«Бу юрт бизга бегона эмас» – узоқ йиллик қардошлик ришталари билан боғланган Ўзбекистон – Туркия
Илк бор Туркияда юрарканман, эсимда, ўзимни ҳеч бегона ҳис қилмадим, қўрқмадим, аксинча ҳар ёқда менга ҳайрихоҳлик билан юзланган нигоҳларни кўриб, қадрдон гўшага қайтгандек бўлардим. Холбуки, бу менинг Туркияга биринчи бор келишим, биринчи хорижий сафарим эди. Бунга сабаб қидириш ҳақида ўйламасдим, чунки Ватанимнинг тарихий илдизлари бир, мақсадлари муштарак, келажак ҳақидаги қадамлари якдил бўлган мамлакатда эдим.
Бу сафар ҳудди узоқ йиллик айрилиқдан сўнг дўстни кўришдек таъсир қиларди менга. Буни ҳар қадамимда иш, вазият юзасидан турк халқи билан мулоқотга киришарканман, «Нерелисин?» деган саволига, «Ўзбекистондан» деб жавоб берганимда юзларидаги хурсандчилик ифодаларидан ҳам ҳис қилса бўларди. Ва уларда ҳам ҳудди шундай кайфиятни сездим. «Ўзбекистонда эканман, ўзимни ҳеч бегона юртдагидек сезмадим», «Ўзбекистонни биламанми? Нега билмайин, ахир қардошмиз» дейишарди менга. Бу икки қардош мамлакатнинг фуқароларида бўлиши керак бўлган энг муҳим жиҳат эди, менинг назаримда.
Дарҳақиқат, Ўзбекистоннинг Туркия билан илдизлари бир, икки мамлакат халқининг азал-азалдан орзулари, мақсадлари муштарак бўлган. Айни шу ҳақиқат сабаб ҳам Ўзбекистон мустамлака забтидан қутилган илк йилдаёқ, унинг мустақиллигини энг биринчилардан бўлиб, шодиёна билан тан олган давлат ҳам Туркия эди. Шундан сўнг Ўзбекистон ва Туркия Республикалари ўртасида давлатлараро муносабатларнинг асослари ва мақсадлари тўғрисида ҳамкорлик шартномалари имзоланади. Шунингдек, иқтисодий ва савдо соҳасида ҳамкорлик, маданият, фан, таълим соғлиқни сақлаш, спорт, туризм ва бошқа соҳалар бўйича ҳам битимлар имзоланиб, келишувларга эришилади. 1996 йилда эса мамлакатларимиз ўртасида “Абадий дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисида”ги шартнома имзоланган. Бироқ, кейинроқ, катта фойда келтириши кутилган, стратегик жиҳатдан ҳам икки давлатни кучайишига олиб борувчи узоқ йиллик келишувлар маълум сабабларга кўра, тўхтаб қолади, афсуски.
Аммо, 2016 йилга келиб ҳаммаси ўзгарди. Ўзбекистон шу йилдан бошлаб, ички ва ташқи сиёсатида умуман ўзгача, очиқ сиёсат юрита бошлади. Натижада, йиллар давомида турли сабабларга кўра ёпилган чегаралар қайта очилишни, тўхтаган муносабатлар қайта тикланишни бошлади. Мамлакат президенти Шавкат Мирзиёевнинг илк президентлик йилидаёқ Туркия билан ҳамкорликнинг янги босқичи бошланди. Шу йилнинг ўзида икки давлат раҳбарлари Пекин, Остона шаҳридаги тадбирларда ва БМТнинг Бош Ассамблеясининг 72-сессияси доирасида учрашиб, музокаралар ўтказган эди.
Натижада «2016 йилда ўзаро савдо ҳажми 1,2 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Жорий йилнинг тўққиз ойида товар айирбошлаш ҳажми 29 фоизга ошди. Мамлакатимизда Туркиянинг 500 га яқин фирма ва компанияси фаолият юритмоқда. Шу йилнинг ўзида юртимизда ушбу мамлакат сармояси иштирокида 20 дан ортиқ корхона ташкил этилди, 53 компаниянинг ваколатхоналари аккредитация қилинди».
Ўзбекистон Републикаси президенти Шавкат Мирзиёевнинг Туркия Республикаси Президенти Режеп Таййип Эрдўғоннинг таклифига биноан 2017 йилдаги Туркияга давлат ташрифи доирасида икки мамлакат ўртасида иқтисод, туризм, соғлиқни сақлаш, фан, таълим маданиятга доир 20 дан зиёд ҳужжат имзоланди. Ўз навбатида 2018 йилда Режеп Таййип Эрдоған Тошкентга расмий ташриф билан келди. Ташриф давомида икки давлат раҳбарлари раислигида Стратегик шериклик олий кенгаши тузиш бўйича келишувга эришилди.
«Биз Туркия Республикасига улкан сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий салоҳиятга эга бўлган, халқаро майдонда обрў-эътибори тобора ортиб бораётган йирик давлат сифатида қараймиз. Ота юртингиз – Ўзбекистоннинг эшиклари сизлар каби яқин қардошларимиз учун доимо очиқ», дея таъкидлаган эди давлатимиз раҳбари бу келишувлар ҳақида.
2019 йилда эса Ўзбекистон ва туркий тилли давлатлар, жумладан Туркия узоқ йиллардан буён кутган воқеа юз берди. Озарбайжон пойтахти Боку шаҳрида ўтказилган Туркий тилли давлатлар ҳамкорлик кенгашининг еттинчи саммитида Ўзбекистон расмий равишда кенгашга тўла ҳуқуқли аъзо бўлиб қўшилди. Бу воқелик дунё ҳамжамияти ва туркий тилли мамлакатлар ўртасида юртимиз нуфузининг яна бир карра ошишини таъминлабгина қолмади, балки давлат раҳбарининг ўз халқи кўнглида узоқ йиллардан буён асраб келаётган орзу-умидларини кўра олгани, уни рўёбга чиқариш учун дадил қадам ташлагани билан ҳам Ўзбекистон тарихида ёрқин хотирага айланди.
2022 йилда икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллиги ва стратегик шериклик муносабатлари йўлга қўйилганининг 5 йиллиги нишонланди. Бу вақтга келиб, икки давлат ўртасида ўзаро товар айирбошлаш 2,5 баробарга ўсиб, 3,6 миллиард доллардан ошди. Қўшма корхоналар сони 5 баробар кўпайиб, 2 мингдан ортди. Инвестициявий ҳамкорлик кўрсаткичлари 70 баробарга ўсди.
Қисқа давр ичида икки давлат раҳбарларининг бир қатор учрашувлар, расмий ташрифлари натижасида Ўзбекистон ва Туркия ўртасида муносабалар илиқлашиб, кенг қиррали, узоқ маррали ҳамкорликлар юзага кела бошлади. Яна, бир эътиборли томони, ҳар икки давлат раҳбарлари муҳим учрашувларда икки халқнинг севимли шоирларидан сатрлар кетириб ўтишидир. 2018 йилда Режеп Таййип Эрдоған Ўзбекистон халқ шоири Эркин Воҳидовнинг «Ўзбегим» шеърини ёддан айтиб бераркан, бутун ўзбек халқининг меҳрига сазовор бўлган эди. Кейинроқ Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг буюк турк шоири Юнус Эмродан шеър ўқиши ҳам қардошларимиз томонидан жуда илиқ кутиб олинди. Айтиш керакки, бу шунчаки давлат раҳбарларининг шоирлардан шеър ўқиши эмас, балки икки қондош халқнинг узоқ асрлик бирдамлиги, ҳамфикрлигининг ҳам ифодаси эди.
Мана шундай самимий муносабатлар фонида биродар халқимиз бошига тушган оғир йўқотиш, талофат барчамизни қайғуга солди. Туркияда бошланган катта талофатли зилзила ҳар бир ўзбекнинг юрагини ларзага келтирди. Шу билан бирга бутун Ўзбекистон оёққа қалқди: юртдошларимиз зилзиланинг илк кунидаёқ, қардошларимизга кўмак беришга шошилди. Ижтимоий тармоқларнинг ўзбек сигменти турк биродарларимизга ёрдам бериш ниятида йўлга чиқмоқчи, моддий маблағ ўтказмоқчи бўлган, уларга соғлик-омонлик сўраган постлар билан тўлди.
Биринчи кундаёқ Президент Шавкат Мирзиёевнинг топшириғига мувофиқ, Туркияда рўй берган кучли зилзиладан жабр кўрганларга гуманитар ёрдам ҳамда табиий офат оқибатларини бартараф этишда иштирок этиш учун Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг 100 дан ортиқ қутқарувчилари жўнатилди. Шунингдек, Туркия Республикасининг Ўзбекистондаги элчихонасига бориб, қардошларимизга яна бир бор ҳамдардлик билдирди.
Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси ҳузуридаги «Ёшлар келажаги» жамғармаси, Ўзбек-турк ишбилармонлар уюшмаси (UTİD), Ташқи иқтисодий алоқалар кенгаши (DEİK), Туркия Саноатчилар ва тадбиркорлар уюшмаси (MÜSİAD) Ўзбекистон бўлими ташаббуси билан эса зилзиладан жабр кўрган Туркия аҳолисига инсонпарварлик ёрдами йиғилди. Анадолу агентлигига кўра, «Ҳукумат, тадбиркорлар ва Ўзбекистон аҳолиси томонидан 170 тонна инсонпарварлик ёрдами йиғилиб, улар 6 та юк самолёти ва 7 та юк машинасида мамлакатнинг турли ҳудудларига етказилган».
Бундан ташқари Ўзбекистонда ва Туркияда яшаётган юртдошларимиз томонидан моддий маблағ йиғилди. Туркиянинг зилзиладан жабр кўрган ҳудудларида ўзбекистонлик ошпазлар томонидан ҳар куни 5 минг кишига икки маҳал ош пишириб тарқатилди. Табиий офат зонасида Ўзбекистондан 100 нафар қутқарувчи ва 71 шифокор ҳамда Истанбулдаги Ўзбекистон маданият, тадқиқот ва бирдамлик уюшмаси кўнгиллилари ҳам қутқарув ишларида иштирок этди.
Халқимизда «Дўст бошга кулфат тушганда билинади» деган нақл бор. Ушбу оғир кунларда икки мамлакат ўртасидаги қардошлик, ҳамжиҳатлик ришталари нафақат синовдан ўтди, балки янада мустаҳкамланди. Ана шундай оғир кунларда ўзбек-турк халқлари азалдаги каби бир-бирини суяр, елкадош бўлар экан, икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик ва дўстлик дунё ривожида муҳим бўғин бўлиб қўшилишига, Туркиянинг бу синовларда ҳам қадди букилмаслигига бўлган ишонч кўнглимизга чироқ бўла оляпти.
Сожида Ботирова
