Ona tiliga e’tibor qanday bo‘lishi kerak?
soglom.uz
Ma’naviyat darslari uchun
Biz yashayotgan jamiyatda ona tili haqida balandparvoz she’rlar yozish, yod aytish, ularni qo‘shiq qilib kuylash, til haqida ma’ruzalar o‘qish, turli tadbirlar o‘tkazish tilga e’tibor sanaladi.
Aslida-chi?
Aslida tilga e’tibor odamlarning ona tilini o‘z onasi kabi hurmat qilishi, avaylashi, til sofligini asrashni burch, deb qabul qilishi bilan bog‘liqdir. Shuningdek insonning o‘z ona tiliga munosabati - uning ma’naviyatliligi mezoni hisoblanadi. Shu o‘rinda o‘z tilini hurmat qilmaydigan odamni ma’naviyatli sanash ham noto‘g‘ri bo‘ladi.
Shu o‘rinda aytish kerak, tilga e’tibor eng avvalo ona tilining me’yorlarini va qoidalarini mukammal o‘rganish, unga rioya qilish, tilni qadriyat sifatida hurmat qilish bilan bino bo‘ladi.
O‘zbek tili-shevalarga boy til. Yurtimizda jamiki turkiy tillarda mavjud qarluq, qipchoq, o‘g‘uz lahjalarining har uchalasida so‘zlashuvchi o‘zbeklar yashaydi. Hamma shevalar o‘ziga xos, hammaning shevasi o‘ziga mos. Asliyatiga ko‘ra har biri betakror va so‘zlashuv uchun qulay..
AMMO!!!?
O‘zbek adabiy tili ham bor ekanligini unutmaslik kerak. To‘qson ikki bovli o‘zbek xalqining bir tilda so‘zlashishi va bir-birlarini to‘g‘ri tushunishi uchun o‘zbek adabiy tili yaratilgan. Respublikamizdagi barcha rasmiy, norasmiy matbuot vositalari adabiy til me’yorlariga amal qilgan xolda faoliyat olib boradi. Barcha davlat idoralari o‘zbek adabiy tilida ish yuritadi. Barcha turdagi ta’lim muassasalarida ta’lim o‘zbek adabiy tilida beriladi. Har bir inson qo‘liga yetuklik attestasiyasini olgunga qadar o‘zbek tilidan o‘nlab imtihon sinovlaridan o‘tadi. Demak hamma o‘zbek adabiy tilida so‘zlasha oladi.
LEKIN!!!! negadir shevasidan voz kechmaydi. Televideniyeda, radioda, poytaxtimizdagi jamoat joylarida boshqalarga Xorazm, Toshkent, Buxoro, Surxondaryo shevasida erkin muloqotga kirishayotgan kishilar bir o‘ylab ko‘rishi kerak!? Shevalar - mahalliy muloqot vositasi. Undan faqat bir shevada gaplashadiganlar foydalansa yaxshi bo‘ladi. Sizning shevangizni tushunmaydigan vatandoshlaringizga esa, MARHAMAT QILIB ADABIY TILDA MUROJAAT QILING!
Ona tilini hurmat qilgan inson bu tilda so‘kinmasligi kerak!!!!!!
Biz maqtab nihoyatda boy til deb ataydigan rus tilida Slovar maternix slov deb nomlanadigan faqat so‘kinishlar va insonning uyat a’zolari o‘zagidan yasaladigan so‘zlardan iborat lug‘at bor. Sobiq sovet armiyasi safida xizmat qilganlar biladi, armiya tilida odamlar bir-biri bilan faqat so‘kinishlar orqali muloqot qiladi va bundan hech kim xafa bo‘lmaydi. Yana kamiga ugolovniy , vorovskoy , blatnoy ataladigan ma’lum sosial guruhlarning alohida jargonlari ham bor. Ammo! E’tibor bergan bo‘lsangiz, ruslar bu lug‘atdan jamoat joylarida foydalanmaydi. Uchiga chiqqan jinoyatchi ham rasmiy idoralar va omma oldida o‘z fikrini adabiy TIL ETIKETIga rioya qilgan xolda bayon qiladi.
Bizda-chi?
Til bayramlarida zo‘rg‘a ikki soat o‘tirib beradigan rahbarlar kabinetiga kiriboq xodimlarni so‘kib boshlaydi. Hokimlar katta zallarda, omma oldida rahbarlarni onasidan so‘kadi. Hokimlarni yana kattaroqlari so‘kadi.
Hokimlar so‘kinganda oddiy xalq so‘kinmaydimi? So‘kinadi! Shuning uchun bozorlarda va boshqa jamoat joylarida so‘kinish oddiy xolga aylangan. Xatto shunday daraja yetganki, bugungi kunda ayollar ham so‘kinishni boplaydigan bo‘lishgan. Ijtimoiy tarmoqlarni-ku, aytmasa ham bo‘ladi. Ko‘chada so‘kinsa tayoq yeydigan hamma betizgin to‘porilar va qo‘rqoqlar komandasi so‘kinish plani ni odno da yoki FB da bajarib oladi.
DIQQAT!
Tilni hurmat qilgan odam, tilimizga chetdan kirib kelayotgan so‘zlarni agar o‘z tilimizda muoqobili bo‘lsa, imkon qadar ishlatmasligi kerak. Ko‘pincha ingliz tilini bilgan odam inglizcha, rus tilini bilgan odam ruscha, turk tilini bilgan turkcha so‘zlarni muomalada ko‘proq qo‘shib ishlatishini ko‘ramiz. Bu muomala madaniyati emas, o‘zini bildirib qo‘yish yoxud riyo uchun qilinadigan amal. Aslida tilimizni buzayotganlar ham o‘sha o‘zga tilga ko‘p mehr berayotganlar. Ularga havas qilish kerak emas. Ulardan chiroyli yuz burish, uyaltirish kerak. Garchi u falonchi amaldorning chet elda o‘qigan o‘g‘li yoki qizi bo‘lsa ham...
Hamma o‘z tilini hurmat qilishi, o‘zbek adabiy tilida so‘zlashishi kerak. Qolaversa bizning tilimizni o‘rganayotgan o‘zga millat vakillari ham eng avvalo bizning muloqot madaniyatimizga e’tibor beradi. Bizdan o‘rganadi. Bizdan o‘rnak oladi.
O‘zbek tili olimlari esa tilimizni rivojlantirish, uning qadrini va qaddini ko‘tarish uchun chin dildan jon kuydirishi kerak. Nega chin dildan deyapmiz? Chunki o‘zimiz guvohi bo‘lganimiz, yuzlab o‘zbek filologiyasi olimlari o‘zaro muloqotda ruscha so‘zlashishadi. Va afsuski, ularning ko‘pchiligi rus tilida so‘zlasha olmaydigan kasbdoshlariga mensimay qarashadi.
Qolaversa, hamon Sovet davridan qolgan illat, disssertasiyalarni ruscha tayyorlatib keyin o‘zbekchaga o‘girish saqlanib qolgan ekan. E’tibor bering: xatto o‘zbek tili yoki adabiyoti sohasida ham shunday ekan. (Hayron qolmang! Bir zamonlar o‘zbek tili haqidagi tadqiqotlarga, yana tag‘in yuz foiz dissretasiyalarga K. Marks, F.Engels, V.I.Lenin, L.I. Brejnevdan iqtiboslar keltirishni uddalagan olimlarning vorislari hamon kreslolarda o‘tiribdi.)
Bugun maktablarda ona tili, adabiyot fanlari o‘qitiladi. Ammo hamma ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchilari ingliz tili va rus tili o‘qituvchilariga havas qilishadi. Nega deysizmi? Chunki rus va ingliz tili o‘qituvchilariga davlatimiz alohida ustama to‘laydi. Ona tiliga esa faqat hurmat ko‘rsatiladi. Ta’lim vazirligi rahbarlari esa!? Balki ular ham inglizcha yoki ruscha gaplashishar. Yana bilmadim...
Nima bo‘lganda ham, til-qadriyatdir. Uni qadrlashimiz kerak. Til-millatning muhim shartidir. Tilsiz millat tan olinmaydi. Yaqin tarixga nazar solib bir taammul qilib ko‘ring: o‘tgan asrning 80-yillarida Toshkentda o‘zbek tilida so‘zlashish uyat sanalib qolgan edi. Alloh u kunlarni bizga qayta keltirmasin, tilimiz o‘zga tillar ta’siriga tushib, qadrini yo‘qotmasin.
Bugun o‘zbek xalqi O‘zbekiston Respublikasining titul millati sanaladi. O‘zbek tili esa-davlat tilidir. O‘zbek tiliga shu maqom berilishi uchun qanchadan-qancha ziyolilarimiz jon kuydirishdi. Qancha millat jonkuyarlari shu yo‘lda shahid bo‘lishdi. Aynan ularning mehnati, zahmati, to‘kkan qonlari sabab tilimizga davlat tili maqomi berilgan. Biz esa bu tilga eplab gapira olmayapmiz. To‘g‘ri yoza olmayapmiz. Ammo tuya hammomni havas qilgani kabi ingliz tilini orzu qilamiz. E’tibor bering, ko‘chalarimiz xato yozilgan afisha-yu reklamalarga to‘lib ketdi. Ustiga ustak o‘lganning ustiga tepganday, ajanabiy yozuvlarni do‘konlarimiz, ofislarimiz, bozorlarimiz boshiga ko‘taradigan bo‘ldik. Bu uyat! Bu nomus ishi!
Bir millat o‘laroq har birimiz tilimiz oldida burchlimiz. Hurmatli ziyolilar! Tilimizni maqtab ha, deb she’r yozib, qo‘shiq aytib, tilimiz haqida balandparvoz, otashin nutqlar so‘zlab el ko‘ziga yomon ko‘rinmaylik. Til millatning ruhi, ko‘zgusi bo‘lishi bilan birga shu millat ziyolilarining sha’ni, oru nomusi hamdir. Nomusni asraylik!
Manba: ufq. uz
