Tog‘larning vazifasi nima ekanligini bilasizmi?

Tog‘lar – tabiatdagi eng go‘zal narsalardan biridir. Olimlar yaqin-yaqingacha tog‘larning vazifasi nima ekanini bilishmas edi. Ilm-fan rivojlanib, taraqqiy etganidan so‘ng tog‘larning bir qancha vazifalari borligini kashf etdilar. Qur’oni Karimda tog‘larning vazifalari ochiq-oydin aytib qo‘yilgan.

Tog‘lar o‘zining shakli va yer ostiga chuqur kirib borgani sababli yer qatlamlari surilib ketishining oldini olib, qoziq sifatida ularni ushlab turadi. Yerning ustki plitalari kesishgan joyda tog‘lar mavjud bo‘lib, ikki plita birlashtirilib, ustiga tog‘lar mix kabi qoqib qo‘yilgan.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَاداً وَالْجِبَالَ أَوْتَاداً

“Erni to‘shab qo‘ymadikmi? Va tog‘larni qoziq (qilib qo‘ymadikmi?)”("Naba" surasi, 6-7-oyatlar).

Tog‘lar bulutlarning shakllanishiga, shamollarning to‘silishiga o‘z hissasini qo‘shadi.

Qur’oni Karimdagi mana bu oyatga diqqat bilan nazar solaylik:

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ

“U, siz ko‘rib turganingizdek, osmonlarni ustunsiz yaratgan, sizlarni tebratmasligi uchun yer yuziga og‘ir tog‘larni tashlagan va (er)da har turli jonivorlarni taratib qo‘ygan zotdir. Va osmondan suv tushirib, u bilan un(er yuzi)da turli go‘zal va foydali juftlarni o‘stirib qo‘ydik”. (Oyatda “o‘simliklarni o‘stirib qo‘ydik”, deyilmasdan, “karamli (go‘zal va foydali) juftlarni o‘stirib qo‘ydik”, deb aytilmoqda. Bu yerda, avvalo, o‘simliklardagi go‘zallik va foydaga ishora qilinyapti, qolaversa, ular juft bo‘lishi ham bildirib qo‘yilyapti. Allohning kitobida o‘n besh asr ilgari zikr etilgan bu haqiqatga ilm yaqindagina yetdi. Har bir o‘simlikda erkak va urg‘ochi xo‘jayralar bo‘lib, ular bir-biri bilan chatishgandagina meva hosil bo‘lishi endi tushunib yetildi. O‘simliklarni bunday qilib yaratishga faqat Alloh qodirdir.) ("Luqmon" surasi, 10-oyat).

Tog‘lar suvlarning toza, pok holda saqlanishiga ham katta hissa qo‘shadi.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُم مَّاء فُرَاتاً

“Va Biz unda yuksak tog‘lar qildik va sizlarni zilol suv bilan sug‘ordik” ("Mursalot" surasi, 27-oyat).

Tog‘lar o‘z ustida katta miqdordagi chuchuk suv zaxirasini qor va muz ko‘rinishida saqlaydi.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

 وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَاراً

“U yerni cho‘zib, unda baland tog‘lar va anhorlar qilgan” ("Ra’d" surasi, 3-oyat).

Bizga ma’lumki, dunyodagi barcha ummonlar va dengizlarning suvlari sho‘r bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri ichishga yaroqsizdir. Insoniyat faqat daryo suvlarini ichadi. Oyatdagi “anhaaro” so‘zi o‘zbekchaga tarjima qilinganda “daryolar” degan ma’noni ifoda qiladi. Ushbu oyatda tog‘lardan daryolar oqib tushishiga va ular ichishga yaroqli ekaniga ishora qilinmoqda.

Tog‘lar bir necha ming yillar davomida insoniyat uchun boshpana vazifasini ham o‘tagan. Odamlar tog‘lardagi g‘orlarda yashab, vahshiy hayvonlar, sovuq havo va boshqa xatarlardan saqlanishgan.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْجِبَالِ أَكْنَاناً

“Va sizga tog‘lardan boshpanalar... qilib qo‘ydi” ("Nahl" surasi, 81-oyat).

Tog‘lar o‘zidagi suv zaxirasi va o‘ziga xos landshafti tufayli yer yuzidagi o‘simlik dunyosining muvozanatini bir maromda saqlashga hissa qo‘shadi.  

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

  وَالأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْزُونٍ

“Biz yerni yoyib, ustiga baland tog‘larni tashlab qo‘ydik va unda o‘lchangan turli narsalarni o‘stirib qo‘ydik” ("Hijr" surasi, 19-oyat).

Tog‘lar yerning barqarorligiga, silkinib ketmasligiga hissa qo‘shadi. Ular o‘ziga xos shakli tufayli vodiylarning vujudga kelishiga ham sabab bo‘ladi. Ma’lumki, vodiylar daryolar oqadigan joylarda vujudga keladi. Tog‘lar esa daryolarning paydo bo‘lishiga, tog‘ yon bag‘irlariga, pstliklarga qarab oqishiga sabab bo‘ladi.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

وَأَلْقَى فِي الأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَاراً وَسُبُلاً لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

“U zot yer sizlarni tebratib yubormasligi uchun uning ustiga baland tog‘larni tashlab qo‘ydi. Anhorlaru yo‘llarni ham. Shoyadki, to‘g‘ri yo‘l topsangiz” ("Nahl surasi", 15-oyat).

Agar tog‘lar bo‘lmaganda, tekis yo‘llarning vujudga kelishiga imkon bo‘lmasdi. Yuz millionlab yillar davomida Yer yuzi relyefi shakllanishi tarixini o‘qigan kishi tog‘lar, daralar, yo‘llar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan tektonik siljishlar hamda plitalar to‘qnashuvi naqadar ahamiyatga ega ekanini anglab yetadi. Ana shunday hodisalar natijasida tog‘lar orasida tekis yo‘llar, daralar yuzaga kelib, odamlar o‘sha yo‘llardan ming yillardan beri qiyinchiliksiz yurib o‘tadilar.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ

“Biz yerda ularni tebranmasliklari uchun tog‘lar qildik va shoyadki to‘g‘ri yo‘l topsalar, deb unda daralar, yo‘llar qildik” ("Anbiyo" surasi, 31-oyat).

Tog‘larning rangi haqida ham tafakkur qilgan odam ularning turli ranglarda ekanini fahmlaydi. Ha, tog‘lar xilma-xil rangda bo‘lib, ba’zilari qizil-qo‘ng‘ir, ba’zilari qora, ayrimlari esa oq rangda bo‘ladi.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُّخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ

“Allohning osmondan suv tushirganini ko‘rmadingmi? Bas, u ila turli ranglardagi mevalarni va tog‘lardan ham yo‘l-yo‘l, oq hamda qizilning turli ranglarini va qop-qoralarini chiqardik” ("Fotir" surasi, 27-oyat).

Bundan tashqari tog‘lar atrofning go‘zalligiga go‘zallik qo‘shadi. Ular o‘z ko‘rinishi bilan Buyuk Yaratuvchining azamatiga dalolat qiladi.

Ha, azizlar! Alloh taolo tog‘larni Yerning barqarorligi, unda hayotning tinch, go‘zal davom etishi, o‘simliklarning muvozanati, ichimlik suvining pok holda saqlanishi, insoniyat va barcha jonzotlar qulay sharoitlarda yashashi uchun yaratib qo‘ygan. Bu haqiqat quyidagi oyatlarda aniq bayon etilgan:

 وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءهَا وَمَرْعَاهَا وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا مَتَاعاً لَّكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ

“Va undan so‘ng yerni tuxum shaklida qildi. Undan suvni, o‘t-o‘lanlarni chiqardi. Va tog‘larni sobit qildi. Sizlarga va chorvalaringizga manfaat bo‘lsin uchun” ("Naziat" surasi, 30-33-oyatlar).

Insoniyat tog‘larning vazifasi, tuzilishi, ularda chuchuk suvning to‘planishi, o‘simliklarning muvozanatiga sabab bo‘lishi haqida bilishi u yoqda tursin, tog‘lar o‘zi nimaligi haqida aniq tasavvurga ega bo‘lmagan bir paytda Qur’oni Karimda tog‘larning vazifalari haqida ochiq-oydin aytib qo‘yilgani Qur’on Alloh taoloning Kalomi ekaniga va Muhammad sollallohu alayhi vasallam Uning haq rasuli va nabiysi ekanliklariga katta dalildir!

Manba: azon.uz