Qurilish natijasida atmosfera havosi ifloslanishiga sabab bo‘lgan mansabdor shaxslarni javobgarlikka tortish taklif etilmoqda

Oliy Majlis Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisida Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan kiritilgan "Qurilishda chang va qum zarrachalarining havoga ko‘tarilishini bartaraf etish choralari belgilanishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida"gi qonun loyihasi ko‘rib chiqildi va birinchi o‘qishda qabul qilindi.

Ta’kidlash joizki, so‘nggi yillarda yurtimizda ekologik xavfsizlikni ta’minlash, insonlar sog‘lig‘iga zararli ta’sirlarning oldini olish, sanitariya va ekologik holat sifatini oshirish uchun qulay sharoitlar yaratish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar izchil amalga oshirilmoqda.

Biroq bugungi kunda respublikamiz shaharlarida chang ko‘tarilishi holatlari tez-tez uchrab (bir yilda o‘rtacha 50–80 kun), havo tarkibida mayda dispers zarrachalar belgilangan normadan (yillik 5 mkg/m.kub) o‘rtacha 10 barobar yuqori darajani tashkil etmoqda, bu esa aholining turmush tarzi, hayoti va sog‘lig‘iga salbiy ta’sir qilmoqda. Ushbu salbiy holatning yuzaga kelishiga respublikada qurilish obektlari soni ortishi oqibatida ularning maydonlaridan chang va qum zarrachalarining shamol orqali havoga ko‘tarilishi ham sabab bo‘lmoqda.

So‘nggi uch yilda qurilish obektlari soni 3 barobar oshib, 2023-yil yakuniga ko‘ra 35,2 mingtani tashkil etgan (2022-yilda – 32 mingta, 2021-yilda – 31 mingta obekt ro‘yxatdan o‘tgan). Hisob-kitoblarga ko‘ra, 500 kv.m.lik ochiq qurilish maydonidan yiliga o‘rtacha 50 tonna chang va qum havoga ko‘tariladi.

Qonunchilikda atmosfera havosini muhofaza qilish talablari va shaharsozlik qoidalari doirasida aynan qurilishda changni havoga ko‘tarilishiga yo‘l qo‘yganlik uchun aniq javobgarlik nazarda tutilmagan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yilgi Davlat dasturi bo‘yicha Farmoniga asosan, qurilish maydonida, unga kirib-chiqish yo‘llarida chang va qum zarrachalarining havoga ko‘tarilishini bartaraf etish bo‘yicha majburiy talablar (changni bostirish uchun osma yomg‘irlatgich va suv purkagichlardan foydalanish) shaharsozlik qoidalariga kiritildi. Shu sababli qurilishdagi atmosfera havosi bilan bog‘liq talablarni buzganlik uchun javobgarlikni belgilash orqali chang-to‘zonga befarq bo‘lmaslik bo‘yicha pudratchilarning mas’uliyatini oshirish zarurati paydo bo‘lmoqda.

Yangi qonun loyihasini ishlab chiqishda yetakchi xorijiy davlatlar tajribasi o‘rganildi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga yangi 85(1)-modda orqali "Qurilish maydonlarida atmosfera havosini muhofaza qilish talablariga rioya qilmaslik" huquqbuzarligi kiritilib, mansabdor shaxslarga bazaviy hisoblash miqdorining 10 baravari miqdorida (3 million 750 ming so‘m), jazo qo‘llanilganidan keyin 1 yil davomida takror sodir etilsa, mansabdor shaxslarga BHMning 50 baravari (18 million 750 ming so‘m) miqdorida jarima belgilanmoqda.

Ma’lumot uchun, Qozog‘istonda mazkur huquqbuzarlik uchun tadbirkorlarga – 8 200 dollargacha, Belarusda yuridik shaxslarga – 2 440 dollargacha jarima belgilangan. Rossiyada esa 208 dollargacha jarima yoki 90 kungacha faoliyatni to‘xtatib qo‘yish jazosi nazarda tutilgan (2007-yilda kiritilgan o‘zgartirishga muvofiq).

Yangi qonun loyihasi doirasida kiritilgan o‘zgartirishlar natijasida:

— qurilish maydonlarida vakolatli organlarni xabardor qilish yoki kelishuv asosida maxsus o‘lchov asbob-uskunalari orqali havoning chang va qum zarrachalari bilan ifloslanishi belgilangan normativlarga asosan aniqlanadi;

— ekologik nazoratni amalga oshirish davrida qurilishda chang va qum zarrachalarining havoga ko‘tarilishini to‘xtatish bo‘yicha tezkor choralar ko‘riladi;

— qurilish va pudratchi tashkilotlar tomonidan chang va qum zarrachalarining atmosferaga ko‘tarilishiga yo‘l qo‘yilmaydi;

— atrof-muhitni ifloslantiruvchi faoliyatlar bo‘yicha davlat ekologik nazorat samaradorligi va qamrovi oshishiga erishilib, bularning natijasida salbiy oqibatlar kelib chiqishining oldi olinadi.