G‘arb matbuoti Qozog‘istondagi namoyish sabablarini keltirib o‘tdi
G‘arb matbuoti Qozog‘istondagi voqealarni diqqat bilan kuzatib bormoqda. Kuzatuvchilarning fikricha, gaz narxining oshishi tufayli yuzaga kelgan ommaviy noroziliklar aslida chuqurroq sabablar - hukumatdan keng tarqalgan norozilik, korrupsiya, qarindosh-urug‘chilik va odamlarga o‘z kelishmovchiligini har qanday qonuniy yo‘l bilan ifodalash imkoniyatini qoldirmagan avtoritar siyosiy tizim bilan bog‘liq.
Britaniyaning "Guardian" gazetasining qayd etishicha, KXSHT davlatlari Qozog‘iston prezidenti Tokayevning yordam so‘roviga tezda javob berib, mamlakatga tinchlikparvar kontingentni jo‘natgan. Qozog‘istonga qancha askar yuborilishi va ular qancha vaqt u yerda bo‘lishi aniq emas.
Gazetaning Rossiya Davlat dumasi deputati Leonid Kalashnikovga iqtibos keltirishicha, tinchlikparvar kuchlar Qozog‘iston prezidenti Tokayev o‘z xohishiga ko‘ra u yerda qoladi. Unga ko‘ra, ular asosan infratuzilmani himoya qiladi.
Chorshanba kuni kechqurun, deb yozadi gazeta, Tokayev 2019 yilda o‘z mamlakatida norozilik namoyishlarini shafqatsizlarcha bostirgan Belarus prezidenti Lukashenko bilan telefon orqali vaziyatni muhokama qildi. Bu suhbatdan oldin Lukashenko Putin bilan gaplashgan.
Qozog‘istondagi namoyishchilarning g‘azabi asosan Nazarboyevga qaratilgan bo‘lib, u uzoq yillar davomida o‘z qo‘lida ulkan hokimiyatni to‘plagan, deya qayd etadi "Guardian".
Shu paytgacha Nazarboyev rasman “millat yetakchisi” sifatida tan olingan va hokimiyat tranzitiga qaramay, davlatning yetakchisi sanalar edi. Ammo, aftidan, bu tugadi, deb yozadi New York Times. Nazarboyevning jiyani Samat Abish allaqachon mamlakat Milliy xavfsizlik xizmati rahbarining birinchi o‘rinbosari lavozimidan chetlashtirilgan, o‘zi esa Xavfsizlik kengashi rahbari lavozimidan ayrilgan.
"Nazarboyev va uning oilasi barcha sohalarni - banklardan tortib, yo‘l va gazgacha monopoliya qilgan. Bu noroziliklar korrupsiyaga qarshi", - dedi norozilik ishtirokchisi, Qozog‘istonning Mangistau viloyatidagi Janao‘zen shahrida yashovchi 55 yoshli Zauresh Shekenova.
“Hammasi gaz narxining oshishi bilan boshlandi, ammo noroziliklarning asl sababi yomon turmush sharoiti, yuqori narxlar, ishsizlik, korrupsiya”, - deydi u.
“Hokimiyat vaziyatni tinchlantirish uchun barcha imkoniyatlarni ishga solmoqda – ham va’dalar, ham tahdidlar bilan, biroq hozircha bu ish bermayapti”, - deydi Olmaota siyosatshunosi Do‘sim Satpayev.
“Odamlar korrupsiya va qarindosh-urug‘chilikdan to‘ygan, hokimiyat esa odamlarga quloq solmaydi... Biz prezident Tokayevdan haqiqiy siyosiy islohotlar o‘tkazishini yoki ketib, adolatli saylovlar o‘tkazishini istaymiz”, — deya gazeta “Uyg‘on” fuqarolik harakati faolidan iqtibos keltiradi.
Qozog‘istonda norozilik keng tarqalgan, deya xulosa qiladi "Guardian", biroq yillar davomida siyosiy manzarani tozalash natijasida namoyishchilarni birlashtirgan taniqli siyosiy arboblar topilmadi. Shuning uchun norozilik namoyishlari asosan ma’nosiz ko‘rinadi.
Britaniyaning "Tayms" gazetasining qayd etishicha, chorshanba kuni Qozog‘istondan Rossiyaga kamida 10 ta shaxsiy samolyot uchgan. Tasdiqlanmagan ma’lumotlarga ko‘ra, siyosiy elita a’zolari mamlakatni tark etgan.
Kreml uchun, deb yozadi Amerikaning New York Times gazetasi, bu voqealar qo‘shni davlatdagi avtokratiyaga qarshi yana bir potensial muammodir. Bu Ukraina va Belorussiyadan keyin Rossiya bilan ittifoqchilik aloqalariga ega bo‘lgan davlatda avtoritarizmga qarshi uchinchi qo‘zg‘olondir.
Bu yerdagi tartibsizlik Rossiya Belarus va Ukrainada o‘zining iqtisodiy va geosiyosiy qudratini mustahkamlashga urinayotgan bir paytda Moskvaning mintaqadagi ta’siriga putur yetkazish bilan tahdid qilmoqda.
Sobiq Ittifoqning boshqa davlatlari ham boshqa joylarda muxolifat kuchlarini faollashtirishi mumkin bo‘lgan voqealarni diqqat bilan kuzatib bormoqda.
Qozog‘istondagi norozilik namoyishlari Kreml uchun ogohlantirish signalidir, deydi Markaziy Osiyo bo‘yicha rossiyalik ekspert Arkadiy Dubnov.
“Shubhasiz, Kreml bunday rejimning muxolifat bilan gaplasha boshlagani va o‘z talablariga bo‘ysunishi misolini ko‘rishni istamaydi”, — deya Arkadiy Dubnovaning so‘zlarini keltiradi gazeta.
New York Times muammoning ildizi mamlakatda demokratik jarayonning yo‘qligida, deb hisoblagan Aktaulik namoyishchi va huquq himoyachisi Muxtor Umbetovning fikrini keltirib o‘tadi. Qozog‘iston hukumati, deydi u, odamlarni siyosatda qatnashishning barcha qonuniy usullaridan mahrum qilgan.
“Xalqda mamlakatdagi mavjud muammolarni hal eta oladigan siyosiy vakillar yo‘q, — dedi u gazetaga bergan intervyusida.— Qozog‘iston boy, lekin uning tabiiy boyliklari hammaning ham manfaati uchun ishlamaydi, ular kichik bir guruh odamlarning manfaatlari uchun ishlaydi".
New York Times'ning ta’kidlashicha, namoyishlar kengayib borar ekan, namoyishchilarning talablari ham ortib bordi. Endi odamlar, jumladan, viloyat rahbarlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylashni talab qilmoqda.
Ammo Qozog‘istondagi voqealar Qo‘shma Shtatlar uchun ham muhim, deb yozadi gazeta, chunki u Amerikaning energetika manfaatlari uchun muhim davlat.
