Qirg‘iziston Bosh vaziri nima uchun ishdan bo‘shatildi?

18 dekabr kuni Qirg‘iziston prezidenti Sadir Japarov yangi bosh vazir va prezident ma’muriyati rahbari – 64 yoshli Adilbek Qosimaliyevni tayinladi. U ikki kun avval respublika rahbari ishdan bo‘shatgan Oqilbek Japarovning o‘rniga keldi. Iste’foga rasmiy sabab sifatida Davlat soliq xizmatidagi korrupsiya mojarosi sabab bo‘ldi.

Soliq xizmatidagi janjal dekabr oyi boshida, Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi (MDQ) xodimlari keng ko‘lamli tintuvlar o‘tkazgach, boshlangan edi. Soliq xizmati boshlig‘i Oltinbek Abduvapov va uning o‘rinbosari Islombek Qidirg‘ichev kabi yuqori lavozimli amaldorlar qo‘lga olindi.

Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi ularni tamaki va alkogolli mahsulotlarga aksiz solig‘ini to‘lashdan bo‘yin tovlash imkonini beruvchi korrupsion sxema yaratganlikda gumon qilmoqda. Departament ma’lumotlariga ko‘ra, davlatga yetkazilgan zarar deyarli 3,2 milliard so‘mni (taxminan 350 million dollar) tashkil etadi.

Biroq masala faqat soliq xodimlarini hibsga olish bilan cheklanmadi. Respublika Prezidenti 16 dekabr kuni Oqilbek Japarovni «soliq tizimidagi salbiy ko‘rinishlardan nihoyatda hafsalasi pir bo‘lgani» uchun ishdan bo‘shatganini ta’kidladi.

«Bu hudud Oqilbek Usenbekovichning shaxsiy nazorati ostida edi va u noqonuniy xatti-harakatlarning oldini olishi mumkin edi», deb tushuntirdi prezident parlamentda so‘zlagan nutqida.

Oqilbek Japarov uch yildan ortiq vaqt davomida bosh vazirlik qilgan, bu mustaqil Qirg‘iziston tarixidagi ikkinchi eng uzoq muddatdir. Mutaxassislar uning iqtisodiy rivojlanishga qo‘shgan hissasini, jumladan, Rossiyaga parallel importning o‘sishi orqali qayd etishadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Qirg‘iziston yalpi ichki mahsuloti 2020 yildan 2024 yilgacha deyarli ikki baravarga o‘sgan – 8,7 milliard dollardan 14 milliard dollargacha o‘sish yiliga o‘rtacha 5-7 foizni tashkil etgan.

Biroq, korrupsiya, ayniqsa, soliq sohasidagi, respublika uchun jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda. 2023 yilda Qirg‘iziston korrupsiyani idrok etish indeksida 180 mamlakat ichida 141-o‘rinni egallagan (mintaqada korrupsiya bo‘yicha bundan ham yomoni faqat qo‘shni Tojikiston va Turkmanistonda, ular 162 va 170-o‘rinlarni egallagan).

E’tiborlisi, Japarov 2021 yilda «soliqlarni yashirish – respublikaga xiyonat qilish bilan barobar», deb aytgan edi.

Prezident Japarov bosh vazirning iste’fosini izohlar ekan, barcha vazirlarni «halol ishlashga» chaqirdi va hukumatdagi korrupsiyani yo‘q qilish niyatida ekanini ma’lum qildi.