«AJRASHMAY, ATAY USTIMDAN KULYAPTI...»
— Erim bilan 3 yildan buyon birga yashamaymiz. U allaqachon uylanib, bolali bo‘lgan. Shu kungacha uch marotaba sudga ajrashish uchun ariza berdim. Har safar erim «meni ajrashadigan xotinim yo‘q, o‘rtada bola bor», deb sudni chalg‘itadi-da, tashqariga chiqqach, «battar bo‘l, yana pulga kuyganing qoldi. Endi yana pul to‘lab ariza berishga majbursan», deydi. Sudda uylangani, bolasi borligini necha marotaba aytgan bo‘lsam ham inobatga olinmadi. Aslida uni birga yashash niyati yo‘q, shunchaki ustimdan kulyapti. Bu vaziyatda men qanday yo‘l tutishim mumkin?
Ismi sir tutildi.
— Oila kodeksining 14-moddasiga ko‘ra, nikoh tuzish ixtiyoriydir. Nikoh tuzish uchun bo‘lajak er-xotin o‘z roziligini erkin ifoda etish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Nikoh tuzishga majbur qilish taqiqlanadi.
Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ro‘yxatga olingan paytdan boshlab nikohni tuzganlar er-xotin deb hisoblanadilar va shu paytdan e’tiboran ular o‘rtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. Er va xotin oilada teng huquqlardan foydalanadilar va ular teng majburiyatlarga egadirlar.
Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo‘lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh shartnomasi deb hisoblanadi.Nikoh shartnomasi nikoh davlat ro‘yxatiga olinguniga qadar ham, shuningdek nikoh davrida ham tuzilishi mumkin. Nikoh davlat ro‘yxatiga olingunga qadar tuzilgan nikoh shartnomasi nikoh davlat ro‘yxatiga olingan kundan boshlab kuchga kiradi. Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiqlanishi lozim.
Oila kodeksining 38-moddasiga ko‘ra, nikohdan ajratish sud tartibida, Oila kodeksining 42 va 43-moddalarida nazarda tutilgan hollarda esa, fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida amalga oshiriladi. Xotinining homiladorlik vaqtida va bola tug‘ilganidan keyin bir yil mobaynida er xotinining roziligisiz nikohdan ajratish to‘g‘risida ish qo‘zg‘atishga haqli emas.
Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ishlar sud tomonidan Fuqarolik prosessual kodeksida da’vo ishlarini hal qilish uchun belgilangan tartibda ko‘rib chiqiladi. Sud ishning ko‘rilishini keyinga qoldirib, er-xotinga yarashish uchun olti oygacha muhlat tayinlashga haqli. Sud er-xotinga yarashish uchun muhlat tayinlab, ishning ko‘rilishini keyinga qoldirgan taqdirda, er-xotinning birga yashash joyidagi fuqarolar yig‘inining yarashtirish komissiyasini, agar ular birga yashamayotgan bo‘lsa, har birining yashash joyidagi fuqarolar yig‘inining yarashtirish komissiyasini er-xotinni yarashtirish bo‘yicha tegishli choralar ko‘rish uchun uch kundan kechiktirmasdan yozma ravishda xabardor qilishi kerak.
Agar sud er va xotinning bundan buyon birgalikda yashashiga va oilani saqlab qolishga imkoniyat yo‘q deb topsa, ularni nikohdan ajratadi.
Voyaga yetmagan bolalari bo‘lmagan er-xotin nikohdan ajratishga o‘zaro rozi bo‘lsalar, ular nikohdan fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ajratiladi. Er-xotin o‘rtasida mehnatga layoqatsiz muhtoj er yoki xotinga moddiy ta’minot berish to‘g‘risida yoki ularning birgalikdagi umumiy mulki bo‘lgan mol-mulkni bo‘lish to‘g‘risida nizo bo‘lgan taqdirda er-xotin yoki ulardan biri nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ariza bilan sudga murojaat etishga haqli.
Nikohga kirish vaqtida o‘z familiyasini o‘zgartirgan er (xotin) nikohdan ajratilgandan keyin ham shu familiyada qolishga haqli yoxud uning xohishiga binoan sud tomonidan nikohdan ajratish to‘g‘risidagi qaror chiqarilayotganda unga nikohgacha bo‘lgan familiyasi qaytarilishi mumkin. Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organida nikohdan ajratilganlik ro‘yxatga olingan kundan boshlab tugatiladi.
FPKning 72-moddasiga ko‘ra, sudda har bir taraf o‘zining talablari va e’tirozlariga asos qilib ko‘rsatgan holatlarni isbotlashi shart.
Siz turmush o‘rtog‘ingiz bilan oilani saqlab qolish niyatingiz bo‘lmasa, u holda ciz turmush o‘rtog‘ingiz bilan haqiqatdan umumiy ruzg‘or yuritmayotganligingiz, birga yashamayotganligingiz, turmush o‘rtog‘ingiz siz va farzandlari xayoti va ta’minotida ishtirok etmayotganligi, uning boshqa ayol bilan yashayotganligi va ularning o‘zaro turmushlaridan farzandi borligini tasdiqlovchi xujjatlarni sudga taqdim qilishingiz, bu masalalar sizning yoki siz turmush o‘rtog‘ingiz bilan birga yashagan mahalla fuqarolar yig‘inining yarashtirish komissiyasida kurib chiqilib, bu haqda rasmiylashtirilgan bayonnomalar sudga taqdim qilingandan sung, agar sud er va xotinning bundan buyon birgalikda yashashiga va oilani saqlab qolishga imkoniyat yo‘q deb topsa, sizlarni nikohdan ajratadi.
Siz birinchi instansiya sudning qaroridan norozi bo‘lsangiz, u xolda hal qiluv qarori qabul qilingan kundan e’tiboran bir oy ichida apellyasiya tartibida shikoyat berishingiz mumkin.
Ikromjon KURBANBAYEV,
fuqarolik ishlari bo‘yicha Shayxontohur tumanlararo sudi sudyasi.
