Nima sababdan avtomobillar uchun navbat o‘smoqda?
So‘nggi oylarda barcha avto ishqibozlari mahalliy ishlab chiqarilgan avtomobillar uchun navbatning sezilarli darajada oshganini payqashdi, inqiroz cho‘qqisi sifatida navbatlar soni 90 000 ta mashinagacha yetdi. Mikrochiplar va logistika bilan bog‘liq global muammolar haqida hamma biladi. Ushbu ko‘rsatkichlarning o‘sishiga yana nimalar ta’sir ko‘rsatmoqda?
2020 yilda UzAuto Motors 280 000 dan ortiq avtomobil ishlab chiqarish orqali o‘zining tarixiy ishlab chiqarish rekordini yangiladi va shu tariqa barcha modellarni erkin sotishga erishdi. Ammo pandemiya o‘z ta’sirini ko‘rsatmasdan qolmadi va ishlab chiqarish hajmini pasaytirdi.
Mikrochiplarni o‘z ichiga olgan komponentlar zahirasining mavjudligi ishlab chiqarish konveyerlarining to‘xtab qolishini oldini oldi. Bundan tashqari vaziyatni barqarorlashtirish uchun favqulodda choralar ko‘rildi: GM rahbariyati va bir qator mikrochip ishlab chiqaruvchi kompaniyalar bilan o‘tkazilgan muzokaralar natijasida qo‘shimcha ravishda yarimo‘tkazgichlar yetkazib berilishi ta’minlandi. Bu esa 2021 yil inqiroz davrida kutilgan 150 000 emas, 235 600 ta avtomobil ishlab chiqarish imkonini berdi.
Xo‘sh, nima uchun ishlab chiqarishning atigi 16 foizga kamayishi bunday tanqislikka sabab bo‘ldi?
Tuzilgan shartnomalar bo‘yicha o‘z yangi avtomobillarini kutayotganlar sonining anomal o‘sishiga O‘zbekistonda Chevrolet avtomobillariga talabning rekord darajada o‘sishi muhim hissa qo‘shdi. Bu talab, birinchi navbatda, mahalliy avtomobillar narxining dollar hisobida sezilarli darajada arzonlashgani bilan bog‘liq.
Masalan, 2020 yilning mart oyidan milliy valyutaning devalvasiyasini hisobga olgan holda, Lacetti modelining chakana narxi 14,5 ming dollardan 12,8 ming dollarga, Cobalt uchun – 12,1 ming dollardan 10,7 ming dollarga tushdi va hokazo. UzAuto Motors mahsulotlari tannarxining bunday sezilarli darajada pasayishi, aksariyat boshqa mahsulotlar toifalari tannarxining oshishi, shuningdek, ikkilamchi bozorda avtomobillar narxining sezilarli darajada oshishi (ishlab chiqaruvchining o‘rtacha qiymatidan 1000 AQSh dollariga yuqori) mashhur Chevrolet modellarini hamyonbop va juda jozibador investisiya vositasiga aylantirdi, bu esa fors-major omillar ta’sirida taklifning orqada qolishi fonida talabning keskin sur’atlarda oshib ketishiga olib keldi. Bu davrda mashinalarni keyinchalik qayta sotish va foyda olish maqsadida bir kishi tomonidan 10, 20 va hatto 200 tagacha shartnomalar tuzish odatiy holga aylandi.
2020 yilda haqiqiy ishlab chiqarish hajmi 280 ming dona bo‘lsa, 2021 yil dekabr oyi o‘rtalarida e’lon qilingan to‘lovga layoqatlilar talabi 350 mingdan ortiqni tashkil etdi – shu yilning yanvar oyidan buyon yangi avtomobillarga xuddi shuncha arizalar ro‘yxatga olingan (taqqoslash uchun, 2020 yilda kompaniyaga taxminan 240 000 ta ariza kelib tushgan).
Mikrochiplar va logistika bilan og‘ir global inqiroz sharoitida yillar davomida yetkazib berish muddatini oshirmasdan (ba’zi boshqa mamlakatlarda bo‘lgani kabi) anomal talabni ta’minlash uchun texnologik jarayonlarni optimallashtirish orqali zavodning unumdorligi oshirildi. Bunday sharoitda «O‘zavtosanoat» va UzAuto Motors rahbariyati mahalliy avtomobil ishlab chiqarish uchun logistika inqirozini yengish bo‘yicha qat’iy usullarni qo‘lladi. Rossiya, Xitoy va Janubiy Koreya dengiz portlarida yuk tashish muammolarini hal qilish uchun UzAuto Motors tomonidan yuk tashishga ustuvorlik berish masalalari o‘z yechimini topdi. Erishilgan kelishuvlar doirasida kompaniyaning vakolatli vakillari joylarda tezkor choralar ko‘rish uchun portlarga yuborildi. Shuningdek, «O‘zbekiston havo yo‘llari» AJ bilan kelishgan holda avtomobil butlovchi qismlarini yetkazib berish uchun alohida charter reyslari tashkil etildi. Ushbu va boshqa misli ko‘rilmagan chora-tadbirlar avtomobillarni butlovchi qismlari bilan maksimal darajada ta’minlash imkonini beradi, bu esa o‘z navbatida zavodning uzluksiz ishlashi va undagi ish o‘rinlarining saqlanishini ta’minlaydi.
Damas / Labo avtomobillarini ishlab chiqarishni ko‘paytirishda ham xuddi shunday chora-tadbirlar qo‘llanildi. Natijada 2020 yilga nisbatan mazkur avtomobillarini ishlab chiqarish (60 715 dona) 2021 yilda 72 ming donaga (+19 foiz) oshgan bo‘lsa, 2022 yilda bu ko‘rsatkichni 90 ming donaga yetkazish rejalashtirilgan.
