Трамп черков руҳонийси учун Туркиядан воз кечдими?

Президент Дональд Трамп кеча черков руҳонийси Эндрю Брансоннинг озодликка чиқарилиши учун АҚШ ҳеч нарса тўламаслигини Твиттер орқали маълум қилди. “Туркия йиллар давомида АҚШдан фойдаланиб келди. Ҳозир эса ажойиб насроний пасторимиз ушлаб турилибди, ундан мамлакатимизнинг буюк ватанпарвар асири бўлишини сўрашга мажбурман. Бегуноҳ бир инсоннинг озод этилиши учун ҳеч нарса тўламаймиз, балки Туркияни қўллашни камайтирамиз”, – дея ёзди Трамп.

Анқара террорчиларга алоқадорликда айблаётган Брансоннинг бегуноҳлигини Вашингтон қайта-қайта такрорламоқда ва зудлик билан озодликка чиқарилишини талаб қилмоқда. АҚШнинг таҳдидлари ва санкциялари Туркияга оғир ботмай қолмади, албатта. Икки давлат шундоқ ҳам бир қатор масалаларда чиқиша олмаётган эди (АҚШнинг Суриядаги курд жангариларни қўллаб-қувватлаши, Туркиянинг Россиядан С-40 ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимини харид қилишига эътироз билдириши ва Анқарага F35 қирувчи самолётларини сотишдан воз кечиш ҳақидаги пўписалари, Туркия давлат тўнтаришига уринишда айблаган Фатҳуллоҳ Гуленнинг АҚШдан эсктрадиция қилинмаслиги, Истанбулдаги АҚШ консуллиги ходими бўлган Туркия фуқароси Метин Топузнинг террорчиликка алоқадорликда айбланиб қўлга олиниши ва ҳоказо).

Пастор Брансон можароси икки ўртадаги муносабатларни янада таранглаштириб юборди.

Ким ўзи бу Брасон?

Эллик ёшли евангелист Эндрю Брансон Шимолий Каролина штатининг Блэк Маунтин шаҳарчасида туғилган. Унинг ота-онаси Мексика, Покистон ва Россияда миссионерлик билан шуғулланган. Пастор бўлишган қарор қилган Брансон 90-йилларда Туркиянинг учинчи йирик шаҳри бўлмиш Измирга хотини ва учта боласи билан кўчиб келди. Бу ерда у жамоаси бир неча ўн кишидан иборат бўлган евангелистлар черковига бошчилик қилиб келди.

2016 йилнинг 15 июли Туркия замонавий тарихининг энг қора кунларидан бири ҳисобланади. Шу куни ҳарбийлар давлат тўнтаришини амалга оширишга уриниб кўрди, бунинг оқибатида 180 нафар тинч аҳоли вакили, 62 полициячи ва 6 аскар ҳалок бўлди. Давлат тўнтаришини уюштиришда анчадан бери АҚШнинг Пенсильвания штатида яшаб келаётган диний воиз Фатҳуллоҳ Гулан айбланди. Туркияда Гуланнинг тарафдорларини қамаш бошланди ва 2016 йилнинг ноябрида Эндрю Брансон ҳам улар қаторида қўлга олинди. Айтилишича, давлат тўнтариши муваффақиятсизликка учраганидан кейин черков руҳонийси америкалик ҳарбийлардан бирига афсус тўла СМС юборган. Туркия прокуратураси унинг Гулан билан алоқада бўлгани ва қўпорувчилик фаолияти учун ундан пул олиб турганини иддао қилмоқда, шунингдек, миссионер ниқоби остида ҳарбий жосуслик билан шуғулланганини айтмоқда. Аноним гувоҳлардан бирининг судда айтишича, пастор черковда курдлар орасига насронийлар ҳаракатини тузиш ва шунинг асосида курдлар давлатини барпо этиш ғоясини тарғиб қилган. Руҳоний Туркиянинг курдлар зич яшайдиган ҳудудларига бир неча бор борганини инкор қилмади, бироқ у ерларда суриялик қочқинларга ёрдам берганини билдирди. Курдлар эса Туркия учун жуда нозик масала ҳисобланади.   

Ўтган йилнинг кузида Туркия АҚШга Брансонни Гуланга алмаштиришни таклиф қилди, аммо Вашингтон бунга рози бўлмади: уларга Гулан ҳам, Брансон ҳам керак!

“Исонинг шогирдлари унинг учун азоб чекишди, энди менинг навбатим. Мен бегуноҳман. Барча айбловларни рад этаман. Бироқ нима учун бу ерда эканимни биламан. Мен бу ерда Исо учун азоб чекиш учун ўтирибман”, – деди руҳоний судда.

Санкциялар ва таҳдидлар

Жорий йилнинг баҳорида Дональд Трамп Твиттер орқали бир неча бор Эндрю Брансоннинг озод этилиши кераклигини айтди. Кейинроқ вице-президент Майк Пенс Туркия руҳонийни озод қилиши кераклигини, акс ҳолда уни оғир оқибатлар кутиб турганини таъқидлади. Турган гапки, бу НАТО бўйича иттифоқчисининг бу пўписаси Анқарага ёқмади. Шундан бўлса-да, Эндрю Брансон “саломатлиги ёмонлашгани сабабли” уй қамоғига ўтказилди. Аммо Вашингтонгга бу камлик қилди: 1 июлда Туркия Ички ишлар ва Адлия вазирларига санкция эълон қилинди. Кейин Туркиядан импорт қилинадиган пўлат ва алюминийга божлар икки баравар оширилди. Анқара ҳам худди шундай йўл тутди: АҚШнинг икки вазирига санкция эълон қилди, АҚШдан импорт қиланадиган 22 хил маҳсулотга божларни кескин оширди. Икки давлат ўртасидаги можародан кўпроқ зарар кўрган Туркия бўляпти: турк лираси долларга нисбатан бирданига қадрсизлана бошлади.

Америка оммавий ахборот воситаларининг ёзишича, ҳукуматнинг Брансонни бунчалик қўллаб-қувватлашининг аслида бошқа сабаби бор: сиёсатчилар шу орқали яқинлашиб келаётган конгресс сайловида консерватив насронийларнинг қўлловини олишни истамоқда.

Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоған АҚШнинг бу тутуми Анқарани янги дўстлар излашга мажбур қилаётганини айтди. У АҚШнинг электроника маҳсулотларига бойкот эълон қилди, шунингдек, аҳолини олтин ва долларларни сотишга чақирди. Таъкидлаш жоизки, бу чақириқ жавобсиз қолаётгани йўқ. Бу чора Туркия иқтисодиётига қанчалик ёрдам беради, буниси мутахассисларга аён.

“Уларнинг доллари бор, бизнинг эса Аллоҳимиз!” – деди Эрдоған.