Ozarbayjon va Armaniston: yechim bormi?

Tomonlar so‘zlariga ko‘ra, mojaroni hal qilish uchun asos bo‘ladigan kelishuv matnining aksariyati kelishilgan. Qolgan 20% tom ma’noda uni tuzishga to‘sqinlik qiladi. Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan aniq nuqtalarni aytmadi, biroq hujjatning 17 moddasidan 13 tasi to‘liq, uchtasi qisman ma’qullanganini aytdi.

U hatto hiyla-nayrangga ham kirdi: Ozarbayjonga shartnomani ularsiz imzolashni, diplomatik munosabatlar o‘rnatishni va yo‘lda kelishilmagan takliflar bo‘yicha qaror qabul qilishni taklif qildi. U tinchlik loyihasini 70% tayyor bo‘lganda ham imzolashga tayyorligini e’lon qildi, bu ko‘plab tanqidlarga sabab bo‘ldi, chunki bu qanday qog‘oz asosiy muammolarni hal qilmaydi?

Boku prinsipial muhim masalalar muhokama qilinmaguncha hujjatni yakunlashga shoshilmayapti. Va juda ko‘p bahsli mavzular mavjud: anklavlar, transport kommunikasiyalarini blokirovka qilish, chegaralarni delimitasiya qilish va hatto Konstitusiya.

Shu tariqa Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyev qo‘shni davlatdan Asosiy qonunga o‘zgartirish kiritishni talab qilmoqda. Muammo, uning fikricha, boshqa hujjatda - Armaniston mustaqilligi deklarasiyasida yashiringan. U 1990 yil yozida qabul qilingan va «Armaniston SSR va Tog‘li Qorabog‘ni birlashtirish to‘g‘risida»gi rezolyusiyaga havolani o‘z ichiga oladi. Armaniston Konstitusiyasining muqaddimasida Boku nazarida davlat hududidagi qonuniy da’volar kabi ko‘rinadigan ushbu deklarasiyaga havola mavjud.

Erevan Konstitusiyani o‘zgartirishga rozi bo‘lgan ko‘rinadi, biroq o‘zgartirishlar aynan Qorabog‘ga ta’sir qiladimi yoki yo‘qligi hozircha noma’lum. Bu masala bo‘yicha referendum 2027 yilda bo‘lib o‘tishi mumkin. Armaniston Konstitusiyasida Qorabog‘ bir marta ham tilga olinmagan, shuning uchun uni u yerdan chiqarib tashlash uchun avvalo u yerga kiritish kerak bo‘ladi, - deydi arman siyosatshunos Artur Avakov TRTga.

Shu bilan birga, Yerevanning Ozarbayjon Konstitusiyasiga da’volari bor, unda 1918 yildagi Mustaqillik Deklarasiyasi eslatib o‘tilgan, deya davom etadi agentlik suhbatdoshi: «Agar Boku o‘z Konstitusiyasini qayta yozsa, qandaydir shubhalarni olib tashlasa yaxshi bo‘lardi. yomon niyat. Bu muzokaralar jarayonini sezilarli darajada osonlashtirishi mumkin”.

Ozarbayjonlik siyosatshunos Ilgar Velizade TRT bilan rus tilida suhbatda bunday da’volarni asossiz deb ataydi: «Pashinyan Bokuning asosiy talabini bajarmoqchi emas. Bundan tashqari, uning aytishicha, Ozarbayjon Konstitusiyasida go‘yoki Armanistonning hududiy yaxlitligi haqida ba’zi ishoralar mavjud. Agar mavzuga shunday yondashadigan bo‘lsak, yaqin kelajakda bu tinchlik shartnomasi imzolanishini taxmin qilish qiyin bo‘lsa kerak».

Mamlakatlar o‘rtasidagi bahsli mavzulardan yana biri Qorabog‘ mojarosida YEXHT Minsk guruhining maqomidir. Tomonlar o‘rtasidagi joriy muzokaralar mediatorlar ishtirokisiz o‘tmoqda. Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyev formatni bekor qilishni talab qilmoqda.

“Minsk guruhi mojaro kun tartibining bir qismidir. Mojaro mohiyatan harbiy-siyosiy usullar bilan hal qilingan ekan, uning roli qanday bo‘ladi? — so‘radi Velizoda.

Erevanda ular tinchlik shartnomasi imzolanmaguncha formatni tarqatib yuborishni qat’iyan rad etishmoqda. Mumkin bo‘lgan qo‘rquvlar butunlay izolyasiya qilingan va qurolsiz qolish xavfini o‘z ichiga oladi. Garchi Minsk guruhi Armaniston rahbariyati oldida samarali platforma sifatida obro‘ qozona olmagan bo‘lsada, bu hali ham hech narsadan yaxshiroqdir.

Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan tinchlik shartnomasini tuzishga shoshilayotgan bo‘lishi mumkin, chunki u aholiga hech bo‘lmaganda nimadir taklif qilishi kerak. Aprel oyida uning reytingi tarixiy minimal darajaga tushib, 8% ga tushdi. Bu boradagi taraqqiyotni aholiga ko‘rsatish uchun u hatto ozarbayjonlik hamkasbi Ilhom Aliyevni chegarada kutib olishga va munozarali masalalarni shaxsan o‘zi muhokama qilishga taklif qildi.

Agar Aliyev javob qaytarsa, uchrashuv bo‘lishi mumkin. Yana bir savol shundaki, ular biror narsada kelisha oladimi? Pashinyan deyarli hamma narsa tayyor, deb da’vo qilishiga qaramay, u hech qanday aniq ma’lumot bermayapti.

«Men arman tomonining tinchlik shartnomasini imzolashga tayyorligiga shubha qilaman», dedi siyosatshunos Ilgar Velizade TRTga rus tilida. «Pashinyan uni juda qisqartirilgan shaklda imzolashni taklif qilmoqda va mohiyatan barcha muammoli nuqtalarni hal etilmagan.»

Siyosatshunos boshqa masalalarda Armaniston rahbariyatining chiziqli bo‘lmagan xatti-harakatlarini ham qayd etadi. Masalan, Pashinyan Armaniston hech qachon Ozarbayjonning asosiy qismini Naxchivan bilan bog‘lash uchun Zangezur koridorini ochish majburiyatini olmaganini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, Armaniston rahbarining imzosi 2020 yilgi uch tomonlama shartnomada bo‘lib, unda Boku va uning eksklavlari o‘rtasida to‘siqsiz aloqa kafolatlari haqida so‘z boradi. Velizodaning fikricha, bunday sharoitda kim bilandir muzokara qilish ancha qiyin.

Ijobiy jihatlardan biri delimitasiya va demarkasiya masalalarida erishilgan yutuqlardir. Xususan, chegaralarni delimitasiya qilish bo‘yicha komissiyalar faoliyati ma’qullandi, deya ta’kidlaydi siyosatshunos: «Ayni paytda chegara xavfsizligi bilan bog‘liq ko‘plab masalalar saqlanib qolmoqda. Va ulardan biri sifatida: Yevropa kuzatuv missiyasi Armaniston va Ozarbayjon chegarasida nima qilyapti? Ko‘rinishidan, barcha qarama-qarshi masalalarning yakuniy yechimi hali juda uzoqda».

Darhaqiqat, Yerevan va Boku o‘rtasidagi asosiy masalalar bo‘yicha hali ham aniqlik yo‘q. Va har ikki davlat rahbarlari tinchlik jarayonini boshlash muhimligini tan olishsada, uning shartlarini boshqacha tushunishadi.

«Tinchlik uchun muzokaralar murosa izlashni anglatadi», dedi Avakov TRTga. «Ayni paytda biz Boku qo‘shnisidan taslim bo‘lishga intilayotganini ko‘ryapmiz. Uzoq davom etgan mojaro kontekstida bu ajablanarli emas, ammo tinchlik shartnomasi tomonlardan biriga qo‘shimcha ko‘zlar bermaslik uchun uni hal qilishga qaratilgan. Afsuski, bu borada hali xayrixohlik yetarli emas».