Agar AQSh o‘z qarzini to‘lamasa nima bo‘ladi?
Taxminan 1 iyunga qadar AQSh o‘zining qarz chegarasini oshirishi kerak. Yalpi federal qarzning siyosiy jihatdan belgilangan chegarasi, hozirda 31,38 trln dollarni tashkil etadi.
2022 yil yakunlariga ko‘ra, AQSh allaqachon ushbu qarz chegarasidan oshib ketgan — 31,42 trln dollar. Bu dunyodagi eng yuqori ko‘rsatkich hisoblanadi. Tasavvur qilish uchun keyingi 13 ta davlat qarzi AQShniki bilan teng.
Yaqin bir hafta ichida Amerikani katta to‘lovlar kutib turibdi. Agarda qarz chegarasi oshirilmasa mamlakatda zamonaviy tarxidagi ilk defolt sodir bo‘lishi mumkin.
Defolt nima?
Oddiy qilib aytganda bu davlatning olingan qarzlarni to‘lay olmasligi. 2023 yil 19 yanvarda AQShda davlat qarzining 31,38 trln dollarlik chegarasi belgilangan edi. 1-2 iyun kunlari mamlakatni katta qarz to‘lovlari kutmoqda.
Davlat qarzining chegarasini oshirish bo‘yicha muzokaralarda AQSh prezidenti Jo Bayden ma’muriyati vakillari va Kongressning har ikki palatasida ko‘pchilikni tashkil qiluvchi respublikachilar ishtirok etmoqda.
Ammo Oq uy respublikachilar talab qilayotgan federal xarajatlarni qisqartirishga rozi emas. Ular Amerika allaqachon haddan tashqari moliyaviy tejamkorlik qilayapti deb hisoblamoqda.
Oq uy va ayrim siyosatchilar nega qarz chegarasini oshirishni xohlamayapti?
Sodda qilib tushuntirilsa bu siyosiy o‘yin. Qarz chegarasi tarixan siyosiy muzokaralarda savdolashish vositasi sifatida ishlatilgan.
Qarz chegarasini oshirishga qarshi chiqish orqali siyosatchilar qarama-qarshi tomondan xarajatlarni qisqartirish yoki siyosatni o‘zgartirish kabi imtiyozlarni olishni maqsad qiladi.
Oq uy esa birinchi navbatda qarz chegarasi so‘nggi yillarda bir necha bor oshirilgani uchun bu holat yana sodir bo‘lishini yoqlamayapti. Birgina Donald Tramp prezidentligi davrida qarz chegarasi 3 marta oshirilgan edi.
Oxirgi 40 yil ichida AQSh qarzining chegarasi 45 marta oshgan. Oq uy may oyi boshida davlatning qarz chegarasini oshirish AQSh majburiyatlarini bajarmaslikka olib kelishi va mamlakat iqtisodiyotiga jiddiy zarar yetkazishi haqida ogohlantirgan edi.
Moody’s Analytics hisob-kitoblariga ko‘ra, defoltdan so‘ng darhol Amerika iqtisodiyoti qariyb 1 foizga qisqarishi va ishsizlik darajasi 3,4 foizdan 5 foizga ko‘tarilib, 1,5 millionga yaqin odam ishsiz qolishi mumkin. Keyinchalik bu raqam 8 millionga yetadi.
Shuningdek, ba’zi siyosatchilar, ayniqsa fiskal konservatizmga moyil bo‘lganlar, o‘sib borayotgan davlat qarzining asosiy sabablarini hal qilmasdan, qarz limitini oshirish mas’uliyatsizlik deb hisoblamoqda.
Tasavvur qilib bo‘lmaydigan voqea yonginamizda turibdi. AQSh defolt bo‘lishi mumkin.
Bu esa O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan uchinchi dunyo mamlakatlariga ham ta’sir qiladi. Dollar va Amerika moliya tizimiga muqobil variantlar paydo bo‘lishi haqidagi savollar dolzarb bo‘lib qoladi.
