Kelajakda Yer sayyorasida kislorod yo‘qolishi mumkin — tadqiqot

Tadqiqotchilar fikriga ko‘ra, kislorodga boy atmosfera sayyora tarixidagi vaqtinchalik bosqichdir. Olimlar so‘nggi 800 ming yil ichida Yer atmosferasidagi kislorod miqdori taxminan 0,7 foizga kamayganini aniqladi.

Bu jarayon sayyoramiz taxminan 2,4 mlrd yil oldin boshdan kechirgan va «Katta oksidlanish hodisasi» (GOE) deb nomlanuvchi davrdan oldingi atmosfera tuzilishiga o‘xshash holatga qaytishni anglatadi. Chunki kislorodning barqarorligi taxmin qilinganidek kuchli emas.

Olimlar sayyoramiz atmosferasida metan miqdori oshib ketib, kislorod tanqisligi yuzaga kelishidan ogohlantirmoqda.

Yaponiyaning Toho universiteti va AQShning Jorjiya texnologiya instituti olimlarining hamkorlikdagi tadqiqoti Yer atmosferasida yuz beradigan katta o‘zgarishlarni yaqqol ko‘rsatdi. Tadqiqotga ko‘ra, taxminan 1 milliard yil ichida atmosferadagi kislorod darajasi keskin pasayadi.

Tadqiqotni olib borgan olimlardan biri Kazumi Ozaki shunday dedi: «Uzoq yillar davomida Quyoshning tobora yorqinlashuvi va global geokimyoviy sikllarga asoslanib, Yerdagi hayotning davomiyligi hisoblab kelingan. Bu model shuni ko‘rsatadiki, atmosferadagi kislorod doimiy qolmasligi mumkin».

Nature Geoscience jurnalida e’lon qilingan maqolaga ko‘ra, Yer sayyorasining kislorod zaxiralari tabiiy jarayonlar, xususan, Quyoshdagi anomal o‘zgarishlar natijasida 1 milliard yildan so‘ng asta-sekin yo‘qolib, sayyora yashash uchun yaroqsiz bo‘lib qoladi.

Olimlarning aytishicha, atmosferadagi kislorod uzoq muddatda barqaror xususiyat emas va boshqa sayyoralarda hayot belgilarini izlashda faqat kislorodga e’tibor qaratish chalg‘ituvchi bo‘lishi mumkin.

Tadqiqotga ko‘ra, kislorodning yo‘qolishi quyosh nurlari ta’sirida suvning bug‘lanishi va okeanlarning yo‘q bo‘lib ketishidan oldin sodir bo‘ladi. Bu esa kislorod bilan hayot kechiradigan insoniyat va ko‘plab tirik mavjudotlar uchun oxir demakdir.

Jorjiya texnologiya instituti xodimi Kris Reynxard bu o‘zgarishni shunday ta’riflaydi: «Biz bugungi kunga qaraganda taxminan million marta kamroq kislorodli atmosfera haqida gapirmoqdamiz».

Erning kislorodga boy hayot davri sayyoraning umumiy umrining atigi 20-30 foizini qamrab oladi. Kislorodning yo‘qolishi bilan o‘simliklar va fotosintez qiluvchi jonzotlar yo‘q bo‘lib ketadi, ammo anaerob, ya’ni kislorodsiz muhitda yashovchi mikroorganizmlar mavjudligini saqlab qolishi mumkin.

Kazumi Ozaki: «Bu jarayondan so‘ng atmosfera metanning yuqori ulushi, karbonat angidridning past darajasi va ozon qatlami butunlay yo‘q bo‘lgan tuzilishga aylanadi. Yer anaerob hayot shakllari hukmronlik qiladigan sayyoraga aylanadi», — dedi.

Qisqacha aytganda, texnik va ilmiy tadqiqotlarga ko‘ra, Yerda kislorodning butunlay yo‘qolishi ehtimoli mavjud, lekin u milliard yillik uzoq jarayon sifatida ko‘riladi va hozircha yaqin kelajak uchun tahdid darajasida emas.