Eron risarlik harakatini qiladi, amerikaliklar bunga chiday oladimi?

Tehron hozirgacha G‘azo bo‘yicha faol muzokaralar qayta boshlangani sababli Isroilga hujum qilish haqidagi fikrini o‘zgartirdi. Ular 15 avgustda boshlandi. Qo‘shma Shtatlar Eron qasos olish g‘oyasidan voz kechishiga umid qilmoqda. Tel-Aviv shafqatsiz va’da qilingan javobni kutishga arzigulikligiga ishonchi komil.

Muzokaralarning yangi bosqichi

Eron va Livandagi «Hizbulloh» shia guruhi Falastinning «Hamas» harakati Siyosiy byurosi rahbari Ismoil Haniyaning Tehrondagi suiqasdda o‘limiga javob bo‘lishi kerak bo‘lgan Isroilga hujumni keyinga suradi, deb yozadi G‘arb OAVlari.

Ularning so‘zlariga ko‘ra, Tehron «G‘azo sektorida mahbuslarni ozod qilish bo‘yicha faol muzokaralar va o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha faol muzokaralar tiklanishi munosabati bilan» shunday qadam tashlamoqda. Nashrlar Isroil razvedkasi ma’lumotlariga tayanib, tomonlar «raketa bo‘linmalarining tayyorgarligi darajasini pasaytirganini» xabar qildi. Endi Tel-Avivda ular bir necha bor qoldirilgan ish tashlash keyinroq o‘tkazilishiga ishonishmoqda.

15 avgust kuni Dohada G‘azo sektorida o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha muzokaralar qayta boshlandi, unda Misr va Isroil ishtirok etdi. Qatar va AQSH. Biroq HAMAS delegasiyasi bu uchrashuvda qatnashishdan bosh tortdi. Harakat ishtirokchilariga Tel-Avivning pozisiyasi Qohira va Doha tomonidan yetkaziladi; harakatning bosh qarorgohi Qatar poytaxtida joylashgan.

Guruhning Siyosiy byurosi a’zosi Suhayl al-Hindining aytishicha, «harakat bosqinchilardan [Isroil hukumati] vositachilar yetkazgan tushuntirishlarga ko‘ra, 2 iyulda kelishilgan narsaga aniq sodiqlikni talab qiladi».

Bu pozisiyani HAMAS yetakchisi Yahyo Sinvar tasdiqladi. U, ayniqsa, guruhga Tel-Aviv tomonlar oldindan kelishib olgan kelishuvlarni bajarishi kafolati kerakligini ta’kidladi. Biroq, Sinvar ta’kidlaganidek, Isroil Bosh vaziri Benyamin Netanyaxu hech qanday kafolat bermadi va shu bilan tinchlik jarayoniga aralashdi.

Qayd etilishicha, tomonlar muzokaralarning oldingi raundlarida sulhning birinchi bosqichining aksariyat bandlari bo‘yicha kelishib olishgan. Xususan, XAMAS noma’lum o‘t ochishni to‘xtatish haqidagi talabidan voz kechdi.

G‘azoning urushdan keyingi ma’muriyati, jumladan, anklavni boshqarish uchun Falastin ma’muriyatini tayinlash muhokamaga kiritildi. Iyul oyi o‘rtalarida Isroil bosh vaziri Isroilning G‘azo ustidan nazorati va o‘z harbiylarini G‘azo sektori shimoliga qaytarish imkoniyati bo‘yicha talablarni kuchaytirdi.

Shundan so‘ng, Tel-Avivdan boshqa tahrirlar paydo bo‘ldi, ular ommaviy axborot vositalariga oshkor etilmagan. Netanyaxu idorasining ta’kidlashicha, bu faqat «qator masalalarda noaniqlikka oydinlik kiritish» istagi.

Balistik raketa hujumlariga ruxsat beradi

G‘arb matbuoti Eron razvedka xizmatlaridagi manbalarga tayanib yozishicha, Tehron muzokarachilarga G‘azo bo‘yicha tinch yo‘l bilan yechim topishga imkon berish uchun Isroilga qarshi va’da qilingan o‘ch olish aktini kechiktirishga tayyor. Ammo eronliklar Isroil kelishuv muhokamasini sun’iy ravishda kechiktirayotganini sezsa, u zarba beradi.

AQSh prezidenti Jozef Bayden, o‘z navbatida, Tel-Aviv va XAMAS o‘rtasidagi bilvosita muzokaralardagi taraqqiyot Tehronni vaziyatni keskinlashtirish uchun o‘ynamaslikka ishontirishiga umid bildirdi.

Vashington XAMASning asosiy ittifoqchilari Eron va Hizbulloh tomonidan tahdidlarni kamaytirishga harakat qilmoqda. O‘tgan hafta AQSh prezidentining maxsus vakili Amos Xochshteyn Livanga tashrif buyurgan edi. Ayni vaqtda Oq uyning Yaqin Sharq bo‘yicha maxsus vakili Brett Makgurk Misr va Qatarga yo‘l oldi.

Avvaliga AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken Yaqin Sharq bo‘ylab navbatdagi turnega boradi deb taxmin qilingan edi. U Isroilda kutilgan edi, biroq oxirgi lahzada vaziyatning noaniqligini aytib, rad etdi.

Tel-Aviv aslida Tehron va Hizbulloh hujumidan qochish mumkinligiga ishonmaydi. Eron ommaviy axborot vositalari faqat Eron Tel-Avivdagi Kiriya hukumat kvartaliga zarba berishi mumkinligi haqidagi xabarlarni e’lon qilish orqali ularning qo‘rquvini kuchaytirmoqda, u erda mamlakat Bosh shtabi va Isroil razvedka xizmati Mossad shtab-kvartirasi joylashgan. Boshqa ehtimoliy nishonlar sifatida Tel Nof, Sdot Micha va Palmachim havo bazalari tilga olinmoqda. Shu bilan birga, Eron telekanallari «er osti bunkerlariga yetib borishi» mumkin bo‘lgan ballistik raketalar bilan hujumlarga ruxsat beradi.

Bunday xabarlar yordamida Tehron Eron jamoatchiligi va mintaqaviy o‘yinchilar oldida o‘z obro‘sini saqlab qolishga urinayotgan bo‘lishi mumkin. Zero, Xaniyaning o‘limidan deyarli uch hafta o‘tdi va Eron oliy rahbari Oyatulloh Ali Xomanaiy va’da qilgan «maksimal qattiq javob» hali ham berilmagan.

Quvayt ommaviy axborot vositalarining yozishicha, Eronning kechikishi Xamas va Hizbullohni bezovta qilmoqda. Ittifoqchilarni qandaydir tarzda tinchlantirish uchun Tehronda Islom inqilobi gvardiyasi korpusining mintaqaviy qurolli kuchlar vakillari bilan uchrashuvi chaqirildi. Ular eronliklarni imkon qadar tezroq Isroilga hujum qilishga ko‘ndirishdi.

Biroq Tehron G‘azo sektoridagi muzokaralar atrofidagi vaziyatga oydinlik kiritilguniga qadar javob bermaslikka chaqirdi.

Risar harakati qiling

INION RASning O‘rta va postsovet Sharqi bo‘limi tadqiqotchisi, siyosiy fanlar nomzodi Danila Krilov TRT bilan suhbatda Eron rejalarini o‘zgartirish haqida hali ham aniq gapirishga hojat yo‘qligini tushuntirdi.

“O‘ylaymanki, Tehron sharqona harakat qiladi, ya’ni risarlik harakati qiladi. U bir zumda Isroilga hujum qilishini kutgan G‘arb davlatlari mantig‘i asosida ish tutmaydi. Yo‘q, u ehtiroslar shiddati pasayguncha va isteriya o‘tib ketguncha kutishga qaror qildi, - deydi sharqshunos.

Uning fikricha, Tehron uchun kutish foydaliroq.

«Xaniyaning o‘ldirilishi natijasida yuzaga kelgan vaziyatning keskinlashuvi fonida amerikaliklar o‘zlarining samolyot tashuvchi guruhi va 20 dan ortiq qiruvchilarini Yaqin Sharqqa jo‘natdilar. Biroq ular u yerda abadiy qo‘shin joylashtira olmaydi. Ularni biror joyga olib chiqish kerak bo‘ladi. Amerikaliklar bu vaziyatdan charchashadi. Oxir oqibat, bir necha o‘nlab qiruvchi samolyotlar tashuvchi kemani joylashtirish qimmatga tushadi va ularda saylovlar bor, endi respublikachilar demokratlarning etarli xarajatlari haqida shikoyat qila boshlaydilar. Ehtimol, Qo‘shma Shtatlar aviatashuvchi guruhini olib chiqib ketadi va o‘sha paytda Eron zarba berishi mumkin», deb hisoblaydi ekspert.