Turkiyaning 2024 yildagi arxeologik kashfiyotlari

Turkiya so‘nggi yillarda dunyo arxeologiya sohasidagi yangi kashfiyotlari bilan shov-shuvlarga sabab bo‘lmoqda va yil davomida olib borilgan qazishmalar orqali ming yillar avvalgi hayot izlarini ochib beradigan muhim topilmalarni topishda davom etmoqda. Mamlakatda arxeologik tadqiqotlar soni 2023 yilda 720 ta, 2024 yilda 765 ta, 2026 yilga borib esa 800 taga yetishi rejalashtirilmoqda. Arxeologiyaning oltin davri deb atalgan 2024 yil Onado‘lidagi muhim topilmalar bilan yanada samarali bo‘ldi. Quyida Turkiyaning yilning eng hayratlanarli arxeologik kashfiyotlarining saralangan ro‘yxati:

• Kutahyada 4000 yillik muhr: Ilgari faqat Markaziy Onado‘lidagi Kultepe va Ajemho‘yuk kabi yirik savdo markazlaridan topilgan Ossuriya savdo koloniyalari davriga oid fayans silindrli muhrlarning birinchi namunasi, G‘arbiy Onado‘lidagi Kutahya viloyatida joylashgan Tavshanli tepaligidan topilgan. Taxminan 4000 yillik bu muhr Onado‘lining sharqiy va g‘arbiy qismi o‘rtasida yangi savdo yo‘llari borligidan dalolat beradi.

• Antalyada Minos xanjari: Antalyaning Kumluja tumanida olib borilgan suv osti qazishmalarida 50 metr chuqurlikdan Minos uslubida kumush mixparchinli bronza xanjar topildi.

• Denizlidagi ellinistik Hygieia haykali boshi va rangli Scylla haykallari: O‘tgan yili Turkiyaning janubi-g‘arbidagi Denizlidagi Laodikeia qadimiy shahrida arxeologlar salomatlik ma’budasi sifatida ham tanilgan Hygieia ga tegishli bo‘lgan 2100 yillik haykal boshini topdilar. Haykal boshi so‘nggi ellinistik va imperator Avgust (miloddan avvalgi 27 - miloddan avvalgi 14) davrlarida mumtoz san’atning qayta tiklanishini aks ettiruvchi noyob mahorat asari sifatida katta ahamiyatga ega. Qadimgi shaharda imperator Avgust hukmronligi davriga oid bir qator nafis Scylla haykallari ham topilgan. Ushbu g‘ayrioddiy haykallar hozirgi kungacha topilgan eng qadimgi ellinistik haykallardir. Ular, shuningdek, o‘zlarining yaxshi saqlangan bo‘yoqlari, uslubi, estetikasi va badiiy sifati bilan eng originaldir.

• Izmirdagi 7800 yoshli ayol haykalchasi: Izmirning g‘arbiy viloyati Kemalpashaning Ulujak tepaligida olib borilgan qazish jarayonida miloddan avvalgi 5800-5900 yillarga oid bir ayol haykali topildi. 7800 yoshli haykalchaning og‘zi bo‘lib, arxeologlar uni hikoyachi ayolni tasvirlaydi, deb hisoblashadi.

• Mushdagi Manzikert jangida ishlatilgan o‘q uchlari: Turklar Sharqiy Rim imperiyasini mag‘lub etib, 1071 yilda Onado‘liga kirgan Mushdagi Manzikert jangi joyida olib borilgan tadqiqot va qazishmalarida ham Saljuqiy, ham Sharqiy Rim armiyalarida ishlatilgan 39 ta o‘q uchi topildi. Mozikertdagi mag‘lubiyatdan so‘ng asirga olingan imperator Romanos IV Diogen tasviri tushirilgan tangalarning xuddi shu qatlamlardan topilganligi bu o‘q uchlarining ushbu jangda qo‘llanilganligini dalillaydi.

• Antaliyada ilk Millefiori panellari: Antaliyaning Demre tumanidagi Myra qadimiy shahri Andriake portidan arxeologlar shishaga gullarga o‘xshash o‘ziga xos naqshlar bilan ishlov berish usuli bo‘lgan “Millefiori” (ming gul degani) texnikasidan foydalangan holda ishlangan ko‘plab ajoyib ichki bezatish panellarini topdilar. Bir yoki ikkita kichik bo‘lakdan tashqari, bu hashamatli bezak materiallari Turkiyada birinchi marta topildi.

• Hatayda qadimiy mebel xarid qilish ro‘yxati: Hataydagi Achchana tepaligi xarobalari orasidan bronza davriga oid yaxshi saqlanib qolgan mixxat yozuvi topildi. Qadimgi akkad tilida yozilgan yozuv, ehtimol qirol tomonidan berilgan ko‘plab stol, stul va taburetkalarni o‘z ichiga olgan keng ko‘lamli mebel xaridlari ro‘yxati sifatida tasvirlangan. Bu bronza davrida mebel hunarmandchiligining rivojlanganligi va strategik joylashuvi tufayli Mukish bronza qirolligidagi farovonlik va boylikni ko‘rsatadi.

• Karsda oziq-ovqat ombori: Karsda joylashgan YUNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan Ani xarobalarida olib borilgan qazishmalar natijasida Saljuqiylar davriga (eramizning 11-12-asrlari) oid umumiy ovqatlanish ombori topildi. Xonada har birining balandligi taxminan 1,5 m va diametri 50 sm bo‘lgan sakkizta katta ko‘za mavjud. Bu ko‘zalar bilan bir qatorda o‘rta asr mifologiyasida jannat ramzi bo‘lgan tovus naqshli kosa parchasi ham diqqatni tortadi.

• Vandagi Urartu harbiy texnikasi: Vanning Tushba tumanidagi Ayanis qal’asida olib borilgan qazishmalar natijasi shuni ko‘rsatadiki, Urartu metallurgiyasi boy va mahorat darajasi ancha yuqori saviyada bo‘lgan. Urartu qirolligining uchta bosh xudosidan biri bo‘lgan Xoldiga bag‘ishlangan ibodatxona majmuasidan topilgan artefaktlar orasida miloddan avvalgi VII asrning birinchi yarmiga oid uchta bronza qalqon, diniy tasvirlar tushirilgan bitta dubulg‘a va katta idish bor.

• Aydindagi qadimiy Zevs boshi: Aydinning qadimiy Afrodisias shahrida Zevsning o‘yib ishlangan ulkan boshi topildi. U eramizning 2-3 asrlariga oid Afrodisias marmarining bir blokidan yasalgan. Soch va soqoldagi nafis burg‘ulash ishlari boshning yuqori darajadagi Afrodisias haykaltaroshlik ustaxonasiga tegishli ekanligini ko‘rsatadi.

• Qahramanmarashdagi qishloq xo‘jaligi xazinalari: Qahramanmarashning Afshin tumanidagi Yassi tepaligidan arxeologlar silos chuquridan g‘ayrioddiy qishloq xo‘jaligi xazinasi topdilar: qariyb 21 kilogramm karbonatlangan no‘xat, ikki xil bug‘doy, mayiz va sarimsoq urug‘i. Topilmalar mintaqaning qadimgi qishloq xo‘jaligi amaliyotlari haqida tushuncha beradi.

• Shanliurfada harakatdagi hayvonning ilk tasviri: Shanliurfadagi Tosh tepaliklar loyihasi doirasida qazilma ishlari olib borilgan muhim neolit davriga oid Karahantepe, 2023 yilda harakatdagi hayvon tasvirlangan birinchi kashfiyot bilan diqqatni tortdi. Arxeologlar bu yerda tosh taxta ustida yugurib yurgan yovvoyi eshakning o‘yib ishlangan suratini topdilar. Surat o‘zining dinamik shakli bilan ajralib turadi, davrning badiiy mahoratini namoyish etadi.

• Antaliyadagi Apollon qurbongohi: Antaliyaning Kemer tumanida joylashgan qadimiy Phaselis shahrida Apollonga bag‘ishlangan deb hisoblangan qurbongoh inshooti bilan birga miloddan avvalgi 7-6 asrlarga oid erkak va sher haykallari topildi.