Yaqinda O‘zbekiston Respublikasining “Turizm to‘g‘risida”gi yangi tahrirdagi qonuni qabul qilindi. Maqsad xalqaro turizm olamida O‘zbekistonning milliy brendini yaratish, ajdodlarimiz boy merosiga sayyohlarning hayratini oshirish, daromadni yo‘lga qo‘yishdir.
Ammo kezi kelganda sayyohlarni ajdodlarimiz boy merosi bilan emas, biz avlodlarning boy merosimizga bo‘lgan loqaydligimiz va befarqligimiz bilan hayratga solib qo‘ymayapmizmi?
MIRZO CHORBOG‘ XAROBALARI
Ma’lumki, Karmana bekligi Buxoro amirligining ikkinchi poytaxti hisoblangan. Shu maqsadda Buxoro amiri Abdulahadxon davrida Karmana bekligida ko‘plab chorbog‘ va saroylar bunyod etilgan.
Aynan Mirzo Chorbog‘ me’morchiligi, nafis ganchkorligi bilan ajralib turgan. Ushbu bog‘ Amir topshirig‘i bilan Zarafshon daryosi sohilida 1900-1905-yillarda bunyod etilgan. Saroy loyihasi Amirning shaxsiy arxitektori Xo‘ja Abdurahim tomonidan tayyorlangan. Qurilishga mashhur ganchkor usta Shirin rahbarlik qilgan.
“Usta Shirin sarboz sifatida olib kelinib, saroy tiklanishiga safarbar etildi. U Karmanada 15 yil mobaynida saroy va bog‘lar barpo etdi. Ayniqsa, Mirzo Chorbog‘ni qurishga qiynaldi. Qahraton qishda, qo‘li loy bilan muzlagan paytda bu binoni tikladi, hatto bir umrga barmoqlarini sovuqqa oldirdi”. (L.I.Rempil. “Buxoro yozuvlari” kitobi, T.,1981., 280-bet)
Afsuski, bugungi kunlarda mutasaddilarning beparvoligi oqibatida mazkur tarixiy obida qulab bormoqda. Saroyning muhofaza devorlari o‘rnatilmagan. Saroy o‘rtasidagi hovuz axlat va hayvon suyaklari bilan to‘ldirilgan. Quduq esa ko‘mib tashlangan.
Saroy asosan yog‘och va g‘ishtdan tiklangan. 2019 yil aprel oyida to‘rt oy davomida qiyshayib turgan yog‘och sinchli saroyning kutish zali poydevori qulagan. Qulagan joyda faqatgina milliy naqsh bo‘laklari qolgan. Mustahkam yog‘ochlar mahalliy aholi tomonidan talon-toroj qilingan.
AMIRNING TAXTI O‘RNATILGAN JOY
Ma’lumki, bu yerdagi taxt oltin vasvasasida o‘g‘irlab ketilgan. Bu ham yetmagandek, taxt turgan joy kavlangan.
Saroy 6x20 metr uzunlikda bo‘lib, o‘ymakorlik va naqshkorlikning noyob usullari bilan bezatilgan. Eng qizig‘i, saroyda g‘arbona dizayndan ham foydalanilgan.
Binodagi 8 ta derazasining tepa qismi qalqonsimon (g‘arbona) usulda ishlangan. Bu kabi milliy me’morchilik Buxorodagi Sitorai Mohi Xosa saroyida ham uchraydi.
Saroy bezaklari uchun ranglar tabiiy usulda tayyorlangan. Oradan 115 yil o‘tgan bo‘lsa-da, ranglar jozibasini yo‘qotmagan.
Bino qurilishida Karmananing iqlim sharoiti e’tiborga olingan bo‘lib, cho‘pkori usulda zax va sho‘rlanmasligi uchun, devorlari esa 4 qavatli qilib qishda issiq, yozda salqin bo‘lishi uchun bunyod etilgan.
Saroy 15 bolorli binodan iborat. Bolorlar o‘ta nozik did bilan taxlangan. Har bir bolor alohida sharqona naqqoshlik usulida bezalgan.
Qimmatbaho yong‘oq va kedr daraxtidan ishlagan Saroy eshiklari o‘g‘irlab ketilgan. Hozirda faqat 1900 yillarni eslatib turgan eshikning oshiq-moshiqlari va xalq tilida aytganda musulmon g‘ishtlar qolgan, xolos.
Saroy poydevori yapaloq pishiq g‘ishtdan, eniga esa o‘sha g‘ishtdan 1 metrli qilib 25 qator yotqizilgan, 26 qatori esa tikkasiga terilgan. Chunki bu usul binoning zilzilabardoshligini ta’minlagan.
Sinch va zavaravlarning ko‘p burchak shaklda qo‘yilishi, unda xovalarning ko‘rinmasligi esa ajdodlarimiz zakovatidan yana bir darak.
Saroyning g‘arbiy tomonida 10 xonali mehmonxona bo‘lgan. Bu xonalarning ichi ham sharqona usulda kamtarona bezatilgan.
BUGUN ESA...
Saroy derazadan tashqariga qarasangiz, paxta dalasini ko‘rasiz, Samarqanddan Buxoro, Xivaga oshiqayotgan sayyohlar karvoni ketayotgan xalqaro M-37 avtomagistral shovqinini eshitasiz.
Omonat osilib turgan yog‘och e’tiborimizni tortadi. Go‘yo u nola qilayotgandek, atrofdan najot so‘ragandek, tuyulaveradi. Qani qachon yiqiladi bu bino? Baquvvat yog‘ochlaridan umidvor ko‘zlar, yer maydoni hasadida ensa qotirib turgan ba’zi chaqqonlardan qo‘rqib nola qilayotgandek.
