Siz jihodning nimaligini bilasizmi?

SAVOL:

Yutub tarmog‘idagi bir videorolikda qandaydir vo’iz butun dunyo musulmonlarini Suriya davlatiga jihodga da’vat qilganiga guvoh bo‘ldim. Uning aytishicha, xozir Yer yuzidagi barcha musulmonlar Suriyaga jihodga borishlari farzi ayn ekan. Uning bu chaqirig‘i to‘g‘rimi, umuman islomda farz jihod qanday bo‘ladi, shu haqida ma’lumot bersangiz.

JAVOB:

Avvalo bu mavzuda biror fikrga kelishdan oldin bizga savol bilan murojaat qilganingiz uchun tashakkur. Bu ham Allohning bir karami bo‘libdi. Sizga javob yozish bilan ko‘pchilikka bu haqda foydali ma’lumot beriladi, inshaalloh.

Darhaqiqat, ijtimoiy tarmoqlarda yaqin sharq hududlariga jihod uchun atrofdan musulmonlarni jalb qilish harakatlari kuzatilmoqda. Bunga biz ham guvohmiz. Umumiy qilib aytganda o‘sha da’vatchilarning hammasi aslida jihod mavzusida avomni aldab kelishmoqda. Ularga ishonganlar esa aldanmoqda. Nega deysizmi?

Birinchidan, jihod islomda usuli din emas balki, furu’i din masalalaridan bo‘lib, uning fiqhiy istilohiy ma’nosi: Orada “urush qilmaslik” bitimi bo‘lmagan ikki — kofir va islomiy davlatning bir biri bilan, islomiy davlat tarafdan dastlab tinch yo‘l bilan islomga kirish da’vati amalga oshirilgach va unga kofir davlat tarafdan rad javobi berilgach, ularga qarshi Allohning so‘zini oliy qilish maqsadida harbiy urush qilishiga aytiladi. (Qarang: Fath al-qadir 4/277, Al-Fatava al-hindiya 2/188, al-Xirashiy 2/107, Javohir al-iklil 1/250, Sharh az-Zarqoniy alal-Muvatto 2/287, Hoshiyatush Sharqoviy 3/193, Hoshiyat al-Bojuriy 2/268).

Mana shu ta’rif butun islom ulamolarining jumhuri, xususan to‘rt mo‘’tabar fiqhiy mazhab fuqaholari tarafdan bir xil e’tirof etilgan ta’rifdir. Bunga ko‘ra, biror islomiy davlat orada hech qanday tinchlik bitimi tuzilmagan boshqa bir kofir davlatga tinch yo‘l bilan islomga da’vat qilib elchi yuboradi. Agar ular elchilarga rad javobi bersa, ular yashab turgan Yerlarda ham Allohning so‘zini oliy qilish uchun harbiy yurishga kirishiladi. Sahobalarning davrida jihod xuddi shu tarzda amalga oshirilar edi. Agar shu tar’rifda belgilangan birorta qayd voqelikda topilmasa, bu harbiy harakat shar’an jihod bo‘la olmaydi. Unda qatnashganlar mujohidlik maqomiga erisha olmaydi, unda qatnashib o‘lganlar shahidlik maqomida ketmaydi.

Endi yaqin sharqqa, xususan, siz savolda tilga olgan Suriya davlatiga e’tibor qaratamiz: Suriyada shu ta’rifda belgilangan shartlarning birortasi topiladimi? Yo‘q! Bittasi ham topilmaydi. Chunki Suriyada asosan musulmonlar bilan musulmonlar urush boshlashdi. Hukumat ham, unga qarshi chiqqan jangari to‘dalar ham hammasi “la ilaha illalloh” deydigan musulmonlar emasmidi?! Musulmon bilan musulmonning urushi “jihod” deb aytilarkanmi?! Aslo! O‘sha voiz “Suriyada jihod bo‘lyapti” deb aytgan gapida Allohdan uyalmasdan musulmonlarni aldayapti. Jihod va unga doir shar’iy hukmlarni bilmaydiganlar esa uning yolg‘onlariga laqqa tushyapti.

Ikkinchidan, shuni aniqlashtirib olish kerak: o‘zi islomda jihodning hukmi nima? Farazan biror hududda shariat talablariga javob beradigan jihod amaliyoti topilsa, unga borib qatnashishning hukmi nima? Ahli sunna val-jamoa ulamolarining aksarini tashkil qiluvchi jumhurning qavliga ko‘ra, mabodo shar’iy jihod topilgan taqdirda, unga borib qatnashish farzi kifoya hukmida bo‘ladi. Ya’ni, ma’lum askarlar harbiy safarga otlansa, boshqalardan farzlik soqit bo‘ladi. hammaning yoppa borishi shart emas. (Qarang: al-Mavsu’a al-fiqhiya 16/129)

Yana Suriyaga qaytamiz: u yerda shar’iy talabga javob beradigan jihod yo‘qligi kundek ravshan bo‘lsada, mayli haqqoniy jihod bo‘lyapti deb faraz qilaylik, unga borib qatnashish Yer yuzidagi barcha musulmonlarga farz bo‘ldi deb jar solayotgan jarchi, baribir musulmonlarni aldayotgan bo‘lib chiqadi.

Uchinchidan, jihodning hukmi qachon farzi ayn bo‘ladi? Quyidagi holatlarda jihod kifoya darajasidan farzi ayn darajasiga ko‘tariladi:

1-) Jang maydonida har ikki tomon — islom va kufr lashkari uchrashib, qarama-qarshi saf tortgan chog‘da;

2-) Dushman to‘satdan bostirib kelgan chog‘da;

3-) Davlat rahbari biror dushman kofir qavmdan xavfsirab, yoppasiga harbiy chaqiriq e’lon qilganda. (Qarang: al-Mavsu’a al-fiqhiya 16/132)

Suriyaga chorlab jar solayotganlar “Suriyada jihod farzi ayn” deb lof urishyapti. Va holbuki jihodning farzi ayn bo‘lishi uchun belgilangan shartlarning birortasi unda mavjud emas.

To‘rtinchidan, shar’iy jihodni kim tashkillashtiradi o‘zi? To‘g‘ri kelgan odam ro‘parasidan chiqqan odamni jihodga chaqirib harbiy amaliyot boshlayveradimi, yoki boshqacha shar’iy tartibi bormi? Buni ham yaxshi bilib olishimiz kerak. Shar’iy talab darajasidagi jihodni oddiy fuqarolar emas, balki sulton, davlat rahbarlari tashkillashtiradi. Davlat tomondan harbiy safarbarlik e’lon qilingandagina fuqarolarga unga itoat etib harbiy amaliyotlarda qatnashish farz bo‘ladi. Odiiy fuqaro yo qandaydir to‘daboshining tashabbusi bilan shar’iy jihod tashkil etilmaydi. (Qarang: Hoshiyatu Dasuqiy 2/175, Javohir al-iklil 1/252, al-Mug‘niy 8/352, al-Mahalliy 7/291).

Beshinchidan, shariat talabiga mos keladigan jihod tashkillashtirilgan taqdirda, unga to‘g‘ri ketilaveradimi yoki shartlari bormi? Buni ham bilish kerak. Shariat talabiga mos keladigan jihodga borish uchun quyidagi shartlar kerak:

A) Ota-onaning izni. Modomiki ular musulmon bo‘lsa. Ota-onaning ruxsatisiz jihodga borish joiz bo‘lmaydi. Chunki Abdulloh ibn Amr ibn al-Os roziyallohu anhudan rivoyat qilingan, bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning xuzuriga kelib jihodda qatnashishga ruxsat so‘raydi. Rasululloh undan “ota-onang tirikmi?” deb so‘raydi. U: “ha”, deb javob beradi. Rasululloh: “ikkovining xizmatini qilib jihod qil” deydilar. Ya’ni, senga ota-onang ruxsatisiz jihodga borish joiz emas. Bu hadis dalolatiga ko‘ra, ota-onaning xizmati jihoddan oldinda turadi.

Mantiqan olib qaralganda ham jihod farzi kifoya. Siz bormasangiz, o‘rningizga boshqa kimdir borib jang qiladi va shu bilan sizdan farz soqit bo‘ladi. Ota-ona xizmati esa farzand uchun farzi ayn. Siz xizmatlarini qilmasangiz qo‘shningizga yo oshnangizga sizning ota-onangizga xizmat qilish farz bo‘lmaydi. Shuning uchun ham tarixda Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhuning oldiga bir odam kelib: “men Rumga jihod uchun borishga nazr qildim lekin, ota-onam man etishyapti?” – deb aytganda Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu unga: “ota-onangga itoat qil, Rum sendan boshqa jihodchilarni topib oladi” – deb keskin javob bergan. Bunga o‘xshash voqealar Umar va Usmon roziyallohu anhuma xalifalik davrlarida ham bo‘lgan. Sufyoni Savriy, imom Avza’iy va salaflar davridagi boshqa ahli ilmlar “Ota-onaning roziligi jihod uchun shartdir”, deb fatvo berganlar (Qarang: Hoshiyatu ibn Obidin 3/220, Javohir al-iklil 1/252, Hoshiyatu Dasuqiy 2/175-176, al-Muhazzab 2/229, Nihoyat ul-muhtaj 8/57, al-Mug‘niy 8/358, al-Mahalliy 7/292).

B) Ota-ona dastlab farzandining jihodga borishiga izn bersa va keyin fikri o‘zgarib ruxsatidan qaytishsa, farzand jang maydonini tashlab ota-onasining xuzuriga qaytib kelishi vojib bo‘ladi. (Qarang: Ravzatut-tolibin 10/212, Nihoyat ul-muhtaj 8/58, al-Muhazzab 2/229, al-Mug‘niy 8/359).

V) Haqdorning izni. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning xuzuriga bir sahoba kelib so‘raydi: “Ey Allohning Rasuli, nima deysiz, agar men Allohning yo‘lida qatl qilinsam gunohlarim kechiriladimi?” Rasululloh: “ha, agar maydonda sabr bilan dushmanga yuzma yuz tursang, orqa qilib qochmasang va shu tarzda qatl qilinsang, gunohlaring kechiriladi. Lekin qarzlaring emas. Chunki menga Jabroil shunday degan” – deydilar. (Imom Muslim rivoyati)

Bo‘ynida qarzi bor odam haqdorning iznisiz jihodga bora olmaydi. Jumhur fuqaholar shunday degan. Hanafiy mazhabimizga ko‘ra, hatto haqdor izn bergan taqdirda ham, qarzdor jihodga bormasdan qarzini uzish uchun uyda qolishi mustahab deyilgan. (Qarang: Hoshiyatu ibn Obidin 3/221, Hoshiyatu Dasuqiy 2/175, Javohir al-iklil 1/252 ).

G) Shar’iy jihodga borib tom ma’noda mujohid bo‘lish uchun yana bir shart, davlat rahbarining ruxsati bo‘lishi kerak. (Qarang: al-Mavsu’a al-fiqhiya 16/136). Davlat ruxsat bermasa shar’iy jihod bo‘la olmaydi.

Xulosa qilib aytganda jihod shar’iy jihod bo‘lishi uchun, unda qatnashganlar jihodning fazliga erishib, mujohidlik maqomiga yetishi uchun, o‘lganlar esa shahidlik darajasini qo‘lga kiritib so‘roqsiz jannatga kirishi uchun Islom shariati belgilab qo‘ygan talabga mos shartlar topilishi kerak. Agar shartlar topilmasa, u hech qanday jihod bo‘la olmaydi. Balki, Islomda harom qilingan urush bo‘ladi. Bunda ishtirok etganlar Allohning shariatiga qarshi chiqqan shayton askarlari qatorida bo‘ladi. Unda o‘ldirganlar qotil, o‘lganlar esa gunoh uzra jon bergan bog‘iylar bo‘ladi.

Biz sizga shuni maslahat berardikki, yana shunga o‘xshash videoroliklarga ko‘zingiz tushganda undagi voizlarning jim-jimador da’vatlariga ishonib qolishga shoshilmang. Biror ilm ahlidan bu haqda batafsil ma’lumot so‘rang. Haqiqatni bilganingizdan keyin esa o‘sha video ostida internetga joylaganlarga qarata: “siz jihodning nimaligini bilasizmi o‘zi?” deb savol qoldiring.

Botirjon TOJIBOYEV