Vladimir Putin Rossiya boshqaruvida 25 yil

Vladimir Putin 1999 yilning 9 avgustidan beri Rossiyada bosh vazir yoki prezident lavozimida ishlab kelmoqda. Qanday qilib u 25 yil davomida oliy o‘rinda qolishga muvaffaq bo‘ldi?

DW muxbiri Juri Rescheto bunga chuqur sho‘ng‘ib ko‘rdi.

Germaniya kansleri Angela Merkel uch yil oldin siyosiy faoliyatini yakunlaganida, men Moskvada uning hamkasbi, Rossiya prezidenti Vladimir Putindan hujjatli film uchun intervyu olishim kerak edi. Dasturda Merkel bilan uning lavozimida ishlagan boshqa davlat va hukumat rahbarlari ham ishtirok etishlari kerak edi.

Ammo Kreml yo‘q dedi. Buning sababi shundaki, intervyuning boshqa barcha a’zolari sobiq rahbarlar bo‘lgan, Rossiya prezidenti esa hali ham o‘z lavozimida edi. Shuning uchun loyiha unga noloyiq deb topildi. Menga, hech bo‘lmaganda, Rossiyaning sobiq prezidenti, 2008 yildan 2012 yilgacha vaqtinchalik davlat rahbari sifatida bir muddat ishlagan Dmitriy Medvedev bilan suhbatlashishga ruxsat berildi. Putin konstitusiyaviy sabablarga ko‘ra, 2008 yilda yana prezidentlikka nomzodini qo‘ya olmadi; o‘rniga u bosh vazir bo‘ldi va hukumatni orqa fonda tortishda davom etdi.

Medvedev hech qachon Rossiyaning birinchi raqami bo‘lmagan. So‘nggi yigirma besh yil davomida bu har doim Vladimir Putin bo‘lib kelgan, chunki u 1999 yil 9 avgustda o‘sha paytdagi prezident Boris Yeltsin tomonidan Rossiya bosh vaziri etib tayinlangan. G‘arb siyosatchilari, shu jumladan Germaniyaning uzoq muddatli kansleri Merkel keldi va ketdi, ammo Putin qoldi.

Shu yigirma besh yil ichida Rossiya prezidenti o‘z mamlakatini «dunyodagi eng kuchli shaxsiylashtirilgan diktatura»ga aylantirdi, deydi rossiyalik siyosatshunos Mixail Komin.

Uning DW nashriga aytishicha, bu faqat chorak asr davomida hokimiyat tepasida bo‘lgan Putinning Rossiyaning barcha siyosiy institutlarini tinmay barbod qilgani uchungina amalga oshdi.

Hududiy nazorat hokimiyatning asosi

Hammasi mintaqaviy muxtoriyatning bekor qilinishi bilan boshlandi, deya tushuntiradi Komin. Kreml Rossiya hududlarida o‘zining nazorat vositasini yaratib, hokimiyatni birlashtirish uchun asos yaratdi.

Finlyandiyada istiqomat qiluvchi yana bir rossiyalik siyosatshunos Grigoriy Nishnikov ham shunday fikrda. «Agar biz Putinning dastlabki yillaridagi Rossiyani eslasak, oligarxlar kabi konstitusiyaviy va norasmiy hokimiyatning bir nechta avtonom markazlarini ko‘rsatishimiz mumkin», dedi u DW nashriga. «Ularning barchasi Kremlga qandaydir qarama-qarshilik yaratishdi». Nishnikov tushuntirishicha, Putin bularning barchasini yo‘q qildi, hamma narsani markazlashtirdi va Rossiyaning hokimiyat tizimini o‘ziga qaratdi.

Biroq, uning fikricha, bu Rossiya prezidentining uzoq vaqt davomida hokimiyatda qolishining yagona sababi emas. O‘tgan yigirma besh yil ichida Putin uchun xavfli bo‘lishi mumkin bo‘lgan ko‘plab voqealar sodir bo‘ldi, xususan:

• 2011 yilgi parlament saylovlaridan keyin Moskvaning Bolotnaya maydonidagi norozilik namoyishlari,

• 2014 yilda Ukrainaning yarim orol hududi anneksiya qilinganidan keyin Qrimdagi beqarorlik xavfi,

• 2018 yilda munozarali pensiya islohotidan keyingi tartibsizliklar,

• marhum Kreml tanqidchisi Aleksey Navalniyni qo‘llab-quvvatlash uchun Rossiya bo‘ylab keyingi bir necha yil ichida ommaviy norozilik namoyishlari,

• Moskva va Sankt-Peterburg ko‘chalarida norozilik namoyishlari bilan kechgan Ukrainada urushning boshlanishi.

Biroq, xalq qarshiligining har bir xatti-harakati yanada kuchliroq repressiyaga olib keldi: «Va bu voqealar jarayonida har doim yangi dushmanlar yo‘q qilindi», deydi Nishnikov. Natijada u hozirda Putinga qarshi chiqa oladigan odam qolganiga ishonmaydi.

Sud-huquq tizimining zaiflashgani yana bir asosiy omil

Mixail Kominning qayd etishicha, Putinning hokimiyatga yopishib olishiga yordam bergan yana bir muhim omil uning ikkinchi muddatida sodir bo‘lgan sudlarning ataylab zaiflashishi bo‘lgan. Hokimiyatga sodiq bo‘lgan bosh sudyalarga o‘z qo‘l ostidagi hamkasblariga nisbatan katta vakolatlar berildi.

Natijada, deydi Komin, Rossiya sudlari mustaqil emas. Ular eng yaxshi holatda fuqarolarga qarshi qaratilgan davlat repressiya jarayonlarini sekinlashtirishi mumkin, ammo endi bunga chek qo‘ya olmaydi.

Putinning «soya kabineti»

Rossiyalik sosiolog Aleksandr Bibkov fikricha, demokratik muxolifatga qarshi chiqish o‘rniga, Putin o‘zini qandaydir «soya kabineti» bilan o‘rab oldi. Prezident bu doiraga o‘zi bilan o‘ziga xos biznes manfaatlariga ega bo‘lgan odamlarni to‘pladi, deya tushuntiradi sosiolog. Ularning kompaniyalari yirik davlat shartnomalari bilan taqdirlangan, bu esa ularga katta miqdorda pul olib kelgan: «Putin har doim jilovni ushlab turadi va biznesda shaxsan ishtirok etadi», - deydi Bibkov.

Shu bilan birga, jamiyatga Rossiyaning butun tarixi davomida faqat ijobiy rol o‘ynagan qiyofasi sotilmoqda. Barcha salbiy tomonlar o‘chiriladi, o‘tmishdagi barcha mojarolar yo‘q qilinadi, deydi Bibkov. U buni «jamoaviy tarixiy xotirani manipulyasiya qilish» deb ta’riflaydi. Bu ham Putinning qudratini kuchaytiradi.

DW intervyu qilgan har uch ekspert ham kelajakda bu tendensiyalar kuchayadi va Putin uzoq vaqt hokimiyatda qoladi degan fikrda. «Muammo shundaki, muqobil nomzod ham, unga o‘rin ham yo‘q», - deydi Mixail Komin. «Putin haqiqatan ham g‘alaba qozongan oxirgi saylov 2004 yildagi edi. O‘shandan beri hamma narsa adolatsiz bo‘ldi».

Grigoriy Nishnikov, shuningdek, rossiyaliklar Putinga muqobil variant ko‘rmayotgani va ular odatda o‘zgarishlardan qo‘rqishini aytadi. Uning kuzatishicha, Rossiyada hukumatda «kuchli qo‘l»ni qo‘llab-quvvatlashga moyillik har doim bo‘lgan.

«Ular har doim kuchli rahbarning qarorlar qabul qilishini va muammolarni hal qilishini xohlagan. Agar shubha tug‘ilsa, ruslar prezidentdan emas, viloyat gubernatorlaridan shikoyat qiladi: Agar Putin bilganida edi, muammoni darhol hal qilar edi!» Bu, deydi Nishnikov, qadimgi rus an’anasi.