Toshkent shahri atmosferasi xalqaro ekspertlar tomonidan qanday baholanmoqda?

Toshkentda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli qurilish, ko‘p qavatli uy-joylar, sanoat ishlab chiqarishining o‘sishi, og‘ir transport vositalarining ishlashi va avtotransport vositalarining ko‘payishi atmosfera havosini ifloslantiruvchi antropogen manbalardir. Bu haqida O‘zbekiston milliy axborot agentligi — UzA xabar bermoqda.

Xo‘sh, Toshkent shahridagi atmosfera xalqaro ekspertlar tomonidan qanday baholanmoqda? Havo ifloslanishining oldini olish borasida qanday tavsiya va yechimlar bor?

Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi Atmosfera havosini muhofaza qilish siyosati bo‘limi boshlig‘i Bahrom Xolxo‘jayev bilan suhbatimizda shu kabi savollarga javob izladik.

–2023-2024 yillar davomida Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi, xalqaro ekologik tashkilotlar hamda Jahon banki ekspertlari tomonidan Toshkent shahridagi atmosfera ifloslanishi bo‘yicha holat o‘rganilib, mavjud salbiy holatlarning kelib chiqish sabablari, qurg‘oqchilik, energetika tizimi bilan bog‘liq jihatlarning ta’siri, yashillikning kamayishi kabi masalalarda ilmiy va amaliy jihatdan xulosalar, tavsiyalar taqdim etilgan.

Dastlabki xulosaga asosan, poytaxt havosining ifloslanishiga Toshkentda yashil hududlarning keskin kamayishi, daraxtlar va butalarning noqonuniy kesilishi, shaharsozlik bosh rejalari tasdiqlanmasdan, qurilish ishlarining betartib amalga oshirilishi kabi omillar ta’sir ko‘rsatishi aytib o‘tilgan. Shuningdek, qurg‘oqchilik, cho‘llanish va tashqi ta’sir sababli tabiiy changlanish hosil bo‘lgan. Ko‘chalarda tirbandlik, magistral yo‘llar va maysazorlarga keng ko‘lamda suv sepilmasligi, shahardagi atmosfera bo‘shlig‘ining past shamollatilishi havoning yuqori darajada buzilishiga olib keladi.

Nafaqat O‘zbekistonda, balki Markaziy Osiyoning aksariyat davlatlarida havo ifloslanishiga sabab bo‘ladigan asosiy manba kuz-qish mavsumida energetika tizimida qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan emas, ko‘mir, mazut kabi zararli yoqilg‘i turlaridan foydalanishdir.

– Mutaxassislar tomonidan mavjud muammolar yechimi sifatida qanday takliflar ilgari surilgan?

– Ekologiya sohasini rivojlantirish, avtomatlashtirilgan monitoring stansiyalarini ko‘paytirish har qachongidan dolzarb. Albatta sohaga xorijiy investisiyalar jalb qilinishi kerak. Davlat bojlari, imtiyozli bojlar bo‘yicha tadbirkorlarga yanada kengroq imkoniyatlar berilishi lozim. Shu bilan birga, sanoat korxonalari kam chiqimli sohaga aylantirilishi, yashil iqtisodiyot tamoyillari joriy etilishi maqsadga muvofiq. Elektr iste’moli yuqori bo‘lgan qishloq va suv xo‘jaligi, ichimlik suvi ta’minoti korxonalarida “yashil energiya” quvvatlarini ko‘paytirish bo‘yicha ishlarni jadallashtirish zarur. Bu borada mutasaddilar eng avvalo monitoring tizimini rivojlantirish, sohani raqamlashtirish kabi takliflarni bildirgan.

Atmosfera ifloslanishini kamaytirish bo‘yicha harakatlarni amalga oshirish maqsadida Jahon banki tomonidan O‘zbekistonga 50 million dollar miqdorida kredit mablag‘lari jalb etilishi ko‘zda tutilgan. Ammo bu borada hali yakuniy xulosaga kelinmagan.

Joriy yilda 6 ta tumanda “agrovoltaika” usulida pilot loyihalarni boshlash rejalashtirilgan. Umuman, xalqaro ekspertlar jalb qilingan holda energiya sarfi yuqori bo‘lgan sohalarda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish bo‘yicha alohida dastur ishlab chiqish vazifasi ilgari surilgan.

Shuni alohida ta’kidlashim kerakki, Toshkent shahrining “Bosh rejasi” ishlab chiqilishi kerak. Hozir tegishli tashkilotlar tomonidan bu borada amaliy harakatlar boshlab yuborilgan. 2045 yilgacha bo‘lgan Bosh reja loyihasi taqdim etilgan. Mazkur rejaga muvofiq, Yangi Toshkent “aqlli” va “bog‘ shahar” bo‘lishi nazarda tutilmoqda. Aynan shu reja tasdiqlansa, Toshkentning 20 yillik rivojlantirish dasturi ma’lum bo‘ladi. Havo bo‘yicha strategiyalar va ularni sifatini yaxshilash bo‘yicha maqsadlar ham aniq bo‘ladi.

– Toshkent shahri “Bosh rejasi”ning hamon tasdiqlanmagani ekologik muammolarni bartaraf etishga xalal berishi mumkinmi?

– Albatta, qaysi sohaga ko‘proq investisiya jalb qilish zarurligi noaniqligicha turadi. Shuningdek, aynan ekologiya nazorati bo‘yicha mas’ullar qaysi hududda yashillik darajasi ko‘pligi haqida aniq ma’lumotga ega bo‘lishi kerak. Misol uchun, poytaxtning Yunusobod, Yashnobod tumanlarida hamda Botanika bog‘i atroflarida yashillik ma’lum darajada yetarli. Ammo Sergeli, Yangihayot tumanlarida sanoat zonalari rivojlangan.

Mazkur hududlarda so‘nggi yillarda 5 mingga yaqin ijtimoiy ob’ektning barpo etilishi yashillikning pasayib ketishiga ta’sir ko‘rsatgani sir emas. “Bosh reja”ning tasdiqlanishi avvalo jumboqligicha turgan savollarga yechim bo‘ladi. Bu borada xalqaro hamkorlar tomonidan ham e’tirozlar bildirilgan. Shahar “Bosh rejasi” tasdiqlanishi mamlakatda havo ifloslanishining oldini olish siyosati va amaliyotini takomillashtirishga ham turtki bo‘ladi.