Arsh soyasiga kiradigan yetti kishini bilasizmi?
Abu Hurayra roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladi: “Etti toifa kishilarni Alloh taolo U Zot soyasidan boshqa soya bo‘lmaydigan kunda O‘z soyasiga oladi. (Bular:) odil imom, Parvardigoriga ibodat qilib ulg‘aygan yigit, qalbi masjid bilan bog‘liq bo‘lgan kishi, Alloh uchun bir-birini yaxshi ko‘rib, U Zot uchun yig‘ilgan va ajrashgan kishilar, mansab va chiroy sohibi bo‘lgan ayol undan (lazzat olishni) talab qilganida, “Men Allohdan qo‘rqaman”, deya rad qilgan kishi, o‘ng qo‘li berganni chap qo‘li bilmaydigan tarzda maxfiy sadaqa qiladigan kishi, yolg‘iz qolganida Allohni zikr qilib ko‘z yosh to‘kkan kishi” (Buxoriy, Muslim, Termiziy, Nasoiy, Molik, Ahmad, Ibn Xuzayma, Ibn Hibbon, Bayhaqiy va Tabaroniy rivoyati).
Hadisdagi “Allohning soyasi” ulamolar tomonidan bir necha xil ta’vil qilingan:
Arsh soyasi;
Tuboning soyasi;
Jannat soyasi;
Allohning rahmati, himoyasi va panohi.
Oxirgisi kuchliroq sanaladi. Bizda ham, arablarda ham “falonchining soyasida” deganda “himoyasida, panohida” degan ma’no tushuniladi.
Qiyomat qoim bo‘lganida Alloh taolo barcha odamlarni O‘z huzuriga chaqiradi. Quyosh ularga yaqin kelib, juda qattiq isitadi. Shunda har bir odam soya-salqin joyni qidirib qoladi. Shunda hadisda zikri kelgan zotlar Alloh Arshi soyasiga, U Zot panohiga doxil bo‘ladilar.
Bu yerda keltirilgan sifatlar erkak va ayollarga birdek tegishli. Odatda, erkaklarga buyurilgan amr ayollarga ham taalluqli bo‘ladi. Qolaversa, solih amallarda erkak va ayollar huquqi teng sanaladi. Ma’lum amallardagina ular orasida farq bo‘ladi. Shu yerda qo‘shimcha izoh berish kerakki, “qalbi masjid bilan bog‘liq bo‘lish”dan tashqari barcha sifat va fazilatlar ayollarga ham tegishli. Zero, ayollar farz va nafl namozlarni uyda o‘qishlari afzal. Ayollarning masjidga borishlariga avvallari ruxsat berilgan. Keyinchalik fitna ko‘paygach, ayollarning masjidga bormasliklari afzalligi ta’kidlangan.
Endi hadisda zikri kelgan toifalarni birma-bir ko‘rib chiqamiz.
Qiyomatda Allohning rahmatiga noil bo‘ladigan kishilarning eng birinchisi – odil imom.
“Odil imom” deganda jamoat rahbari, musulmonlar ishini adolat asosida boshqaruvchi kishi tushuniladi. Bunga, shuningdek, oilada erkakning farzandlari, mudarrisning shogirdlari bilan adolatli muomalada bo‘lishi ham kiradi. O‘z hukmida, qo‘l ostidagilarga muomalasida, oilasiga munosabatida adolat qilgan rahbarlar qiyomatda Alloh Arshining soyasida bo‘ladilar.
Ikkinchisi – Parvardigoriga ibodat qilib ulg‘aygan yigit.
Yigitlik davrida, quvvati taniga sig‘may, bilagi kuchga to‘lgan paytda shahvat va hoyu havaslardan kechib, Alloh taolo buyurgan yo‘lda yurish qiyin. Sababi yoshlikda inson orzu-havas, o‘yin-kulgilarga uchib, gunoh ishlar qilib qo‘yishi ko‘p kuzatiladi. Bu davrda nafsni jilovlash, gunoh-ma’siyatdan uzoq bo‘lib, Allohga ibodat qilish ancha mushkul. Qarib, keksayib, gunoh qilishga kuchi yetmay qolganida har qanday odam ham ma’siyatdan tiyila olishi, umri oxirlab qolgach ibodatga unashi mumkin. Ammo kim yoshligidan Alloh taolo ibodatida bardavom bo‘lsa, U Zot belgilab bergan chegaradan chiqmasa, bunday banda oxiratda Alloh panohida bo‘ladi.
Uchinchisi – qalbi masjidga bog‘liq bo‘lgan kishi.
“Qalbning masjidga bog‘liq bo‘lishi” bir necha ma’noni anglatadi:
O‘zi masjiddan tashqarida bo‘lsa ham, qalbi masjid bilan bog‘liq bo‘ladi;
Masjidni, jamoat namozini yaxshi ko‘radi. Bunday odam bir namozni jamoat bilan o‘qib bo‘lib, kelasi namozni ilhaq bo‘lib kutadi, jamoat bilan namoz o‘qishni xohlaydi.
Ulamolar bu yerda masjidda kun bo‘yi yoki aksar vaqt o‘tirish emas, balki masjidni yaxshi ko‘rish nazarda tutilganini ta’kidlashgan. Zero shariatimizda ertadan kechgacha masjidda o‘tirib, faqat ibodat qilishga buyurilmagan, balki jamoat namozlariga hozir bo‘lishga amr qilingan. Rivoyatda aytilishicha, banda boshqa ishlarini bajarish chog‘ida qalbi masjidga bog‘liq bo‘lishi, namoz vaqti kirishi va masjidga borishni ilhaqlik bilan kutishi yaxshidir.
To‘rtinchisi – Alloh taolo yo‘lida bir-birini yaxshi ko‘rib, U Zot uchun yig‘ilgan va ajrashgan kishilar.
Bu yerda Alloh taolo yo‘lida xolis do‘st tutinishga da’vat qilinmoqda. Ular dunyoviy yoki boshqa bir manfaat uchun emas, balki faqat Alloh uchun bir-birlarini yaxshi ko‘radilar. Ularni dunyoviy manfaat bog‘lab turmaydi, ular o‘rtasidagi do‘stlik rishtasini faqat Allohga bo‘lgan muhabbatgina bog‘lab turadi. Shu sabab bunday kishilar umrlarining oxirigacha qalin do‘st bo‘lib qoladilar. Mana shu haqiqiy, davomiy va oqibati xayrli bo‘ladigan do‘stlikdir. Ular Alloh uchun bir-birlari bilan ko‘rishib, Alloh uchun biron narsa yoki joyni tark qiladilar. Hakimlar aytadiki, Alloh yo‘lidagi sevgini yaxshilik ziyoda qilmaydi, (bexosdan qilingan ) jafo kamaytirmaydi.
Alloh uchun yaxshi ko‘rish va Alloh uchun yomon ko‘rish Islomda muhim sanaladi. Zero bu imon salohiyatini ko‘rsatuvchi belgilardandir.
Alloh uchun do‘stlashganlar nafaqat dunyoda manfaatga erishadilar, balki bunday sodiq hamrohlar oxiratda Alloh panohida bo‘ladilar. Bandalar bir-birlarini Alloh yo‘lida yaxshi ko‘rganlar uchun Alloh ham qiyomat kuni ularni O‘z panohiga oladi.
Beshinchisi – mansab va chiroy sohibi bo‘lgan ayol undan (lazzat olishni) talab qilganida, “men Allohdan qo‘rqaman”, deya rad qilgan kishi.
Ayollar fitnasiga duchor bo‘lganda, nafsni zino va shu kabi yomon ishlardan tiyib turish ham qiyin ish. Ayniqsa, taklif ayol tarafidan bo‘lsa, erkak o‘zini tutishi yanada og‘irlashadi. Shu sabab ham Alloh bunday fahsh ishlardan o‘zini saqlagan bandalariga bashorat berib aytadi: “Endi kim Parvardigorining (huzurida) turishdan qo‘rqsa va nafsini havoyi xohishlardan qaytargan bo‘lsa, u holda faqat jannatgina ( uning uchun ) joy bo‘ladi” (Nozi’ot, 40-41).
Aksariyat erkaklar husn-jamolda tengi yo‘q, obro‘li, boy-badavlat va nasl-nasabli ayollarga uylanishga, ular bilan oila qurishga harakat qiladilar. Ammo bunday sifatlarga ega ayol erkakni fahsh ishga, zinoga undasa, bunday holda erkak uchun o‘zini tiyib turish, harom ishdan saqlanish og‘ir kechadi. Buning uchun bandada taqvo va ixlos bo‘lishi kerak. Bunday holga tushganda, “men Allohdan qo‘rqaman!” deb inkor qilgan zotlar qiyomat kuni Alloh panohida bo‘ladilar.
Oltinchisi – maxfiy holda sadaqa qiladigan, hatto o‘ng qo‘li berganni chap qo‘li bilmaydigan kishi.
Bu yerda saxiylikka da’vat qilina turib, uni maxfiy, odamlar ko‘zidan yashirgan holda amalga oshirish lozimligi aytilmoqda. O‘ng qo‘l berganni chap qo‘l bilmasligi mubolag‘a bo‘lib, bu Alloh uchun biron amal qilayotganda riyodan saqlanish, odamlardan maqtov va olqish eshitish umidida bo‘lmaslik lozimligiga dalolat qiladi.
Rivoyatda farz va nafl sadaqa nazarda tutilmoqda. Lekin imom Navaviy ulamolardan naql qilishicha, farz sadaqa – zakotni oshkora tarzda berish maxfiy suratdagisidan afzal sanaladi.
Ettinchisi – yolg‘iz qolganda Allohdan qo‘rqib, ko‘z yosh to‘kkan kishi.
Bu solih bandalar maqomidir. Ularning qalbi Alloh taoloning azamatidan qo‘rqib, xavfda turadi, shu sabab ko‘zlaridan yosh chiqadi, Allohni eslab diydalari yoshlanadi. Oxir-oqibat ular qiyomat kuni Alloh Arshining soyasiga doxil bo‘ladi.
Allohni xoli holda zikr qilish riyodan uzoq va ixlosga yaqindir. Bunday zikr bandaning muxlis ekaniga dalolat qiladi. Xoli zikr ta’sirida banda ko‘ziga yosh kelishi esa bandaning Allohga bo‘lgan imoni va muhabati kuchli ekanidan darak beradi.
Allohni zikr qiluvchi banda ikki xil sababga ko‘ra yig‘laydi:
Allohning ulug‘ligi, U Zot osiy bandalarni azoblashi haqida fikr yuritib, Allohdan qo‘rqib yig‘laydi;
Allohning rahmati, mag‘firati kengligi va U Zot mehribonligini eslab, xursandchilikdan ko‘zyosh to‘kadi.
Ikkala holat ham bandaning sodiq va muxlisligini ko‘rsatadi. Bunday bandalar qiyomat kuni Alloh panohida bo‘ladilar. Qaysi banda hech kim yo‘qligida Allohni eslab, ko‘zidan yosh chiqsa, Alloh uni qiyomat kuni kuni azoblamaydi. Anas ibn Molik roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladi: “Kim Allohni zikr qilib, hatto yerni to‘ldirib yuborar (ho‘l qilar) darajada Allohdan qo‘rqqanidan ikki ko‘zidan yosh chiqsa, u (banda) qiyomat kuni azoblanmaydi” (Hokim rivoyati).
Jo‘rabek Aliyev,
Denov tuman “Umari Odil” jome’ masjidi imom xatibi
