Olimlar dastlabki koinotda hozirga qadar ko‘rilgan eng katta qora tuynuk oqimini kashf etdi

"Qiziq joyi shundaki, bu ulkan radio oqimni harakatga keltiruvchi kvazar boshqa kvazarlarga nisbatan g‘oyat katta qora tuynuk massasiga ega emas".

Koinot atigi 1,2 milliard yoshda bo‘lgan paytda mavjud bo‘lgan qo‘sh parrakli oqim kamida 200 000 yorug‘lik yiliga cho‘ziladi, bu esa uni Somon Yo‘lining kengligidan ikki baravar uzunroq qiladi.

Yanada hayratlanarlisi shuki, ushbu oqim otilib chiqayotgan kvazarni harakatga keltiruvchi, J1601+3102 deb belgilangan qora tuynuk nisbatan kichik. (Albatta, kvazarni harakatga keltiruvchi o‘ta massiv qora tuynuk uchun. U baribir 450 million quyosh massasiga teng).

"Qiziq joyi shundaki, bu ulkan radio oqimni harakatga keltiruvchi kvazar boshqa kvazarlarga nisbatan g‘oyat katta qora tuynuk massasiga ega emas," — dedi NOIRLab jamoa rahbari va tadqiqotchisi AnniEk Gloudemans o‘z bayonotida. "Bu dastlabki koinotda shunchalik kuchli oqimlarni hosil qilish uchun g‘oyat ulkan qora tuynuk yoki yuqori to‘planish tezligi shart emasligini ko‘rsatadi."

Barcha yirik galaktikalar markazida Quyosh massasidan millionlab yoki hatto milliardlab marta katta bo‘lgan o‘ta massiv qora tuynuk mavjud deb hisoblanishi shubhasiz, ammo bu kosmik gigantlarning barchasi ham kvazarlarni hosil qilmaydi.

Kvazarlar o‘ta massiv qora tuynuklar atrofida ular "oziqlanishi" mumkin bo‘lgan ko‘p miqdordagi gaz va chang mavjud bo‘lganda paydo bo‘ladi. Bu material qora tuynuk atrofida akkresiya diski deb ataladigan yassi, aylanma gaz va chang bulutini hosil qiladi. O‘ta massiv qora tuynukning ulkan massasi akkresiya diskida kuchli ko‘tarilish kuchlari va ulkan ishqalanishni yuzaga keltiradi, bu esa uni o‘ta qizdirib, yorqin nurlanishga sabab bo‘ladi.

Akkresiya diskidagi barcha material markaziy qora tuynukka "yutilmaydi"; uning bir qismi kuchli magnit maydonlari ta’sirida qutblarga yo‘naltiriladi. Bu zarrachalar deyarli yorug‘lik tezligiga tezlashtiriladi va ikkala qutbdan ham yuqori tezlikda otilib chiqadi.