Хитой АҚШ иқтисодиётига зарба бердими?
Хитой Савдо вазирлиги 3 декабрь куни АҚШга бир қатор икки мақсадли материаллар, жумладан, галий, германий, сурма ва аниқланмаган ўта қаттиқ материалларни етказиб бериш тўлиқ тақиқланганини эълон қилди. Ушбу хом ашёлар яримўтказгичлар, аккумуляторлар, ўқ-дорилар ишлаб чиқаришда, шунингдек, мудофаа ва юқори технологияли саноатда қўлланилади.
Хитой, шунингдек, электромобиллар ва атом энергетикасида ишлатиладиган графит экспорти устидан назоратни кучайтирди. Барча графит материаллари энди охирги фойдаланувчи томонидан қаттиқ синовдан ўтказилиши керак.
Ушбу чора-тадбирлар 2 декабрь куни яримўтказгич саноати билан боғлиқ бўлган 140 Хитой компаниясига таъсир кўрсатган АҚШ санкцияларининг янги босқичига жавоб сифатида кўрилмоқда. Пекин Вашингтоннинг ҳаракатларини "миллий хавфсизликка таҳдид" деб атади ва Америка томонига расмий баёнот берди.
Хитой тақиқлари жиддий иқтисодий оқибатларга олиб келиши мумкин. Жаҳонда галлийнинг 98, германийнинг 60 ва сурманинг 48 фоизи Хитой ҳиссасига тўғри келади. 2023 йилда АҚШ Хитойдан галлийнинг 53 фоизи ва германийнинг 54 фоизини импорт қилди, бироқ биринчи чекловлардан сўнг импорт бутунлай тўхтади. АҚШ Геологик хизматининг ҳисоб-китобларига кўра, тақиқ Америка иқтисодиётига 3,4 миллиард доллар зарар келтиради.
Ўтган давр мобайнида стратегик материаллар нархи кескин ошди. Июль ойида галлий ва германий экспортига қўйилган чекловлардан сўнг Европада уларнинг нархи деярли икки баравар ошди. Худди шундай ҳолат сурма билан ҳам содир бўлди: унинг нархи 2024 йил августдаги чекловлардан кейин 200 фоиздан кўпроққа ошди.
АҚШ галлийни тўлиқ, германийнинг эса ярмини импорт қилади. Ушбу материаллар цинк, қўрғошин ёки боксит қазиб олишга ихтисослашган фабрикаларда қўшимча маҳсулот сифатида ишлаб чиқарилади. Уларни қазиб олиш ва қайта ишлаш юқори харажатлар билан боғлиқ бўлиб, бу Хитойни бозор етакчисига айлантиради.
Сурма ўқ-дорилар, батареялар, оптик ва фотоэлектрик ускуналар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Унинг АҚШда ишлаб чиқарилиши 2001 йилда тўхтатилган ва талабнинг 82 фоизи, асосан Хитойдан импорт қилинган. Бироқ 2024 йил октябрь ойида Хитойдан АҚШга сурма етказиб бериш 97 фоизга камайди.
Хитой тақиқи АҚШ санкцияларига жавобан кенгроқ босим стратегиясининг бир қисми бўлди. Мутахассисларнинг фикрича, Пекин эҳтимолий музокаралар олдидан ўз позициясини мустаҳкамлашга интилмоқда ва янги чекловларга мослашмоқда.