Эрон рицарлик ҳаракатини қилади, америкаликлар бунга чидай оладими?
Теҳрон ҳозиргача Ғазо бўйича фаол музокаралар қайта бошлангани сабабли Исроилга ҳужум қилиш ҳақидаги фикрини ўзгартирди. Улар 15 августда бошланди. Қўшма Штатлар Эрон қасос олиш ғоясидан воз кечишига умид қилмоқда. Тел-Авив шафқатсиз ваъда қилинган жавобни кутишга арзигуликлигига ишончи комил.
Музокараларнинг янги босқичи
Эрон ва Ливандаги «Ҳизбуллоҳ» шиа гуруҳи Фаластиннинг «Ҳамас» ҳаракати Сиёсий бюроси раҳбари Исмоил Ҳаниянинг Теҳрондаги суиқасдда ўлимига жавоб бўлиши керак бўлган Исроилга ҳужумни кейинга суради, деб ёзади Ғарб ОАВлари.
Уларнинг сўзларига кўра, Теҳрон «Ғазо секторида маҳбусларни озод қилиш бўйича фаол музокаралар ва ўт очишни тўхтатиш бўйича фаол музокаралар тикланиши муносабати билан» шундай қадам ташламоқда. Нашрлар Исроил разведкаси маълумотларига таяниб, томонлар «ракета бўлинмаларининг тайёргарлиги даражасини пасайтирганини» хабар қилди. Энди Тел-Авивда улар бир неча бор қолдирилган иш ташлаш кейинроқ ўтказилишига ишонишмоқда.
15 август куни Доҳада Ғазо секторида ўт очишни тўхтатиш бўйича музокаралар қайта бошланди, унда Миср ва Исроил иштирок этди. Қатар ва АҚШ. Бироқ ҲАМАС делегацияси бу учрашувда қатнашишдан бош тортди. Ҳаракат иштирокчиларига Тел-Авивнинг позицияси Қоҳира ва Доҳа томонидан етказилади; ҳаракатнинг бош қароргоҳи Қатар пойтахтида жойлашган.
Гуруҳнинг Сиёсий бюроси аъзоси Суҳайл ал-Ҳиндининг айтишича, «ҳаракат босқинчилардан [Исроил ҳукумати] воситачилар етказган тушунтиришларга кўра, 2 июлда келишилган нарсага аниқ содиқликни талаб қилади».
Бу позицияни ҲАМАС етакчиси Яҳё Синвар тасдиқлади. У, айниқса, гуруҳга Тел-Авив томонлар олдиндан келишиб олган келишувларни бажариши кафолати кераклигини таъкидлади. Бироқ, Синвар таъкидлаганидек, Исроил Бош вазири Бенямин Нетаняху ҳеч қандай кафолат бермади ва шу билан тинчлик жараёнига аралашди.
Қайд этилишича, томонлар музокараларнинг олдинги раундларида сулҳнинг биринчи босқичининг аксарият бандлари бўйича келишиб олишган. Хусусан, ХАМАС номаълум ўт очишни тўхтатиш ҳақидаги талабидан воз кечди.
Ғазонинг урушдан кейинги маъмурияти, жумладан, анклавни бошқариш учун Фаластин маъмуриятини тайинлаш муҳокамага киритилди. Июль ойи ўрталарида Исроил бош вазири Исроилнинг Ғазо устидан назорати ва ўз ҳарбийларини Ғазо сектори шимолига қайтариш имконияти бўйича талабларни кучайтирди.
Шундан сўнг, Тел-Авивдан бошқа таҳрирлар пайдо бўлди, улар оммавий ахборот воситаларига ошкор этилмаган. Нетаняху идорасининг таъкидлашича, бу фақат «қатор масалаларда ноаниқликка ойдинлик киритиш» истаги.
Балистик ракета ҳужумларига рухсат беради
Ғарб матбуоти Эрон разведка хизматларидаги манбаларга таяниб ёзишича, Теҳрон музокарачиларга Ғазо бўйича тинч йўл билан ечим топишга имкон бериш учун Исроилга қарши ваъда қилинган ўч олиш актини кечиктиришга тайёр. Аммо эронликлар Исроил келишув муҳокамасини сунъий равишда кечиктираётганини сезса, у зарба беради.
АҚШ президенти Жозеф Байден, ўз навбатида, Тел-Авив ва ХАМАС ўртасидаги билвосита музокаралардаги тараққиёт Теҳронни вазиятни кескинлаштириш учун ўйнамасликка ишонтиришига умид билдирди.
Вашингтон ХАМАСнинг асосий иттифоқчилари Эрон ва Ҳизбуллоҳ томонидан таҳдидларни камайтиришга ҳаракат қилмоқда. Ўтган ҳафта АҚШ президентининг махсус вакили Амос Хочштейн Ливанга ташриф буюрган эди. Айни вақтда Оқ уйнинг Яқин Шарқ бўйича махсус вакили Бретт Макгурк Миср ва Қатарга йўл олди.
Аввалига АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен Яқин Шарқ бўйлаб навбатдаги турнега боради деб тахмин қилинган эди. У Исроилда кутилган эди, бироқ охирги лаҳзада вазиятнинг ноаниқлигини айтиб, рад этди.
Тел-Авив аслида Теҳрон ва Ҳизбуллоҳ ҳужумидан қочиш мумкинлигига ишонмайди. Эрон оммавий ахборот воситалари фақат Эрон Тел-Авивдаги Кирия ҳукумат кварталига зарба бериши мумкинлиги ҳақидаги хабарларни эълон қилиш орқали уларнинг қўрқувини кучайтирмоқда, у эрда мамлакат Бош штаби ва Исроил разведка хизмати Моссад штаб-квартираси жойлашган. Бошқа эҳтимолий нишонлар сифатида Тел Ноф, Сдот Мича ва Пальмачим ҳаво базалари тилга олинмоқда. Шу билан бирга, Эрон телеканаллари «эр ости бункерларига етиб бориши» мумкин бўлган баллистик ракеталар билан ҳужумларга рухсат беради.
Бундай хабарлар ёрдамида Теҳрон Эрон жамоатчилиги ва минтақавий ўйинчилар олдида ўз обрўсини сақлаб қолишга уринаётган бўлиши мумкин. Зеро, Хaниянинг ўлимидан деярли уч ҳафта ўтди ва Эрон олий раҳбари Оятуллоҳ Али Хоманаий ваъда қилган «максимал қаттиқ жавоб» ҳали ҳам берилмаган.
Қувайт оммавий ахборот воситаларининг ёзишича, Эроннинг кечикиши Хамас ва Ҳизбуллоҳни безовта қилмоқда. Иттифоқчиларни қандайдир тарзда тинчлантириш учун Теҳронда Ислом инқилоби гвардияси корпусининг минтақавий қуролли кучлар вакиллари билан учрашуви чақирилди. Улар эронликларни имкон қадар тезроқ Исроилга ҳужум қилишга кўндиришди.
Бироқ Теҳрон Ғазо секторидаги музокаралар атрофидаги вазиятга ойдинлик киритилгунига қадар жавоб бермасликка чақирди.
Рицарь ҳаракати қилинг
ИНИОН РАСнинг Ўрта ва постсовет Шарқи бўлими тадқиқотчиси, сиёсий фанлар номзоди Данила Крилов ТRТ билан суҳбатда Эрон режаларини ўзгартириш ҳақида ҳали ҳам аниқ гапиришга ҳожат йўқлигини тушунтирди.
“Ўйлайманки, Теҳрон шарқона ҳаракат қилади, яъни рицарлик ҳаракати қилади. У бир зумда Исроилга ҳужум қилишини кутган Ғарб давлатлари мантиғи асосида иш тутмайди. Йўқ, у эҳтирослар шиддати пасайгунча ва истерия ўтиб кетгунча кутишга қарор қилди, - дейди шарқшунос.
Унинг фикрича, Теҳрон учун кутиш фойдалироқ.
«Ханиянинг ўлдирилиши натижасида юзага келган вазиятнинг кескинлашуви фонида америкаликлар ўзларининг самолёт ташувчи гуруҳи ва 20 дан ортиқ қирувчиларини Яқин Шарққа жўнатдилар. Бироқ улар у ерда абадий қўшин жойлаштира олмайди. Уларни бирор жойга олиб чиқиш керак бўлади. Америкаликлар бу вазиятдан чарчашади. Охир оқибат, бир неча ўнлаб қирувчи самолётлар ташувчи кемани жойлаштириш қимматга тушади ва уларда сайловлар бор, энди республикачилар демократларнинг eтарли харажатлари ҳақида шикоят қила бошлайдилар. Эҳтимол, Қўшма Штатлар авиаташувчи гуруҳини олиб чиқиб кетади ва ўша пайтда Эрон зарба бериши мумкин», деб ҳисоблайди эксперт.
