Ғарб матбуоти Қозоғистондаги намойиш сабабларини келтириб ўтди

Ғарб матбуоти Қозоғистондаги воқеаларни диққат билан кузатиб бормоқда. Кузатувчиларнинг фикрича, газ нархининг ошиши туфайли юзага келган оммавий норозиликлар аслида чуқурроқ сабаблар - ҳукуматдан кенг тарқалган норозилик, коррупция, қариндош-уруғчилик ва одамларга ўз келишмовчилигини ҳар қандай қонуний йўл билан ифодалаш имкониятини қолдирмаган авторитар сиёсий тизим билан боғлиқ.

Британиянинг "Гуардиан" газетасининг қайд этишича, КХШТ давлатлари Қозоғистон президенти Токаевнинг ёрдам сўровига тезда жавоб бериб, мамлакатга тинчликпарвар контингентни жўнатган. Қозоғистонга қанча аскар юборилиши ва улар қанча вақт у ерда бўлиши аниқ эмас.

Газетанинг Россия Давлат думаси депутати Леонид Калашниковга иқтибос келтиришича, тинчликпарвар кучлар Қозоғистон президенти Токаев ўз хоҳишига кўра у ерда қолади. Унга кўра, улар асосан инфратузилмани ҳимоя қилади.

Чоршанба куни кечқурун, деб ёзади газета, Токаев 2019 йилда ўз мамлакатида норозилик намойишларини шафқатсизларча бостирган Беларус президенти Лукашенко билан телефон орқали вазиятни муҳокама қилди. Бу суҳбатдан олдин Лукашенко Путин билан гаплашган.

Қозоғистондаги намойишчиларнинг ғазаби асосан Назарбоевга қаратилган бўлиб, у узоқ йиллар давомида ўз қўлида улкан ҳокимиятни тўплаган, дея қайд этади "Гуардиан".

Шу пайтгача Назарбоев расман “миллат етакчиси” сифатида тан олинган ва ҳокимият транзитига қарамай, давлатнинг етакчиси саналар эди. Аммо, афтидан, бу тугади, деб ёзади New York Times. Назарбоевнинг жияни Самат Абиш аллақачон мамлакат Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарининг биринчи ўринбосари лавозимидан четлаштирилган, ўзи эса Хавфсизлик кенгаши раҳбари лавозимидан айрилган.

"Назарбоев ва унинг оиласи барча соҳаларни - банклардан тортиб, йўл ва газгача монополия қилган. Бу норозиликлар коррупцияга қарши", - деди норозилик иштирокчиси, Қозоғистоннинг Мангистау вилоятидаги Жанаўзен шаҳрида яшовчи 55 ёшли Зауреш Шекенова.

“Ҳаммаси газ нархининг ошиши билан бошланди, аммо норозиликларнинг асл сабаби ёмон турмуш шароити, юқори нархлар, ишсизлик, коррупция”, - дейди у.

“Ҳокимият вазиятни тинчлантириш учун барча имкониятларни ишга солмоқда – ҳам ваъдалар, ҳам таҳдидлар билан, бироқ ҳозирча бу иш бермаяпти”, - дейди Олмаота сиёсатшуноси Дўсим Сатпаев.

“Одамлар коррупция ва қариндош-уруғчиликдан тўйган, ҳокимият эса одамларга қулоқ солмайди... Биз президент Токаевдан ҳақиқий сиёсий ислоҳотлар ўтказишини ёки кетиб, адолатли сайловлар ўтказишини истаймиз”, — дея газета “Уйғон” фуқаролик ҳаракати фаолидан иқтибос келтиради.

Қозоғистонда норозилик кенг тарқалган, дея хулоса қилади "Гуардиан", бироқ йиллар давомида сиёсий манзарани тозалаш натижасида намойишчиларни бирлаштирган таниқли сиёсий арбоблар топилмади. Шунинг учун норозилик намойишлари асосан маъносиз кўринади.

Британиянинг "Таймс" газетасининг қайд этишича, чоршанба куни Қозоғистондан Россияга камида 10 та шахсий самолёт учган. Тасдиқланмаган маълумотларга кўра, сиёсий элита аъзолари мамлакатни тарк этган.

Кремль учун, деб ёзади Американинг New York Times газетаси, бу воқеалар қўшни давлатдаги автократияга қарши яна бир потенциал муаммодир. Бу Украина ва Белоруссиядан кейин Россия билан иттифоқчилик алоқаларига эга бўлган давлатда авторитаризмга қарши учинчи қўзғолондир.

Бу ердаги тартибсизлик Россия Беларус ва Украинада ўзининг иқтисодий ва геосиёсий қудратини мустаҳкамлашга уринаётган бир пайтда Москванинг минтақадаги таъсирига путур етказиш билан таҳдид қилмоқда.

Собиқ Иттифоқнинг бошқа давлатлари ҳам бошқа жойларда мухолифат кучларини фаоллаштириши мумкин бўлган воқеаларни диққат билан кузатиб бормоқда.

Қозоғистондаги норозилик намойишлари Кремль учун огоҳлантириш сигналидир, дейди Марказий Осиё бўйича россиялик эксперт Аркадий Дубнов.

“Шубҳасиз, Кремль бундай режимнинг мухолифат билан гаплаша бошлагани ва ўз талабларига бўйсуниши мисолини кўришни истамайди”, — дея Аркадий Дубнованинг сўзларини келтиради газета.

New York Times муаммонинг илдизи мамлакатда демократик жараённинг йўқлигида, деб ҳисоблаган Актаулик намойишчи ва ҳуқуқ ҳимоячиси Мухтор Умбетовнинг фикрини келтириб ўтади. Қозоғистон ҳукумати, дейди у, одамларни сиёсатда қатнашишнинг барча қонуний усулларидан маҳрум қилган.

“Халқда мамлакатдаги мавжуд муаммоларни ҳал эта оладиган сиёсий вакиллар йўқ, — деди у газетага берган интервьюсида.— Қозоғистон бой, лекин унинг табиий бойликлари ҳамманинг ҳам манфаати учун ишламайди, улар кичик бир гуруҳ одамларнинг манфаатлари учун ишлайди".

New York Times'нинг таъкидлашича, намойишлар кенгайиб борар экан, намойишчиларнинг талаблари ҳам ортиб борди. Энди одамлар, жумладан, вилоят раҳбарларини тўғридан-тўғри сайлашни талаб қилмоқда.

Аммо Қозоғистондаги воқеалар Қўшма Штатлар учун ҳам муҳим, деб ёзади газета, чунки у Американинг энергетика манфаатлари учун муҳим давлат.