Sovchilik: «Qizning haqqida ehtiyot bo‘ling»
- - Sovchilikka farosatli, uquvli, tilini tishlabroq gapiradigan, ko‘ngli toza insonlar yurgani ma’qul, deb gap boshladi hamkasb qiz suhbat mavzu uning turmush qurishiga taqalganida. - - Uyga sovchilar kelishibdi. Yigit shifokor ekan. Ilmiy ish qilayotganmish. Tagli-zotli insonlarning farzandi ekan. Yoshlik qilibmi, bir paytlari bir tatar qizni sevib qolib unga uylanmoqchi bo‘lgan. Ota-onasi rozi bo‘lmaganiga qiz bilan turmush qurib yashagan. Turmushlari olti yilcha davom etgan. O‘rtalarida farzand bo‘lmagani uchun ajrashishgan. Yigitning ota-onasi: O‘g‘limizni orzu-havas, chimildiq, to‘y ko‘rmagan, yaxshi bir qizga uylantiraylik , deb qiz qidirishgan. Kimdir bizni ko‘rsatishgan. Yigitning o‘zi sovchilarini mashinasida olib keldi. Sovchilikka qo‘shni qishloqdan yigitning onasiga yaxshi tanish bo‘lgan, bir paytlari onam bilan birga ishlagan ayol ovsini bilan kelgan. Gap orasida yigitning turmushi buzilganini qistirib o‘tishgan ekan onam, qizi borning nozi bor qabilida: Avval uylangan ekan-da, qizimizni turmushi buzilgan erkakka uzatsak qandoq bo‘larkan deganlar. Bu gapga javoban sovchilikka kelgan befarosat ayol yuzingda ko‘zing bormi demay: Ha, endi opa, qizingiz ham yosh emas-ku! Qizingiz ham o‘ttizga kirib qo‘ygan-ku! Nimasiga turmushi buzilgan erkakka uzatmas ekansiz? , deydi. O‘ttizga kiradimi, ellikka kiradimi, ona uchun farzandi, qizi jonu jigaridan bunyod bo‘lgan bolasi-ku! Sovchilik qilishga aqli yetgan odam shunga farosati yetmabdimi? Onamning jahllari chiqib, g‘azab bilan yuzlariga fotiha tortib mehmonlarning oldidagi piyolalarni yig‘ishtirib:
- - Qani, tez chiqinglar uydan, juda joninglar achiyotgan bo‘lsa o‘zlaringni o‘n olti yashar qizlaringni beringlar o‘sha yigitga! - deb sovchilarni haydab yuboribdilar...
Sovchilik elimizning qadimiy udumlaridan. O‘g‘il uylash niyatida bo‘lganlar sovchilik asosida farzandlariga juft izlaydi. Sovchilarning asosiy vazifasi bir-biriga munosib yoshlarning boshini qovushtirish. Keksalar sovchilik qiladiganlar hayotiy tajribaga ega, ko‘pni ko‘rgan, oqilu dono va albatta, oilaviy hayotda baxtli bo‘lgan kishilar bo‘lishini ta’kidlaydi. Sovchilardan, ikki yoshning boshini qovushtirishga kirishgan kishilardan o‘ta ehtiyotkor, og‘zidan chiqayotgan har bir so‘zni o‘ylab qo‘llash, mahorat, nuktadonlik va puxtalik talab etiladi. Zotan ikki yoshning taqdiri, kelgusidagi hayoti sovchilarning borgan joyida o‘zini tutishi, gap-so‘ziga bog‘liq bo‘ladi. Yurtimizning har go‘shasida sovchilik bilan bog‘liq o‘ziga xos urf-odatlar mavjud. Ko‘pgina hududlarda sovchilik ishlarini avval ayollar bitirib, erkaklar unashtiruv masalasiga borishadi.
Zamonaviy sovchilik
Boshqa urflarimiz kabi sovchilikni ham zamonaga moslashtirib oldik. Bir paytlari mahallaning obro‘-e’tiborli, ko‘pni ko‘rgan kayvonilari sovchilikka chiqardi. Sovchilikka borgan xonadonlaridagi uy tutumi, qiz tarbiyalayotgan ayolning raftoridan bu oila xaridor tomonga munosib yoki munosib emasligini darrov uqib olishgan. Davrimizga kelib esa rasm-rusumlar ham ancha sayqallandi . O‘g‘il uylantiradiganlar eng avval qizning ota-onasining moliyaviy ahvolini surishtirishga tushadi: Ota-onasi nima ish qilishar ekan? , Uy-joyi qanaqa ekan? , Sarpo-surug‘i qanday ekan? ... Kelin qilmoqchi bo‘lgan qizining mahallasiyu ko‘chasidan tortib, oshxonayu, hammomigacha chiroyli bo‘lishi kerak. Biror joydan ta’biga mos qizning daragi chiqsa, yigitning onasiga kelin bo‘lganiga uch-to‘rt yil bo‘lgan kelinoyisi yoki hali turmushga chiqmagan opa yo singlisi hamrohlik qiladi.
Qizimizga bir joydan sovchilar chiqdi, deydi tanish ayol. - Qizlik uy karvonsaroy, deydilar. Bosh ustiga ko‘rib kutib oldik. Birozdan keyin maqsadlarini ayon qilgach, jag‘i-jag‘iga tegmay qizimizning ma’lumoti, qo‘lidan keladigan-kelmaydigan yumushlarni so‘rayotgan ayol diqqatimni tortdi. Yigitning opasi bilan onasi sovchilikka kelgan ekan, sersavol ayol opa ekanlar. Uydagi hamma ro‘zg‘or anjomlariga oshkora razm solib chiqdi. Keyin bilsak, yigitning sovchilikka kelgan opasi turmushi bo‘lmagan, ikki bola bilan ota uyiga qaytgan ekan. Keyingi gal kelganlarida, Boshqa joylardan qiz qidira qolinglar deb kuzatib yubordim. Dadasi turmushni o‘yin bilib oilasini asrab qololmagan ayol, birovlarning boshini qovushtirib, baxtli bo‘lishiga qanday aralashadi? O‘z hayotini isloh qilolmagan ayoldan qanday sovchi chiqadi? deb rosa meni koyidilar. O‘g‘il uylantiradigan ota-onalar sovchilikka yuradigan ayollarning odob-axloqi, hayotdagi o‘rniga e’tibor bersalar bo‘lardi...
Qizning haqqida ehtiyot bo‘lish ahamiyatlidir. U nikoh bilan qul bo‘lib qoladi va undan xalos bo‘lolmaydi. (Ya’ni, o‘zi xohlaganini qilolmaydi, degan ma’noda) Er o‘zi xohlagan paytda taloq berishga qodir. Agar kishi musulmon bo‘laturib o‘z qizini zolimga yo fosiqqa yoki bid’atchiga yoinki aroqxo‘rga bersa, u o‘z diniga xiyonat qilibdi. Buning bilan Allohning g‘azabiga ro‘baro‘ bo‘ladi, oilada rahm-shafqatni uzib, qiziga yomonlikni tanlabdi (Imom G‘azzoliy)
Nasl-nasab hollari, nafaqa, meros va boshqa er-xotinlik hayotiga taalluqli bo‘lgan rohat-farog‘at o‘zaro hamjihatlik bilan turmush qurishning muhim va jiddiy ishlaridan hisoblanadi. Shuning uchun nikohdan oldin xitba sovchilik qilish zarurdirki, nikoh bog‘lashdan oldin er ayoli haqida va ayol eri haqida tanish-bilishlar, qo‘ni-qo‘shnilar orqali ma’lumotga ega bo‘lishi kerak. Xitba dan murod sovchilik, ya’ni qizni, uning ahlidan o‘z nikohiga so‘rashdir.
Chunki nikoh aniq ma’lumotlar asosida bo‘lsa, juftlar orasidagi hayot go‘zal bo‘ladi. Islom shariati, turmush qurish mavzusida jiddiy o‘ylashga, sovchilik qilishdan oldin fikr yuritishga undaydi. Ayol kishi ham oila a’zolarini bexabar qoldirib, o‘zi erga tegib olishi to‘g‘ri emas. Islom ayolning xitbasini, javobgarligini ahli oilasiga topshirdi. G‘arb qizlariga o‘xshab o‘zi xohlaganiga tegib ketaverishi mumkin emas. Ota va oila ahllari, qizlari uchun yaxshi xulqli, taqvodor kuyov qidirishlari shart. Uning boyligi va molini ko‘zlashlari kerak emas. Agar sovchi qo‘yuvchi xulqi yaxshi, taqvoli, sharafli, muruvvatli, ilmli va ko‘rkam bo‘lsa, qanday yaxshi. Bu yigit turmush qurish ne’matiga va qiz unga hadya qilinishiga arziydi. Ular turmush qursa, yaxshilik bilan quradi va agar ba’zi ishlarini yoqtirmay qolsa, unga chiroyli muomalada bo‘laveradi. Shariatimizning go‘zal taraflaridan biri, kuyov uylanadigan ayolini ko‘rib turmush qurishga chaqirganligidir. Bu narsa, ular orasida ulfat, yaqinlik va muhabbat davomiyligini ta’minlaydi. Bo‘lajak turmush o‘rtog‘ining chiroyi nikoh to‘yidan avval kuyovga ma’lum bo‘lishi kerak. Buni Rasululloh sollallohu alayhi va sallam buyurganlar. Shunda, yigit ham, qiz ham nikohga ko‘ngli xotirjam boradi. Yigit to‘ydan oldin qizni ko‘rgan va uning ko‘rinishi xotirasida qolgan bo‘ladi, qiz nikoh kuni ko‘rib ajablanmaydi. O‘rtada har xil qiyinchilik va mushkulotlar boshlanmaydi. Xuddi shunday qiz ham kuyovini ko‘rishi va unga nisbatan nuqtai nazarni belgilab olishi kerak. Ayrim yigitlar tabiatan xunuk bo‘lishi natijasida qizning qalbida unga nisbatan muhabbat bo‘lmay qoladi. Chunki qiz yigitga yoqmay qolishi mumkin bo‘lganidek, yigit ham qizga yoqmay qolishi mumkin.
Sovchilik faqat yigit tomonga emas
Qiz bola kishining nomusi va sharafi, uni muhofaza qilish va saqlash lozim. Inson moliga qanchalik sergak posbon bo‘lsa, qizining sharafi, izzatiga molidan ko‘ra sergakroq bo‘lishi kerak. Oqil odam qizini o‘ziga munosib, nomusini saqlaydigan, u bilan qarindoshlari qanoatlanadigan va qizini baxtli qila oladigan erga nikohlaydi. Ammo ba’zi insonlar qizini kelinlikka taklif qilishni qiz tarafning sha’niga to‘g‘ri kelmaydi deb, hisoblashadi. Biroq bu nuqtai nazar salafi solihlarning odatlariga ziddir. Chunki bu manmanlik va johiliyatning bir ko‘rinishi. Munosib juft va boshqalarga o‘rnak bo‘ladigan yigitni qidirish, qizni o‘zi xohlagan yigit bilan turmush qurishga qo‘yib berishdan ko‘ra yaxshiroqdir. Oilaga nomunosib bo‘lgan er qizning ahliga or va isnod keltirishi mumkin. Keyingi paytlarda Falonchi, pismadonchining o‘g‘liga qizini tiqishtiribdi , Pismadonchi, falonchi yigitga qiziga uylanishni sha’ma qilibdi degan gaplarni eshityapmiz. Bizningcha, bunday narsalarga hayratlanish va qizining baxtini o‘ylaganlarni uyat qilishdan ma’no yo‘q. O‘g‘il farzand bo‘lsa, qiz ham farzand. Shoshma-shosharlikni qoralaydigan dinimiz ham qiz bolani tezroq uzatib, tengi bilan qovushtirishga da’vat etadi. Qiziga qanday yigit munosibligini ota-ona yaxshi biladi. Qanchadan qancha yaxshi qizlar hech kimning nazariga tushmay, baxti ochilmay yuribdi. Shu bilan birga, qancha qizlar o‘ziga nomunosib oilaga kelin bo‘lib, hayoti tekis kechmayapti. Oilaviy baxt hammaga birdek zarur, nega endi o‘g‘il farzandga yaxshi juft izlash keragu, qiz bolaga sovchi kutib yotish yoki duch kelgan odamga uzatib yuborish kerak ekan? O‘g‘ildir, qizdir farzandini uyli-joyli qilish ota-onaning bo‘ynidagi qarz. Shuning uchun ham qiziga solih kuyov qidirayotganlarning ishi xato emas.
Mulohazadan muddao
Turmush qurishdan oldin umr yo‘ldoshini tanlashga alohida e’tibor berish shart. Bu borada ikki yoshni qovushtirish vazifasini olgan sovchilarning ham mas’uliyati katta. O‘zaro hurmat, muhabbat, ishonch va samimiyat bilangina oilaning poydevori mustahkamlanadi. Oila qurayotgan ikki inson bir-biriga har tomonlama munosib bo‘lsagina, oila qurishdan ko‘zlangan soflik, baxt-saodat va xotirjamlikka erishish eshigi ochiladi. Umr yo‘ldoshini tanlashda esa, uning sifatlari ichida ahli solihlik, odob-axloq va ilmlilik, ma’naviyatga birinchi o‘rinda e’tibor berilishi kerak. Chunki nikoh va oila qurish umr savdosi. Ma’naviy olam, fasohat va nazokat umr o‘tishi bilan quvvatlanib boradi. Odob-axloq, ahli solihlik ham yillar davomida sayqallanib, ziyodalashaveradi. Albatta, ikki yoshning bunday sifatlarini to‘ydan avval kattalarga obi-tobida yetkazuvchi shaxslar sovchilar bo‘ladi. Xayrli amal sari tugunini ko‘tarib otlangan sovchijonlar ana shu haqiqatlarni unutmasalar, bo‘lgani...
Manba: azon.uz
