Odamlarga Quyoshni va’da qilgan Yadro sintezi orzusi o‘ldimi?
35 davlat ishtirokidagi Iter loyihasi toza va cheksiz energiya yaratishga qaratilgan innovasion maqsadga ega, ammo u «tarixdagi eng kechiktirilgan va qimmatga tushadigan ilmiy loyiha»ga aylanmoqda.
Bu odamlarga quyoshni va’da qilgan loyiha edi.
Tadqiqotchilar dunyodagi eng ilg‘or texnologiyadan atom sintezi, yulduzlarni harakatga keltiradigan jarayonni ishlab chiqaradigan mashinani loyihalashda foydalanadilar va shuning uchun arzon, ifloslantiruvchi energiya manbasini yaratadi.
Bu 35 ta davlat, jumladan Yevropa davlatlari, Xitoy, Rossiya va AQSh Fransiya janubidagi Sen-Pol-lez-Dyuransda boshlang‘ich qiymati 6 milliard dollar evaziga qurishga kelishib olgan Xalqaro termoyadroviy eksperimental reaktorning (Iter) dastlabki maqsadi edi. Ish 2010 yilda boshlangan va 2020 yilgacha energiya ishlab chiqaruvchi reaksiyalar paydo bo‘ladi deyilgan.
Keyin haqiqat haqiqat yuzaga chiqdi. Xarajatlarning oshib ketishi, Kovid, asosiy qismlarning korroziyasi, so‘nggi daqiqalardagi qayta loyihalash va yadroviy xavfsizlik rasmiylari bilan qarama-qarshiliklar kechikishlarni keltirib chiqardi, bu esa Iterning yana kelasi o‘n yil ichida tayyor bo‘lmasligini anglatadi. Eng yomoni, energiya ishlab chiqaruvchi termoyadroviy reaksiyalar 2039 yilgacha ishlab chiqilmaydi, Iterning budjeti allaqachon 20 milliard dollarga ko‘tarilgan va yana 5 milliard dollarga oshadi.
Boshqa hisob-kitoblarga ko‘ra, yakuniy narx bahosi bu ko‘rsatkichdan ancha yuqori bo‘lishi va Iterni «tarixdagi eng kechiktirilgan va eng qimmat ilmiy loyihaga aylantirishi mumkin», deb ogohlantiradi Scientific American jurnali.
