Мулкдорнинг келини уй сотилишига қарши бўлса қандай йўл тутиш керак?

— «Дом»ни сотиб, кичкинагина ҳовли олиш учун “заклад” бериб қўйгандик. Кейин билсак, уй эгасининг ўғли хотини билан ажрашаётган экан. Келин «прописка»дан чиқаришга ҳаққингиз йўқ, уй олиб бермасангиз, чиқмайман», деб шарт қўйибди. Биз эрта-индин пулнинг қолганини ҳам бериб, уйни номимизга расмийлаштирмоқчи эдик. Агар уй эгасининг келини уй сотилишига қарши бўлса, биз нима қиламиз? Кейин ҳам “чиқмайман”, деб туриб олса-чи?
Исми сир тутилди.

Зулфия НУРАЛИЕВА, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:
— Конституцияга мувофиқ Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар.
Ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
Фуқаролик кодексининг 164-моддасига асосан, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. Мулк ҳуқуқи муддатсиздир.
Фуқаролик кодексининг 5-моддасига асосан, қонун ҳужжатлари ёки тарафларнинг келишуви билан тўғридан-тўғри тартибга солинмаган ҳолларда фуқаролик қонун ҳужжатларининг ўхшаш муносабатларни тартибга солувчи нормаси қўлланилади (қонун ўхшашлиги).
Кўрсатиб ўтилган ҳолларда қонун ўхшашлигидан фойдаланиш мумкин бўлмаса, тарафларнинг ҳуқуқ ва бурчлари фуқаролик қонун ҳужжатларининг умумий негизлари ва мазмуни (ҳуқуқ ўхшашлиги)га ҳамда ҳалоллик, оқиллик ва адолат талабларига амал қилган ҳолда белгиланади.
Уй-жой кодексининг 52-моддасига кўра, муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойни ижарага олувчи, унинг оила аъзолари ёки ижарага олувчи билан доимий яшаётган фуқаролар вақтинча бўлмаганида турар жой олти ой муддат давомида уларнинг ҳисобида сақланиб туради.
Суд жавобгар (келин) низоли уйда олти ойдан ортиқ яшамаслик ҳолатини суд мажлисида сўралган гувоҳларнинг кўрсатмаларидан ташқари, ишга тақдим қилинган маҳалла фуқаролар йиғини томонидан тасдиқланган далолатнома билан ва ишда тўпланган бошқа ҳужжатлар билан ҳам танишиб, ва ушбу холат ўз тасдиғини тўлиқ топган бўлиши керак.
Қайд этилган ҳолатлардан келиб чиқиб, суд жавобгар яъни келин низоли хонадонда яшамаслигига, уйни коммунал ва бошқа тўловларини тўлашда иштирок этмаслигига, уйнинг мулкдори бошқа инсон эканлигига, низоли хонадон эр-хотиннинг турмуш даврида орттирилган умумий мулки эмаслигига ёки келин уй-жойнинг ҳусусийлаштирилишида иштирок этмаганлигига (кўп қаватли уйлардаги хонадонга тегишли) ҳуқуқий баҳо бериб, жавобгарни уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топишни мақсадга мувофиқ деб хисоблаши мумкин.
Фуқаролик кодексининг 488-моддасига асосан, сотувчи сотиб олганидан кейин қонунга мувофиқ уй-жой биносидан фойдаланиш ҳуқуқини ўзида сақлаб қоладиган шахслар яшаб турган уй, квартира, уйнинг ёки квартиранинг бир қисмини сотиш шартномасининг муҳим шарти – бу шахсларнинг рўйхатини сотилаётган уй-жой биносидан фойдаланиш ҳуқуқлари кўрсатилган ҳолда тузишдан иборатдир. Уй, квартирани, уйнинг ёки квартиранинг бир қисмини сотиш шартномаси нотариал тартибда тасдиқланиши ва давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим.
Олий суди Пленумининг 2001 йил 14-сентябрдаги “Уй-жой низолари бўйича суд амалиёти ҳақида”ги 22-сонли қарори 5-бандининг 6-қисмига кўра, нотариал тартибда тузилган уй-жой шартномасида сотувчи ва унинг оила-аъзоларининг турар-жой рўйхатидан чиқиб кетиш муддати кўрсатилган бўлса, шу муддат тугаган кундан, муддат кўрсатилмаган бўлса шартнома тузилган кундан эътиборан улар турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб ҳисобланади.

ФПКнинг 54-моддасига кўра, фуқароларни белгиланган муддатдан ортиқ бўлмаганлари оқибатида муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ижарага берувчининг ёки ушбу турар жойда яшаб қолган бошқа доимий фойдаланувчиларнинг даъво аризасига биноан суд тартибида амалга оширилади.