O‘zbekistonda elektr olish uchun tabiiy gazdan foydalanish kamaymoqda

O‘zbekistonning oxirgi davrdagi iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlil qilindi.

Jumladan, yanvar oyida o‘tgan yilning mos davriga nisbatan kredit qo‘yilmalari qoldig‘i 14,8 foizga hamda chakana savdo aylanmasi 9,2 foizga, yangi tashkil etilgan yuridik shaxs maqomidagi korxona va tashkilotlar soni 19,1 foizga oshgan.

Natijada faoliyat ko‘rsatayotgan jami yuridik shaxslar soni 527 ming tani tashkil etib, yil boshiga nisbatan 1,3 foizga yoki qariyb 7,8 mingtaga oshdi.

Mamlakatimiz iqtisodiyotining o‘ta muhim tarkibiy qismi bo‘lgan sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmlari ham ortib bormoqda. Masalan, bu yil yanvar oyida mazkur ko‘rsatkich 2024 yilning yanvar oyiga nisbatan 4,3 foizga o‘sdi va uning umumiy hajmi 55,8 trln so‘mga yetdi. Bunday natijaga erishishga sanoat tarkibida 79 foiz ulushga ega qayta ishlash sanoatining 5,2 foizga, 10 foiz ulushga ega tog‘-kon sanoatining 2,3 foizga oshganligi salmoqli ta’sir ko‘rsatdi.

Iqtisodiy hamkorlarimiz bo‘lgan Rossiya Federasiyasida 2025 yilning yanvar oyida sanoat 2,3 foizga, Qozog‘istonda 2,3 foizga va Belorussiyada 2,9 foizga o‘sdi.

Xitoy Statistika byurosining bildirishicha, Xitoy sanoat korxonalarining PMI ko‘rsatkichi (Manafacturing Purchasing Managers Index – ishlab chiqarish sanoati menejerlari xarid qilish qobiliyati indeksi) 2025 yilning yanvarida 1 bandga pasayib (50,1 dan 49,1 ga) so‘nggi 5 oydagi eng past natijani qayd etgan. Bu ko‘rsatkich, o‘z navbatida sanoatdagi faollik kamayganligini bildiradi.

Turkiya sanoat korxonalarining PMI ko‘rsatkichi 2025 yilning yanvarida 1,1 bandga pasayib , 48 bandni tashkil etgan. Ushbu pasayish talabning pastligi va yangi buyurtmalarning keskin sekinlashuvi tufayli ishlab chiqarish sanoatidagi jiddiy pasayishni aks ettiradi.

Shu bilan bir qatorda, kichik tadbirkorlik sohasi ham juda katta sakrashga erishdi. Ya’ni mamlakatimizda kichik tadbirkorlik sub’ektlariga yaratilayotgan ulkan imkoniyatlar, xususan, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash miqyoslarining tobora kengayib borayotganligi natijasida bu korxonalar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish hajmi 24 foizga o‘sdi.

Misollarga murojaat qilsak, birgina mebelchilik sanoatida kichik korxonalarning ulushi 38 foizdan 57 foizga yetdi va tarmoqning o‘sish sur’ati 16,7 foizni tashkil qildi. Uskunasozlikda ham kichik korxonalarning ulushi 53 foizdan 63 foizga yetdi yoki ishlab chiqarish sur’atlari 38,3 foizga oshdi.

Bozor iqtisodiyotining muhim vositasi bo‘lgan birja savdosi hajmlari tobora oshib bormoqda. Masalan, yanvar oyida birjada dizel yonilg‘isi savdosi 1,9 baravar, avtomobil benzini 1,4 baravar, mineral o‘g‘itlar 37,4 foiz, mis katodi 36 foiz, suyultirilgan gaz 18 foiz va va polipropilen 7,9 foizga oshdi.

O‘zbekiston mis qazib chiqarish va uni qayta ishlash bo‘yicha dunyoning eng yirik davlatlaridan biriga aylanib ulgurdi. Sohaga berilayotgan ulkan e’tibor natijasida mis xomashyosini qayta ishlash natijasida geofizik kabel ishlab chiqarish 16 foizga, maishiy kabellar 15 foizga, kuchlanish kabellari 8 foizga o‘sganligi ham shundan dalolat bermoqda.

Sanoat ishlab chiqarish hajmlari Namanganda 10,8 foiz, Xorazmda 10,7 foiz, Navoiyda 10,3 foiz, Toshkent shahrida 10,2 foiz, Buxoroda 5,2 foizga o‘sdi.

Sanoatda yuqori o‘sish natijalarini ko‘rsatayotgan hududlar sanoati respublika sanoatida ham yuqori ulushlarga ega. Xususan, Navoiyning ulushi 23,3 foiz, Toshkent shahri 18,2 foiz, Namangan 3,9 foiz hamda Buxoro 3,8 foizni tashkil etadi.

Sanoat zamonaviy texnika va ilg‘or texnologiya bilan ta’minlashning ahamiyati juda katta. Agar bu jarayon izchillik bilan davom ettirilmasa, mahsulotning sifati va narxi jahon talablaridan ortda qolib ketishi mumkin. Shuning uchun yanvar oyida sanoatning ayrim yirik korxonalarida, jumladan, Olmaliq KMK, JTL zavodi korxonalarida rejali texnik-texnologik ta’mirlash ishlari olib borildi.

O‘zbekiston sanoatining drayver sohalaridan biriga aylangan to‘qimachilik sohasida barqaror iqtisodiy o‘sish izchillik bilan davom etdirilmoqda. Masalan, yanvar oyida tarmoqda mahsulot ishlab chiqarish hajmi 3,6 foizga oshib, u salkam 6 trln so‘mni tashkil etdi.

Elektrotexnika yo‘nalishida 2024 yili ishga tushirilgan 4 ta yirik loyihada yanvar oyida 73 mlrd so‘mlik maishiy texnika, transformator, quyosh panellari, quyosh suv isitkichlari kabi mahsulotlar ishlab chiqarildi.

Sanoatda zamonaviy texnoparklarning salmog‘i tobora ortib bormoqda. Masalan, Chirchiq kimyo texnoparkida 19 ta korxona tomonidan yanvar oyida 27 mlrd so‘mlik yangi turdagi zamonaviy mahsulotlar, jumladan, korroziyaga qarshi ingibitor, ovoz kuchaytirish uskunalari, gemodializ uchun tibbiy buyumlar, beton uchun maxsus qo‘shimchalar, qishloq xo‘jaligi uchun mikrobiologik preparatlar kabi mahsulotlar ishlab chiqarildi.

2024 yilning yanvar oyida mazkur 19 ta korxona tomonidan bor-yo‘g‘i 630 mln so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilgan edi. Ularda ishlab chiqarish hajmlari bir yilda 43 baravarga oshgan.

Yanvar oyida 7,5 mlrd kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarildi. Bunda, shartli yoqilg‘i sarfi yuqori bo‘lgan eski energobloklar faoliyati cheklanib, davlat-xususiy sheriklik asosida ishlayotgan stansiyalarda ishlab chiqarish hajmi 1,6 baravarga o‘sdi.

Ishlab chiqarilgan elektr energiyasi uchun 2025 yilning yanvar oyida o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 100 mln kub m tabiiy gaz va qariyb 5 baravar kam mazut sarflandi.

Qayta tiklanuvchi energiya manbalari ustun darajada rivojlantirilmoqda. Ularda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi o‘tgan yilning yanvar oyiga nisbatan 1,9 baravarga o‘sdi. “Atrof-muhitni asrash va yashil iqtisodiyot” yilida “yashil energetika”ning jami elektr energiyasi ishlab chiqarishidagi ulushi 2024 yil yanvar oyidagi 7 foizdan bu yil yanvar oyida 14 foizga yetdi.

Xizmatlar sohasi ustuvor ravishda rivojlantirilmoqda. Masalan, 2025 yilning yanvar oyida bozor xizmatlari hajmi 64,8 trln so‘mni tashkil etdi yoki o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 11,4 foizga oshdi.

Hududlar kesimida yuqori o‘sish sur’atlari Toshkent shahri (14,0 %), Samarqand (16,0 %) va Farg‘ona (12,4 %) viloyatlarida yuz berdi.

Aholi turmush darajasini oshirish va kambag‘allikni qisqartirishda xizmatlar sohasining o‘rni juda katta. Shuning uchun joylarda, ayniqsa, uzoq qishloqlarda xizmatlarning yangi turlarini tashkil etishga juda katta e’tibor qaratilmoqda. Natijada xizmatlar sohasida yanvar oyida 5,7 mingta yangi yuridik korxonalar tashkil etildi. Bultur yanvar oyida bu ko‘rsatkich 4,5 mingta edi.

Yanvar oyida xizmatlar sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlarning 68 foizi kichik tadbirkorlik sub’ektlari hissasiga to‘g‘ri keldi. 2024 yilning yanvar oyida bu ko‘rsatkich 60 foiz bo‘lib, bu yilgi yanvar oyida bu ulush 8 foizga oshishiga erishildi.

Ichki va tashqi transport kommunikasiyalari rivoji va xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishga juda katta e’tibor qaratilmoqda. Shu tufayli Xitoy-Evropa yo‘nalishlari bo‘ylab harakatlanuvchi poyezdlar soni nainki oshib bormoqda, balki ularning xizmat ko‘rsatish sifati ham yaxshilanmoqda.

Bundan tashqari, 2025 yil yanvar oyida Xitoy-SHHT zonasida “Sindao-Altinko‘l-Toshkent” yangi tezkor yuk temir yo‘l yo‘nalishi ishga tushirildi.

Natijada xalqaro iqtisodiy aloqalarni yanada kengaytirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilmoqda. Shu sabablar hamda jahon bozorida shakllangan qulay narx kon’yunkturasi hamda ichki iqtisodiy faollikning oshishi natijasida mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasi 2025 yilning yanvar oyida o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 7,1 foizga ortib, 4,5 mlrd dollarni tashkil qildi.

Odil Olimjonov,

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi bosh ilmiy xodimi, iqtisodiyot fanlari doktori, professor