Владимир Путин Россия бошқарувида 25 йил
Владимир Путин 1999 йилнинг 9 августидан бери Россияда бош вазир ёки президент лавозимида ишлаб келмоқда. Қандай қилиб у 25 йил давомида олий ўринда қолишга муваффақ бўлди?
DW мухбири Жури Ресчето бунга чуқур шўнғиб кўрди.
Германия канцлери Ангела Меркел уч йил олдин сиёсий фаолиятини якунлаганида, мен Москвада унинг ҳамкасби, Россия президенти Владимир Путиндан ҳужжатли фильм учун интервью олишим керак эди. Дастурда Меркел билан унинг лавозимида ишлаган бошқа давлат ва ҳукумат раҳбарлари ҳам иштирок этишлари керак эди.
Аммо Кремль йўқ деди. Бунинг сабаби шундаки, интервьюнинг бошқа барча аъзолари собиқ раҳбарлар бўлган, Россия президенти эса ҳали ҳам ўз лавозимида эди. Шунинг учун лойиҳа унга нолойиқ деб топилди. Менга, ҳеч бўлмаганда, Россиянинг собиқ президенти, 2008 йилдан 2012 йилгача вақтинчалик давлат раҳбари сифатида бир муддат ишлаган Дмитрий Медведев билан суҳбатлашишга рухсат берилди. Путин конституциявий сабабларга кўра, 2008 йилда яна президентликка номзодини қўя олмади; ўрнига у бош вазир бўлди ва ҳукуматни орқа фонда тортишда давом этди.
Медведев ҳеч қачон Россиянинг биринчи рақами бўлмаган. Сўнгги йигирма беш йил давомида бу ҳар доим Владимир Путин бўлиб келган, чунки у 1999 йил 9 августда ўша пайтдаги президент Борис Елтсин томонидан Россия бош вазири этиб тайинланган. Ғарб сиёсатчилари, шу жумладан Германиянинг узоқ муддатли канцлери Меркел келди ва кетди, аммо Путин қолди.
Шу йигирма беш йил ичида Россия президенти ўз мамлакатини «дунёдаги энг кучли шахсийлаштирилган диктатура»га айлантирди, дейди россиялик сиёсатшунос Михаил Комин.
Унинг DW нашрига айтишича, бу фақат чорак аср давомида ҳокимият тепасида бўлган Путиннинг Россиянинг барча сиёсий институтларини тинмай барбод қилгани учунгина амалга ошди.
Ҳудудий назорат ҳокимиятнинг асоси
Ҳаммаси минтақавий мухториятнинг бекор қилиниши билан бошланди, дея тушунтиради Комин. Кремль Россия ҳудудларида ўзининг назорат воситасини яратиб, ҳокимиятни бирлаштириш учун асос яратди.
Финляндияда истиқомат қилувчи яна бир россиялик сиёсатшунос Григорий Нишников ҳам шундай фикрда. «Агар биз Путиннинг дастлабки йилларидаги Россияни эсласак, олигархлар каби конституциявий ва норасмий ҳокимиятнинг бир нечта автоном марказларини кўрсатишимиз мумкин», деди у DW нашрига. «Уларнинг барчаси Кремлга қандайдир қарама-қаршилик яратишди». Нишников тушунтиришича, Путин буларнинг барчасини йўқ қилди, ҳамма нарсани марказлаштирди ва Россиянинг ҳокимият тизимини ўзига қаратди.
Бироқ, унинг фикрича, бу Россия президентининг узоқ вақт давомида ҳокимиятда қолишининг ягона сабаби эмас. Ўтган йигирма беш йил ичида Путин учун хавфли бўлиши мумкин бўлган кўплаб воқеалар содир бўлди, хусусан:
• 2011 йилги парламент сайловларидан кейин Москванинг Болотная майдонидаги норозилик намойишлари,
• 2014 йилда Украинанинг ярим орол ҳудуди аннекция қилинганидан кейин Қримдаги беқарорлик хавфи,
• 2018 йилда мунозарали пенсия ислоҳотидан кейинги тартибсизликлар,
• марҳум Кремль танқидчиси Алексей Навалнийни қўллаб-қувватлаш учун Россия бўйлаб кейинги бир неча йил ичида оммавий норозилик намойишлари,
• Москва ва Санкт-Петербург кўчаларида норозилик намойишлари билан кечган Украинада урушнинг бошланиши.
Бироқ, халқ қаршилигининг ҳар бир хатти-ҳаракати янада кучлироқ репрессияга олиб келди: «Ва бу воқеалар жараёнида ҳар доим янги душманлар йўқ қилинди», дейди Нишников. Натижада у ҳозирда Путинга қарши чиқа оладиган одам қолганига ишонмайди.
Суд-ҳуқуқ тизимининг заифлашгани яна бир асосий омил
Михаил Коминнинг қайд этишича, Путиннинг ҳокимиятга ёпишиб олишига ёрдам берган яна бир муҳим омил унинг иккинчи муддатида содир бўлган судларнинг атайлаб заифлашиши бўлган. Ҳокимиятга содиқ бўлган бош судьяларга ўз қўл остидаги ҳамкасбларига нисбатан катта ваколатлар берилди.
Натижада, дейди Комин, Россия судлари мустақил эмас. Улар энг яхши ҳолатда фуқароларга қарши қаратилган давлат репрессия жараёнларини секинлаштириши мумкин, аммо энди бунга чек қўя олмайди.
Путиннинг «соя кабинети»
Россиялик социолог Александр Бибков фикрича, демократик мухолифатга қарши чиқиш ўрнига, Путин ўзини қандайдир «соя кабинети» билан ўраб олди. Президент бу доирага ўзи билан ўзига хос бизнес манфаатларига эга бўлган одамларни тўплади, дея тушунтиради социолог. Уларнинг компаниялари йирик давлат шартномалари билан тақдирланган, бу эса уларга катта миқдорда пул олиб келган: «Путин ҳар доим жиловни ушлаб туради ва бизнесда шахсан иштирок этади», - дейди Бибков.
Шу билан бирга, жамиятга Россиянинг бутун тарихи давомида фақат ижобий роль ўйнаган қиёфаси сотилмоқда. Барча салбий томонлар ўчирилади, ўтмишдаги барча можаролар йўқ қилинади, дейди Бибков. У буни «жамоавий тарихий хотирани манипуляция қилиш» деб таърифлайди. Бу ҳам Путиннинг қудратини кучайтиради.
ДW интервью қилган ҳар уч эксперт ҳам келажакда бу тенденциялар кучаяди ва Путин узоқ вақт ҳокимиятда қолади деган фикрда. «Муаммо шундаки, муқобил номзод ҳам, унга ўрин ҳам йўқ», - дейди Михаил Комин. «Путин ҳақиқатан ҳам ғалаба қозонган охирги сайлов 2004 йилдаги эди. Ўшандан бери ҳамма нарса адолатсиз бўлди».
Григорий Нишников, шунингдек, россияликлар Путинга муқобил вариант кўрмаётгани ва улар одатда ўзгаришлардан қўрқишини айтади. Унинг кузатишича, Россияда ҳукуматда «кучли қўл»ни қўллаб-қувватлашга мойиллик ҳар доим бўлган.
«Улар ҳар доим кучли раҳбарнинг қарорлар қабул қилишини ва муаммоларни ҳал қилишини хоҳлаган. Агар шубҳа туғилса, руслар президентдан эмас, вилоят губернаторларидан шикоят қилади: Агар Путин билганида эди, муаммони дарҳол ҳал қилар эди!» Бу, дейди Нишников, қадимги рус анъанаси.
