Yuliy Yusupov: "2019 yil navbatdagi iqtisodiy halokat yili bo‘ladimi?"

A A A
Yuliy Yusupov: "2019 yil navbatdagi iqtisodiy halokat yili bo‘ladimi?"

O‘zbekiston iqtisodiyoti 1996 va 2008 yillarda ikki falokatni boshidan o‘tkazgan. 2019 yil keyingi iqtisodiy falokat yili bo‘ladimi? To‘g‘ri.uz nashrida iqtisodchi Yuliy Yusupov avvalgi iqtisodiy falokatlarning sabablari haqida gapirdi va navbatdagisining oldini olish choralari haqida to‘xtaldi.

O‘zining qisqa tarixi davomida mustaqil O‘zbekiston, mening fikrimcha, ikki iqtisodiy halokatni boshdan kechirdi. Ikkalasi ham kuzda sodir bo‘lgan edi. Biri 1996 yilda, ikkinchisi 2008 yilda. Aynan o‘sha paytda mamlakat taqdirida tub burilish yasaydigan, iqtisodiyotimizda ro‘y bergan keyingi voqealarga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi qarorlar qabul qilindi va amalga oshirildi.

1996 yil kuziga qadar mamlakatda har doim ham izchil va hal qiluvchi bo‘lmasa-da, ammo tushunarli islohotlar o‘tkazilayotgan edi, bu islohotlar rejalashtirilgan buyruqbozlikdan bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida zarur edi: narxlar va valyuta bozorini erkinlashtirish, davlat mulkining bir qismini xususiylashtirish va xususiy tadbirkorlikni bosqichma-bosqich rivojlantirish. Oldinga siljishimizda biz sobiq sotsialistik lagerdagi qo‘shnilarimizdan juda katta farq qilmadik.

Ammo aynan 1996 yilda dastlab mamlakatimiz rahbariyatining ongida, keyin esa iqtisodiy siyosatda keskin burilish yuz berdi. Buni import o‘rnini bosishdagi burilish deb atash mumkin. Bizning rahbarlarimiz ongini egallab olgan mafkura negizida ikkita juda sodda va g‘oyatda adolatli bo‘lib tuyulgan g‘oyalar yotardi.:

  1. Iqtisodiy rivojlanish uchun investisiyalar, birinchi navbatda, sanoat ishlab chiqarish sohasi uchun investisiyalar muhim. Agar xususiy investisiyalar "etarlicha" bo‘lmasa (va bu juda ko‘p bo‘lishi mumkin ham emas, chunki xususiy sektor hali rivojlanmagan, investisiya muhiti esa hali mukammal likdan ancha yiroqda - axir biz islohotlarni endigina boshladik), unda davlat investisiyalarni amalga oshirishda "yordam berishi" kerak. Birinchidan, davlatning o‘zi investorga aylanadi. Ikkinchidan, u xususiy investorlarni uskunalar sotib olish va ishlab chiqarishni kengaytirishga uchun rag‘batlantirish uchun imtiyozlar berishi mumkin.
  2. Biz, avvalambor, ko‘p import qilinadigan tovarlarni ishlab chiqarishni rivojlantirishimiz kerak. Agar biz yangi ish o‘rinlari yaratib, aholi daromadlarini ko‘paytirsak va xuddi o‘sha mahsulotlarni o‘zimiz ishlab chiqara olsak, nima uchun xorijiy ishlab chiqaruvchilarni boqishimiz kerak? Ishlab chiqaruvchilarimiz "oyoqqa turishlari" uchun esa ularni tashqi raqobatdan himoya qilish kerak. Axir, qanday qilib global iqtisodiyotning ustasi faranglari bilan raqobatlashish mumkin?

Mana shunday oddiy "nazariya" rahbarlarimizning boshiga "yuklangan" bo‘lib chiqdi. Xolbuki, ushbu "nazariya" ning ildizlarini uzoqdan qidirish kerak emas: ular o‘tmishdagi ittifoq davrida bo‘lgan. Aynan "Hamma narsani va qo‘proq miqdorda ishlab chiqarish" norasmiy shiori ostida sobiq SSSRda stalincha sanoatlashtirish va keyinchalik sanoat rivojlanishi yuz berdi. Bizning amaldorlar esa Sovet nomenklaturasining "farzandlari" dir.

Importning o‘rnini bosish siyosatini amalga oshirishdagi birinchi qadam konvertasiyani yopish edi. Va bu tasodif emas. Birinchidan, importni o‘rnini bosish tarafdorlarining fikriga ko‘ra chet el valyutasi saqich va boshqa safsatalar kabi bema’ni narsalarni sotib olishdan ko‘ra yanada foydaliroq narsalar uchun kerak. Ikkinchidan, konvertasiyani cheklash "mahalliy ishlab chiqaruvchilarni" import bilan raqobatdan himoya qilish uchun kuchli vositadir.

So‘ngra raqobatni cheklashga va jadal sanoatlashtirishga qaratilgan iqtisodiy siyosatning boshqa choralari kiritildi:

- Sovet tizimining qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga (don mahsulotlari va paxta) majburiy davlat buyurtmalarining qayta tiklanishi, bu Stalinning sanoatlashtirish davrida qishloq xo‘jaligidagi resurslar va daromadlarni ishlab chiqarishga o‘tkazishda asosiy vosita edi. Bir necha yil oldin bug‘doy va paxtani majburiy ekish uchun haydaladigan yerlarning qariyb 80 foizi ajratilgan edi..

- Davlat investisiyalari va subsidiyalar. Davlatning o‘zi byudjetdan "iqtisodiyotning strategik tarmoqlarini" rivojlantirishga katta miqdordagi mablag kiritdi, shuningdek ba’zi manbalar uchun past narxlarni subsidiyalashtirdi.

- Soliq imtiyozlarini chiqarish. "Strategik tarmoqlar" korxonalari soliqlardan to‘liq ozod qilinar edi.

- Imtiyozli kredit berish. Markaziy bank asosan sanoatlashtirish maqsadida, shuningdek zaiflashgan qishloq xo‘jaligigadavlat buyurtmalarini subsidiyalash uchun ajratilgan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarini majburiy ravishda cheklab qo‘ydi.

- Bojxona to‘lovlarining o‘sishi va import uchun tarifsiz to‘siqlardan faol foydalanish.

Natijada, biz ba’zan "o‘zbek iqtisodiy modeli" deb ataydigan iqtisodiy tizim paydo bo‘ldi.

Ushbu modelni amalga oshirish natijalari juda achinarli:

- Biz bozor islohotlarini tugatmadik, lekin ko‘p jihatdan rejalashtirilgan buyruqbozlik iqtisodiyotiga qaytdik. Import o‘rnini bosish usullari bozor raqobati va boshqa bozor mexanizmlarining ishlariga nomuvofiq bo‘lib chiqdi. Natijada, bizda hali ham bozor iqtisodiyoti shakllana olmadi. Sobiq sosialistik lagerdagi qo‘shnilarimizning ko‘pchiligi oldinga siljishni davom etgan paytda, biz 90-yillarning o‘rtalarida qotib qoldik

- “Iqtisodiyotning strategik tarmoqlariga” majburiy kiritilgan ulkan sarmoyalar qumga botdi. Tezlashtirilgan sanoatlashtirish yillari davomida yaratilgan ko‘pgina sanoat tarmoqlari yopildi va saqlanib qolganlarning ko‘pchiligi iste’molchilar va byudjetga (avtosanoat) zarar yetkazishda davom etmoqda. Va bu tasodifan yuz bermadi, balki anchagina tabiiy ravishda sodir bo‘ldi. Bozor mexanizmlarining faoliyatisiz, birinchi navbatda sog‘lom raqobatsiz, ishlab chiqaruvchilarda raqobatbardosh mahsulotlar yaratish va zamonaviy texnologiyalarni joriy etishga istak bo‘lmaydi. Ajablanarli darajada katta bo‘lgan va oldindan o‘ylanmagan imtiyozlar (ayniqsa imtiyozli konvertasiya) ijaradan tezkor foyda olishni (uskunalar o‘rniga metallolomni olib kirish hisobiga) va pul mablag‘lari eksportini rag‘batlantirdi.

- Korrupsiya gullab-yashnadi. Bu narsa byurokratiyaning bunday qudratli kuchi ostida muqarrar edi. Axir ushbu tizimda amaldorlar resurslar va imtiyozlarni kimga berishni va kimga bermaslikni hal qilishardi.

- Mustaqil xususiy tadbirkorlik uchun biznes muhiti shunchaki chidab bo‘lmas holatga yetgan edi. Oddiy xususiy korxonalar bunday sharoitda rivojlana olmas edi: ular ma’muriyatchilikdagi yuqori va murakkab soliqlar bilan, kreditlashdagi, moddiy manbalardagi, valyutadagi cheklovlar bilan bug‘ib qo‘yilgan edi. Paxta va bug‘doy yetkazuvchilarni arzon narxlarni belgilash orqali shilib chiqishardi. Eksportchilar ishlab topgan valyutasini noqulay kursda almashtirishga majbur bo‘lishardi, bu eksportni rag‘batsizlantirishga olib kelardi. Qandaydir mo‘’jiza yordamida rivojlanishga muvaffaq bo‘lganlar, hokimiyat tepasida turganlar tomonidan bosqinchilar kabi bosib olingan. Ushbu tizimda sog‘lom hamma narsa qirib tashlanar edi. Faqat tanish-bilishchilik va poraxo‘rlikka asoslangan narsalargina omon qolardi va gullab-yashnar edi.

Tijorat banklari faqat nomi bilan "tijorat" edi. Aslida, ular imtiyozli foiz stavkalari bo‘yicha defisitli kreditlarni taqsimlashning asosiy funksiyasiga ega bo‘lgan yirik «davlat bankining» filiallariga aylangan edi. Banklar uchun asosiy daromad manbai, hatto, oddiy operasiyalar uchun eng yuqori komissiyalar , xodimlar uchun esa - "shapkalar" va "aldovlar" bo‘ldi.

Natijada: iqtisodiy rivojlanishning juda past sur’atlari (rasmiy statistikamiz aytgandan farqli o‘laroq), aholi qashshoqligining yuqori darajasi, ishsizlik darajasi va millionlab kishilarning mehnat migrasiyasi.

2017 yilga kelib, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot hajmi bo‘yicha, biz dunyoning eng qashshoq 30 davlati qatoriga qo‘shildik (agar siz 2017 yil uchun o‘rtacha hisoblangan stavkasi bilan emas, balki yanada real stavka bo‘yicha - 1 dollarga 8000 so‘m bilan hisoblasangiz), Afrika, Nepal, Tojikiston va 25 ta mamlakat bilan bir qatorda. Afg‘oniston va Gaitida. 1995-2017 yillarda aholi jon boshiga YAIM o‘sishi bo‘yicha biz "ishonch bilan" sobiq SSSR davlatlari orasida oxirgi o‘rinni egalladik (jadvalga qarang).

Aholi jon boshiga YAIM, 1995–2017 yillarda, AQSh dollarida, o‘sish bir necha baravar *

Manba: Jahon banki

* O‘zbekiston va Turkmaniston uchun 2017 yilgi ma’lumotlar, shu jumladan muvozanat almashinuv kurslari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.

Bularning barchasi import o‘rnini bosish siyosatining tabiiy natijasidir. Bizdan ancha oldin bu tajribani o‘tkazgan boshqa ko‘plab davlatlar ham shunga o‘xshash natijalarni olishgan. Ya’ni, biz bu masalada birinchi emasmiz.

Ammo biz tarixiy darsliklarga nafaqat boshqalarning xatolaridan saboq olmaydigan mamlakat sifatida, (garchi import o‘rnini bosish siyosati oqibatlari bo‘yicha tajriba juda katta bo‘lsa ham), ammo, aftidan, patologik nuqtai nazardan, o‘z xatolarimizdan o‘rganishga qodir bo‘lmagan mamlakat sifatida kirsak kerak.

Men nima haqida gapiryapman?

1999 yildayoq (balki undan ham oldinroq), mamlakat rahbariyati hozirgi siyosatda biron bir narsa noto‘g‘ri ekanligi haqida shubha paydo bo‘lgan edi. Va 2002-2003 yillarda. so‘mning rasmiy kursining keskin devalvasiyasi amalga oshirildi va so‘mning cheklangan konvertasiyasi joriy etildi. Natijada qora bozordagi va rasmiy bozorlarning valyuta kurslari deyarli tenglashdi.

Bundan tashqari, hukumat:

- markazlashtirilgan investisiyalar hajmini qisqartirdi;

- biznesni ochish va lisenziya olish mexanizmlarini soddalashtirdi;

- tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini tekshirishlar shaffofligi soddalashtirdi va oshirdi;

- iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirdi,

- korxonalar va aholiga bank xizmatlarini ko‘rsatishning ba’zi mexanizmlarini takomillashtirdi.

Natijada 2004-2008 yillarda eksportning kengayishi va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi hisobiga yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlari kuzatildi. Eksport 2002 yildagi 3 milliard dollardan 2008 yildagi 12 milliard dollargacha o‘sdi. Aholi jon boshiga YAIM 2002 yildagi 383 dollardan 2008 yilda 1023 gacha o‘sdi. Moliyaviy bozorlar va bank tizimiga bo‘lgan ishonch o‘sdi.

Biroq, "muzlarning erishi" 2008 yilning kuzida yakunlandi. Eksport va mehnat muhojirlarining daromadlari qisqarishiga olib kelgan global iqtisodiy inqiroz boshlandi. Va shunday sharoitda amalga oshirilishi kerak bo‘lgan milliy valyuta kursini pasaytirish (devalvasiya) o‘rniga, rahbariyat konvertasiya chekloviga qaytishga qaror qildi. Ikkinchi iqtisodiy halokat yuz berdi.

2009-2016 yillardagi iqtisodiy siyosat asosan 1996-2002 yillardagi siyosatni takrorladi: konvertasiiyadagi cheklovlar, "iqtisodiyotning strategik tarmoqlari" (va ko‘pincha "o‘zlarinikilar uchun") korxonalari uchun katta miqdordagi imtiyozli kreditlar va soliq va bojxona to‘lovlaridan ozod qilish, yuqori bojxona to‘lovlari va import uchun tarifdan tashqari to‘siqlar. Asosiy farq ikkita edi

- eksport qiluvchilarga valyuta tushumining barcha (kichik korxonalar) yoki bir qismini (boshqa korxonalarni) o‘zlarida ushlab qolishga ruxsat berilgan edi. Shuning uchun, eksport 1996 yildagi konvertasiya cheklovidan keyin bo‘lganidek, keskin kamaymadi;

- bu safar, negadir, rahbariyatga qora bozorning valyuta kursini tartibga solish kerak bo‘lib qoldi. Va buni naqd pul aylanishini cheklash orqali amalga oshirishdan ko‘ra yaxshiroq narsa o‘ylab topolmadilar (agar naqd pul bo‘lmasa, qora bozorga borishning hech hojati yo‘q). Natijada: real pullarni yechib olib bo‘lmaydigan plastik kartalarni majburiy ravishda kiritish, bo‘m-bo‘sh bankomatlar, naqd va naqd bo‘lmagan pullar qiymatidagi katta tafovut ("naqd pul" qilish qiymati), banklarning pul muomalasi qiyinchiliklari va kredit taqchilligi sharoitida parazitlik qiluvchi maxluqqa aylanishi. Bularning barchasi, prezidentning qora bozorda dollarning haddan tashqari ko‘payishi natijasida kayfiyati tushmasligi uchun.

Va 2017 yilga kelib, O‘zbekiston dunyoning eng qashshoq davlatlari 30taligiga kirdi (yuqorida yozganim kabi).

2017 yilda islohotlar boshlandi. Ular valyuta bozorini erkinlashtirish bilan boshlanganligi tasodif emas. Konvertsiyani cheklash - "o‘zbek modeli" ning asosiy elementi bo‘lib, uning boshqa elementlari unga bog‘langan. Valyuta erkinlashtirilmasa, tizimli islohotlarni amalga oshirish mumkin emas edi.

2017 yildan keyingi boshqa asosiy yutuqlar:

biznesni yuritishdagi ko‘plab ma’muriy to‘siqlarni bartaraf etish yoki kamaytirish, shu jumladan eksport va import borasida;

- bojxona to‘lovlarini kamaytirish;

- naqd pul berish va pul muomalasini normallashtirish bo‘yicha cheklovlarni olib tashlash;

- bank tizimini liberallashtirish;

- soliq islohoti boshlandi;

- O‘zbekiston dunyoning qolgan qismlari uchun ochilmoqda: qo‘shni davlatlar bilan chegaralar ochildi,“ vizasiz davlatlar ”ro‘yxati kengaytirildi, vizalarni olish tartiblari soddalashtirildi.

Ko‘rinishidan sivilizasiyalashgan bozor iqtisodiyotini barpo etish sari qadam bosganga o‘xshagan edik.

Biroq, o‘tgan olti oy yoki bir yil ichida qarama-qarshi tendensiyalar tobora aniqroq kuzatilmoqda va bu bizni 1996 yilda qurol qilib olingan import o‘rnini bosish mafkurasini qay darajada yengib o‘ta olganligimiz haqida o‘ylab ko‘rishga majbur qiladi. Eskirgan bu model o‘zini qayta ishga tushirishga urinayotgani to‘g‘risidagi belgilar tobora ko‘payib bormoqda va amaldorlarimizning dunyoqarashida esa, umuman olganda, hech narsa o‘zgarmadi:

- 2018 yil dekabr oyida bir qator tovarlar uchun 2019 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra, belgilangan bojxona to‘lovlarini kamaytirish bekor qilinganligi ma’lum bo‘ldi. Hukumat import o‘rnini bosuvchi "lokomotivlar" deb hisoblagan tarmoqlarda, birinchi navbatda elektrotexnika sanoatida bojxona to‘lovlari kamaytirilmadi , hatto ba’zilarining oshirildi ham.

- Yana o‘sha-o‘sha "mahalliy ishlab chiqaruvchilarni" raqobatdan himoya qilish maqsadida bojxona to‘lovlarini oshirishning yangi to‘lqini haqidagi yana bir yangi qaror tayyorlandi (ehtimol yaqin kelajakda u qabul qilinadi) (oldingi 20 yillik himoya kam tuyulgan, shekilli).

- Import uchun yangi tarifsiz to‘siqlarni joriy qilish bo‘yicha bir dunyo me’yoriy hujjatlar qabul qilindi yoki qabul qilinishga tayyorlanmoqda (oziq-ovqat mahsulotlarini olib kirishning yangi qoidalaridan tortib, majburiy sertifikatlashtirish talablarini qat’iylashtirishgacha).

- Va mana "valyuta fondi" dan yangiliklar: "faoliyati uchun xos bo‘lmagan import" ni ta’qiqlash (shunchaki ajoyib so‘zlar), import operasiyalariga raqobat ro‘yxatini talab qilish, alohida tovarlar (masalan, qishloq xo‘jaligi texnikasi, mineral o‘g‘itlar) importiga tegishli davlat monopolistlarining ruxsatisiz konvertasiyaning ta’qiqlanishi, ular esa aynan import bilan raqobatdan manfaatdor emaslar, bankomatlarda chet el valyutasini olish imkoniyatining bekor qilinishi.

Bularning barchasi qayg‘uli fikrlarga olib keladi va bizni bozor islohotlariga va ochiq sivilizasiyalashgan iqtisodiyotni yaratishga qanchalik tayyor ekanligimiz, amaldorlar ongida hukmron bo‘lgan dunyoqarashlar, asosan, raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga qanchalik mos kelishi to‘g‘risida o‘ylashga majbur qiladi.

Bizning amaldorlarimizga ikkita muhim savol tinchlik bermayotgan ko‘rinadi:

- Import o‘rnini bosishni qanday tashkil qilish mumkin?

- Importni qanday cheklasa bo‘ladi?

Birinchi muammo negizida, men yuqorida yozgan va sovet davridan amaldorlarimiz meros qilib olgan import o‘rnini bosish falsafasi yotadi. Barcha mahalliy investisiya dasturlari ushbu yondashuvga muvofiq yozilgan: hamma narsani va iloji boricha ko‘proq miqdorda ishlab chiqarish; ayniqsa, valyutani tejaydigan mahsulotlarni ko‘proq ishlab chiqarish.

Ushbu yondashuv eksportga yo‘naltirilgan falsafaning mutlaqo aksidir, bu ko‘plab mamlakatlarga iqtisodiy rivojlanishning yuqori sur’atlarini ta’minlashga va qashshoqlikdan qutulishga imkon bergan falsafadir. Eksportga yo‘naltirilgan siyosatning mazmuni: hamma narsani ketma-ket ishlab chiqarishga urinmaslik, import o‘rnini bosishga harakat qilmaslik; balki xususiy ishlab chiqaruvchilarga xalqaro mehnat taqsimotida o‘zlarining o‘rinlarini topishlari, nisbatan afzalliklarga ega bo‘lgan sohalarida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashishlari kerak.

Tadbirkorlar iqtisodiyotga faol ravishda sarmoya kiritishlari, samarali investisiya qarorlarini qabul qilishlari va xalqaro mehnat taqsimotida o‘zlarining o‘rinlarini topishlari uchun esa ikkita shart bajarilishi kerak:

  1. Qulay investisiya muhitini yaratish, bu, birinchi navbatda, quidagilar demakdir:

- mulk huquqlarini va bitimlarni himoya qilish (bu masalada bizda sharoit nihoyatdda yomon)

- biznes uchun soliq xarajatlarining kamligi (soliq islohoti boshlandi, lekin ko‘p hali ishlarni amalga oshirish kerak);

- biznes yuritishda soliqqa tortilmaydigan xarajatlarning pastligi (moddiy va moliyaviy resurslar va xizmatlardan foydalanish, ruxsatnomalar, lisenziyalar olishda, sertifikatlash va standartlashtirish, davlat nazoratining qulayligi va boshqalar uchun jiddiy to‘siqlarning yo‘qligi).

Bunda, biznesni yuritish harajatlari barcha korxonalar uchun past bo‘lishi kerak, faqatgina imtiyozlar va manbalarga bemalol yo‘li ochiq bo‘lgan, ma’muriy jarayonlar paytida rahnamolarga ega bo‘lgan tanlangan kompaniyalar va sohalar uchun emas. Aks holda, bu noqulay investisiya muhiti bo‘libgina qolmay, balki monopoliyalar va o‘zining odamlarini "boquvchi" tarmoq bo‘lib qoladi. "Xudoning tuhfasini qovurilgan tuxum bilan" chalkashtirmaslik juda muhimdir.

  1. Raqobatbardosh, ochiq va oshkora bozorlar. Faqatgina bozorlarning xalqaro raqobatga ochiqligi, erkin bozor narxlari va qattiq ichki raqobat muhiti investisiyalarning samaradorligini va ichki va jahon bozorlaridagi mahsulotlarimiz va xizmatlarimizning munosib o‘rnini ta’minlaydi.

Va ushbu muhim narsaning ahamiyatini noto‘g‘ri tushunish, mening kuzatishlarim bo‘yicha, ko‘pgina amaldorlarning import o‘rnini bosish falsafasiga sodiqligining kalitidir. Shuning uchun biz bu masalaga batafsil to‘xtalamiz.

Birinchidan, biz: investision qarorlar qanday qabul qilinadi? degan savolga javob beramiz

Investisiya kirituvchi/sarmoyador:

- u o‘zi ishlab chiqarmoqchi bo‘lgan tovarlar va xizmatlarning narxlariga qaraydi

- u ishlab chiqarishda ishlatishi kerak bo‘lgan resurslarning narxiga qaraydi,

- boshqa sarflashi kerak bo‘lgan xarajatlarni hisoblab chiqadi (soliq, ma’muriy),

- mamlakatda va muayyan bozorlarda biznesning boshqa sharoitlarini baholaydi (masalan, resurslarning mavjudligi, importga to‘siqlar va boshqalar).

Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, u o‘z kapitalini aynan qaysi mahsulotni ishlab chiqarishga investisiya qilishi kerakligi to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Masalan, muzlatgich yoki changyutgich, kolbasa yoki pishloq, shirinliklar yoki limonad ishlab chiqarishga. Bunda, u o‘z hisob-kitoblarida tovarlar, xizmatlar va resurslarning joriy narxlariga, mavjud tadbirkorlik sharoitlariga e’tibor qaratadi. Ammo agar bu sharoitlar vaqtincha bo‘lsa, ya’ni bir muncha vaqt o‘tgach, davlat ba’zi manbalar narxlarini tartibga solishni to‘xtatsa, bojxona to‘lovlarini kamaytirsa, bozorlarga yangi raqobatchilarni jalb qilsa, soliq imtiyozlarini bekor qilsa, demak barcha hisob-kitoblar noto‘g‘ri bo‘lganligi va investisiyalar bekorga sarflanganligi ayon bo‘lishi mumkin. Masalan, dastlabki hisob-kitoblar changyutgichlarni emas, balki muzlatgichlarni ishlab chiqarish kerakligini ko‘rsatdi. Ammo besh yil o‘tgach, davlatning iqtisodiy siyosati o‘zgarganda, mahalliy ishlab chiqaruvchilarga daromad keltirishi mumkin bo‘lgan soha changyutgich ishlab chiqarish ekanligi ayon bo‘ladi. Yoki umuman elektr mahsulotlarini ishlab chiqarishning hojati yo‘qligi aniqlanishi mumkin. Ammo biz zavodni qurib ishga tushirdik, odamlarni yolladik, ko‘p pul sarfladik ...

Boshqacha qilib aytganda, davlat resurslarni taqsimlash, narxlarni belgilash jarayoniga aralashishi bilan, importni cheklash, raqobatga to‘siqlarni o‘rnatish, soliq va kredit imtiyozlarini berish orqali, ishlab chiqaruvchilar uchun bozor signallari va qiziqishlarini buzmoqda. Va ular strategik noto‘g‘ri sarmoyaviy qarorlar qabul qiladilar, qiyosiy afzalliklarga ega bo‘lmagan biznes sohalariga sarmoya kiritadilar yoki (bu juda tez-tez sodir bo‘ladi) imtiyoz va monopol mavqega ega bo‘ladilar.

Shu sababli, erkin raqobat, biznes yuritishda teng sharoitlar, erkin narx belgilash - samarali investisiyalar va eksportga yo‘naltirilgan siyosatni amalga oshirishning eng muhim shartlaridir. Shuning uchun imtiyozlar, importga to‘siqlar, resurslarni taqsimlash va narxlarni belgilashda ma’muriy aralashuv juda zararli.

Raqobat bo‘lmagan bozorlarga qilingan investisiyalarning ko‘p qismi muvaffaqiyatsizlikka hukm etilgan. Biz esa samarasiz loyihalarga milliardlab dollar milliy pul mablag‘larini sarflashda davom etmoqdamiz. Yigirma yildan oshiqroq vaqt davomida kuzatib kelgan import o‘rnini bosish siyosati muvaffaqiyatsiz yakunlari bizga saboq bermagan ko‘rinadi.

Ko‘pgina mansabdor shaxslarning ikkinchi tashvishining negizida (ortiqcha importni qanday cheklash kerak) bozor iqtisodiyoti faoliyati tamoyillarini tushunmaslikdir. Ba’zi sabablarga ko‘ra, ular importning eksportdan kam bo‘lishi va importning o‘sishi yomon ekanligiga ishonchlari komil.

Birinchidan, bizning rasmiy statistikamiz ko‘p yillar davomida eksportning importdan oshib ketishini ko‘rsatganligi shundan dalolat beradi: a) ushbu statistikaning sifati, b) kontrabandaning juda katta hajmi. Toki bizda keng ko‘lamli mehnat migrasiyasi mavjud ekan va muhojirlarning daromadi mamlakatga kirib turarkan, import har doim eksportdan oshib ketadi.

Bu hatto iqtisodiyot emas, balki arifmetika. Mamlakatga kiradigan pul sarflanishi yoki to‘planishi kerak. Valyutani ko‘p miqdorda yig‘adigan odamlar yo‘q va bunga hojat ham yuk, u esa asosan importga sarflanadi. Shunday qilib, valyuta asosan import tovarlarni sotib olishga sarflanadi, va uni asosiy manbalariga: eksport, mehnat muhojirlari daromadlari, kreditlar va to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalarga kiradi. Agarda mehnat muhojirlarining daromadi katta miqdorni tashkil etishini inobatga olsak, qanday qilib, import eksportdan kam bo‘lishi mumkin? Faqatgina, agar uning muhim qismi kontrabanda bo‘lsa. Shu sababli, so‘nggi yillardagi importning o‘sishi birinchi navbatda legallashtirishdir. Biz xursand bo‘lishimiz kerak.

Shu sababli, eksport importdan oshib ketishi haqida bu qadar tashvishlanish kerak emas. Bu bizning mamlakatimiz uchun normal holat.

Ikkinchidan, valyuta bozorida nomutanosibliklar haqiqatan ham bo‘lishi mumkin: valyuta xarajatlari valyuta tushumidan oshib ketganda, masalan. Bu to‘lov balansining salbiy saldosi deb ataladi. Bu holatda tashvishlanishga arziydimi? Bunga arziydi. Ammo avval ushbu muvozanatsizlikning nima uchun paydo bo‘lganligini tushunish kerak.

Buning uchun esa valyuta bozorida muvozanat, umuman olganda, qanday o‘rnatilishini tushunish kerak. Har qanday boshqa bozordagi kabi. Ushbu bozorda valyutaga talab mavjud (uni import qiluvchilar, chet el valyutasidagi kreditlarni qaytarib beruvchilar va xizmat ko‘rsatuvchilar yoki jismoniy shaxslar va yuridik shaxslarning boshqa toifalari talab qilishadi) va valyuta taklifi mavjud (uni eksport qiluvchilar, mehnat muhojirlari oilalari, investorlar, chet ellik sayyohlar va boshqalar sotadi). Talab ham, taklif ham valyuta birjasining narxiga bevosita bog‘liqdir. Valyuta qanchalik qimmat bo‘lsa, talab va taklif ko‘proq kamayadi. Va teskarisi.

Shunga ko‘ra, har qanday boshqa bozorda bo‘lgani kabi, muvozanat narx - ayirboshlash kursining o‘zgarishi orqali o‘rnatiladi. Agar talab taklifdan yuqori bo‘lsa, unda narx ko‘tariladi. Natijada talab kamayadi va taklif o‘sadi. Balans tiklanadi. Taklif talabdan oshganda narx pasayadi, taklif kamayadi, talab o‘sadi. Va yana biz o‘zimizni muvozanat nuqtasida topamiz.

Boshqacha qilib aytganda, agar bizda to‘lov balansining salbiy saldosi bo‘lsa, bu faqat bitta narsani anglatadi - valyuta kursi muvozanat nuqtasida emas. Bunday holda, dollarning qiymati pasaytirilgan bo‘ladi, summaning qiymati esa oshirib yuborilgan sanaladi. Muvozanatsizlik so‘mning devalvasiyasi bilan bartaraf etiladi. Devalvasiya eksportning o‘sishiga olib keladi (bizning mahsulotlarimiz tashqi bozorlarda arzonlashadi) va importning qisqarishiga olib keladi (import bozorlarimizda narxlarning oshishi natijasida).

Bojxona to‘lovlarini oshirish va tarifsiz to‘siqlarni joriy etish orqali importni cheklashga urinishlar xorijiy valyutaga talabning pasayishiga, so‘mning almashuv kursining oshishiga va eksportning pasayishiga olib keladi. Iqtisodchilarga yaxshi tanish effekt. Ha, biz muvozanatga erishamiz, ammo o‘z eksportimizni yo‘q qilish va iqtisodiy o‘sishni sekinlashtirish orqali. Biz buni haqiqatan ham xohlaymizmi?

Ushbu keys, import o‘rnini bosish va eksportga yo‘naltirilgan siyosat nima uchun bir-biriga mos kelmasligini ko‘rsatadi. Importni sun’iy ravishda cheklab qo‘yish bilan biz eksportni yo‘q qilamiz va ishlab chiqaruvchilarimizga xalqaro mehnat taqsimotida qatnashishga imkon bermaymiz.

Yuqorida aytib o‘tilganlar, so‘mning devalvasiyasi bizning barcha muammolarimizni hal qilishini anglatmaydi. Yo‘q, bu faqatgina to‘lovlardagi nomutanosiblikni bartaraf etishning tabiiy usulidir. So‘nggi oylardagi so‘mning devalvasiyasiga kelsak, uning ortida nafaqat to‘lovlardagi nomutanosiblikni bartaraf etish zaruriyati, balki boshqa hal qilinmagan muammolar ham borligini tushunishimiz kerak. Davlatning nihoyatda ortiqcha xarajatlari va keng ko‘lamli imtiyozli kreditlar - mamlakatimizdagi inflyasiya va devalvasiyaning asosiy manbalari hisoblanadi. Ushbu muammo ustida ham ishlash kerak.

Nimalar qilish kerak?

  1. Import o‘rnini bosishga harakat qilmoq – bu oxiri berk ko‘chaga olib boruvchi yo‘l, aniqrog‘i, o‘zini o‘zi izolyasiya qilish, raqobatbardoshlikni yo‘qotish va qashshoqlik sari qo‘yilgan qadam, ekanligini anglash.
  2. Xalqaro tajribani yaxshilab o‘rganish, o‘zimizning ko‘p sonli xatolarimiz va muvaffaqiyatsizligimizdan saboq olish va iqtisodiy siyosatimizni import o‘rnini bosishdan eksportga mo‘ljalni yo‘naltirish orqali iqtisodiy rivojlanish strategiyamizni tubdan o‘zgartirish.
  3. Asosiy sa’yi-harakatlarni sog‘lom raqobat muhiti va qulay investisiya sharoiti yaratishga yo‘naltirilishi kerak.

Bu tafsilotlarsiz. Tafsilotlar juda ko‘p. Shusiz ham katta nashr bo‘lgan ushbu nashrga ular sig‘maydi.

Yuliy Yusupov


Matnda xatolik topsangiz, o‘sha xatoni belgilab, bizga jo‘nating (Ctrl + Enter)

Fikr bildirish uchun qaydnomadan o'tishingiz so'raladi va telefon rakamni tasdiklash kerak buladi!

Qarshida 150 nafar yo‘lovchili samolyot g‘oyib bo‘ldi

Самолёт сигнал беришни тўхтатган ва аэродромдан 12 км радиусда радарлардан ғойиб бўлган.

Xitoyliklar ayol o‘rnini bosa oladigan robot ixtiro qildi

Бу ҳақда Хитой ОАВлари хабар бермоқда.

Ayoli yoki bolasining kontrakt pulini to‘laydiganlarga xushxabar

Олий таълим учун шартнома тўловидан бериладиган солиқ имтиёзида фарзанднинг ёш чегараси олиб ташланди.

Qishloq xo‘jaligi vaziri qo‘lga olindi

Бу ҳақда мамлакат Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси маълум қилди.

77 marta qoidabuzarlik qilgan Shuxrat Musayevning «Lacetti»si topildi

Тошкент шаҳрида блогер Шухрат Мусаевга тегишли бўлган «Lacetti» автомобили МИБ ходимлари томонидан топилиб, жарима майдонига жойлаштирилди.

Jigaringiz sog‘lommi? Buni qanday aniqlash mumkin?

Жигар билан боғлиқ патологиялар доимий чарчоқ ҳисси, оғизда аччиқ таъм, кўнгил айниши, тери ва кўз оқининг сарғайиши, ўнг қовурға остида оғриқ, пешоб ва ахлат ранги ўзгариши каби аломатлар билан намоён бўлади

AQSh Rossiyaga qurol-yarog‘ bo‘yicha kelishuvni muzokaralar uchun "rag‘bat" sifatida taklif etishi mumkin

Бироқ, ядровий келишув тафсилотлари президентлар даражасида муҳокама қилиниши эҳтимолдан йироқ.

«Amerikacha ishdagi ishq»: hokim ayol 100 yilga qamalishi mumkin

Ню-Орлеан шаҳри тарихидаги илк аёл ҳоким (мэр) — Латойя Кантрелл 100 йилга қамалиши мумкин.

Alla Pugachyova Rossiya fuqaroligidan voz kechmoqchi

Рад этишнинг сабаби Россияда эҳтимолий жиноий жавобгарликдир.

Shavkat Mirziyoyev Jahongir Ortiqxo‘jayevni mukofotladi

Мамлакатимизда тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш, ишбилармонлик муҳитини яхшилаш борасида яратилган имкониятлардан унумли фойдаланиб, юртимизнинг иқтисодий қудрати ва экспорт салоҳиятини юксалтиришда салмоқли натижаларга эришаётгани, ташаббускорлиги, замонавий билим ва тажрибасини намоён этиб, инвестицияларни жалб қилиш, импорт ўрнини босадиган маҳсулотлар ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатишни янада кенгайтириш, аҳоли бандлиги ва фаровонлигини таъминлаш йўлида алоҳида жонбозлик кўрсатаётгани, шунингдек, ўзининг муҳим илмий-амалий ишланмалари ва инновацион лойиҳалари билан бизнес соҳаси ривожига муносиб ҳисса қўшиб келаётгани учун бир қатор тадбиркорлар тақдирланди.

Samolyot Toshkent shahriga yetmay aviafalokatga uchradi. Qurbonlar va jarohatlanganlar bor.

Йўловчи самолёти қўнишга яқинлашганда ҳаво диспетчери ва экипаж ўртасидаги алоқа узилиб қолди

Jennifer Lopes konsertidan so‘ng "Bunyodkor" stadionining ahvolini ko‘rdingizmi? (Foto)

Кеча "Бунёдкор" стадионида жаҳон машҳур қўшиқчи Женнифер Лопеснинг концерт дастури бўлиб ўтди.

Bog‘cha bolangiz bormi? Har oy 618 ming so‘m yordam puli olishingiz mumkin!

Ҳукуматнинг 2025 йил 31 июлдаги қарорига кўра, давлат томонидан камбағал оилаларга махсус моддий ёрдам пули тўлаб берилади.

OTMga davlat granti va to‘lov-kontrakt bo‘yicha minimal o‘tish ballari belgilandi

2025/2026 ўқув йили учун олий таълим муассасаларига кириш имтиҳонларида минимал ўтиш бали ўзгаришсиз қолди.

AQSh "tarvuzi qo‘ltig‘idan tushib ketdi": Turkiyaning ruxsatisiz Qora dengizga yadroviy suv osti kemalarini joylashtira olmaydi

Бу ҳақда Türkiye нашри Туркия нашри халқаро ҳуқуқ бўйича экспертларга таяниб ёзди.

Diyora Keldiyorova: "Hayotdagi eng katta ikki yutug‘im shu bitta suratda"

Париж-2024 Олимпиадаси чемпиони Диёра Келдиёрова ижтимоий тармоқдаги саҳифасига тобора оз қолаётганини англатувчи сурат жойлади.

Tibbiyot xodimlariga «choy puli» to‘lashni qonuniylashtirish taklif etildi

«Официантга чойчақа — яхши оҳанг, врачга чойчақа — пора, бу нотўғри!

"Iltimos, meni uyimga qo‘yib yubormang" - marhuma qizning so‘nggi iltijosi

Болани қийноққа солган шахслар сифатида қизчанинг отаси ва ўгай онаси гумон қилинмоқда

TIV Alisher Navoiy haykali buzib tashlangani yuzasidan izoh berildi

Аниқланишича, ушбу бузиш ишлари Афғонистон Маданият ва ахборот вазирлиги ҳамда кенг жамоатчилик билан келишилмаган. Афғон тарафи ҳолат юзасидан таассуф билдирган.

Portugaliya terma jamoasi sobiq ustozi O‘zbekiston MTJda ish boshlashi mumkin

ЖЧ-2026да Ўзбекистон терма жамоаси бош мураббийи вазифасини португалиялик мутахассис бажариши мумкин.

Misr Isroilga ogohlantirish berdi: G‘azoliklarni ommaviy ko‘chirish – «qizil chiziq»

Миср ташқи ишлар вазири Бадр Абдулатти CNNга берган интервьюсида Ғазо аҳолисини оммавий кўчиришга уринишни «қизил чизиқ» деб атади ва Қоҳира ўз миллий хавфсизлиги ва суверенитетини ҳеч кимга хавф остига қўйдирмаслигини таъкидлади.

Isroil Falastinni davlat sifatida tan olish arafasida G‘arb ittifoqchilariga diplomatik bosim o‘tkazmoqda

Исроил Бош вазири Биньямин Нетаняҳу Франция президенти Эммануэль Макрон ва Австралия бош вазири Энтони Албанезега йўллаган мактубларида уларни Фаластин давлатини тан олиш орқали антисемитизмни кучайтиришда айблади.

Andijonda Damas yosh bolani urib ketdi

Ҳозирда мазкур ҳолат юзасидан Асака тумани ИИБ ЙҲХГ ходими томонидан суриштирув ишлари олиб борилмоқда.

Ko‘zlari ojiz 69 yoshli ayol qo‘shnisini pichoqlab qo‘ydi

Мен бундай бўлишини сира истамагандим. Унга доим қўлимдан келганича ёрдам бериб келганман

O‘zbek-qozoq chegarasida 450 metrli yerosti yo‘li topildi

2025 йил 18 август куни Туркистон шаҳрида айни пайтдаги энг йирик контрабанда иши бўйича ҳукм чиқарилди. Бу ҳақда 20 август куни вилоят суди матбуот хизмати маълум қилди, деб хабар бермоқда Zakon.kz.

«Tolibon» Mozori Sharif shahrida joylashgan Alisher Navoiy haykalini buzib tashladi

Маълумотларга кўра, мазкур ҳаракат жамоатчилик ва зиёлилар орасида катта норозиликка сабаб бўлган.

Pokiston, Kashmir va Nepalda to‘satdan suv toshqinlari 400 dan ortiq odamning hayotiga zomin bo‘ldi

Покистон, Ҳиндистон томонидан бошқариладиган Кашмир ва Непалда кучли ёмғирлар сабаб тўсатдан юз берган сув тошқинлари катта фожеаларга олиб келди. Расмий маълумотларга кўра, ҳалок бўлганлар сони 400 дан ошди.

Isroil G‘azoni to‘liq egallash rejasini boshladi, zaxiradagi 60 ming harbiylar chaqiriladi

«Гидеон II аравалари» операциясида Исроил Ғазо шаҳрини тўлиқ ишғол қилишни кўзламоқда. 780 минг фуқаронинг жанубга кўчирилиши режалаштирилган.

Latviya davlatiga ishga yuborish bilan bog‘liq firibgarlik holatlari aniqlandi

Давлат хавфсизлик хизмати ва Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент ходимлари ҳамкорлигида Ангрен шаҳрида ўтказилган тезкор тадбирда у сўралган пул маблағидан 2100 АҚШ долларини олдиндан олган вақтида ушланди

O‘rtachirchiqda bedarak yo‘qolgan 4 yoshli bolaning jasadi ariqdan topildi

Қидирув тадбирлари натижасида, 18 август куни вояга етмаган М.Б.нинг жасади туман ҳудудидан оқиб ўтувчи ариқлардан биридан топилган.

AQShda Baltimor porti yaqinidagi yuk kemasida portlash yuz berdi

CBS News кема чўкмагани ва шатак кемалар ёрдамида тўхташ жойига етказилишини маълум қилди.

G‘azoga kerakli 1800 o‘rniga faqat 266 ta yordam furasi kiritildi

Бу ҳақда Ғазодаги ҳукуматнинг медиа-офиси хабар берди.

Rossiya Ozarboyjonning Ukrainadagi neft bazasiga zarba berdi

Россия армияси 18 августга ўтар кечаси Одесса областда жойлашган Озарбойжоннинг SOCAR компаниясига тегишли нефт базасига ҳужум уюштирди.

Ispaniyada yong‘in xavfi ortib bormoqda: Yevropa mamlakatlari yordam bilan yetib kelmoqda

Пиреней яриморолида ўрмон ёнғинлари ва қаттиқ иссиқлик тўхтамайди — айрим жойларда ҳарорат 45°C даражага етди.

Turkiyada yo‘lovchi avtobus ag‘darilishi oqibatida 3 kishi halok bo‘ldi

Автобусда жами 35 йўловчи бўлган. Жароҳат олганлар тез ёрдам машиналари билан яқин касалхоналарга олиб кетилган.

DXX Namanganda moddiy manfaatdorlik evaziga noqonuniy diniy saboq berish holatlarini aniqladi

Янги Наманган туманида қайд этилган ҳолатда эса 1983 й.т. шахс Меҳнатобод маҳалласидаги яширин “ҳужра”да 10 нафар вояга етмаган қизларга ва 3 нафар фуқарога диний таълим бериб келган.

Surxondaryoda ayol eri tomonidan ayovsiz kaltaklandi

Ҳозирда мазкур ҳолат юзасидан Термиз шаҳар ИИБ Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси хизмати томонидан терговга қадар суриштирув ишлари амалга оширилмоқда.

"Muzqaymoqdan odamlar vafot etyapti" degan xabarlar asossiz"

Санэпидқўмита ижтимоий тармоқларда тарқалиб, муҳокамаларга сабаб бўлаётган ўлимга олиб келувчи музқаймоқ ҳақидаги хабарни инкор этди.

Gresiyada bortida 273 nafar yo‘lovchi bo‘lgan samolyot havoda yonib ketdi

Рейсни Condor Airways авиакомпанияси амалга оширган.

Rossiya dronlari Xarkovdagi ko‘p qavatli uyga zarba berdi

18 августга ўтар кечаси Россия армияси Одесса, Суми ва Павлоградга ҳам ҳужум қилди.

Исроил Яман пойтахтига ҳаво зарбалари берди

Сана шаҳридаги электр станциясида кучли портлашлар юз берган.

Ўзбекистон президенти сув тошқинлари қурбонлари муносабати билан Покистонга таъзия йўллади

Покистон ва Покистон назоратидаги Кашмирда кучли муссон тошқинлари ва кўчкилар оқибатида камида 307 киши ҳалок бўлгани тасдиқланган

Ғазо секторида очлик қурбонлари сони ошиб бормоқда

Исроил муҳосарасидаги Ғазо секторида сўнгги 24 соат ичида очлик ва озуқасизлик сабабли яна 7 нафар фаластинлик вафот этди, улар орасида 2 нафар бола ҳам бор.

Фориш тумани ҳокими ўринбосари пора билан ушланди

Ҳолат юзасидан мазкур мансабдор шахсга нисбатан Жиноят Кодексининг 168-моддаси 4-қисми “а” банди ва 211-моддаси 3-қисми “а” банди билан жиноят иши қўзғатилиб, қамоқ эҳтиёт чораси қўлланилди.

Данияда поезд рельсдан чиқиб кетди

Дания матбуотида чоп этилган хабарларга кўра, Германиядан тез ёрдам машинаси етиб келган ва қидирув-қутқарув ишлари итлар ва дронлар ёрдамида олиб борилган.

Сиэтл марказида ўғрилар заргарлик дўконини 90 сонияда «тозалаб» кетишди

Сиэтл полицияси заргарлик дўконида 90 сония давом этган сурбетларча ўғирлик ҳақида маълум қилди. Жиноятчилар 2 млн долларлик олмос, қиммат соатлар ва тиллаларни қўлга киритган.

Ҳиндистон ва Покистонда кучли ёмғирлар ва сув тошқинлари оқибатида 300 дан ортиқ киши ҳалок бўлди

Покистон ва Ҳиндистоннинг Ҳимолай минтақасида кучли ёмғирлар туфайли сув тошқинлари ва кўчкилар юз берди, натижада фақат сўнгги 48 соат ичида камида 321 киши ҳалок бўлган.

Россияда ҳарбий завод портлади, қурбонлар бор

100 дан ортиқ киши, шиша бўлакларидан жароҳат олган.

АҚШда мутацияга учраган қуёнлар сурати эълон қилинди

Ушбу вирус одамга юқмайди, аммо ҳайвонлар учун ўта хавфли.

Швециянинг Эребру шаҳрида масжид ёнида отишма содир бўлди

Ҳозир воқеа жойида полиция томонидан махсус операция ўтказилмоқда

Туркия ТИВ Исроилнинг E1 ҳудудида мустамлака қуриш режасини қоралади

Туркия Ташқи ишлар вазирлиги Исроилнинг ишғол қилинган Ғарбий соҳилдаги E1 ҳудудида яҳудий мустамлакаларини қуриш режасини кескин қоралади.

Хитойда ишсизлик даражаси 5,2 фоизга етди

Июл ойида Хитой иқтисодиётида ишлаб чиқаришдан тортиб истеъмолгача бўлган кўплаб кўрсаткичлар сезиларли даражада секинлашди. Бу жараёнга савдо уруши ва мамлакатдаги кучли иссиқ тўлқинлар таъсир кўрсатди.

Африканинг 23 мамлакатида вабо эпидемик ўчоқлари аниқланди

Африка иттифоқига аъзо 23 мамлакатда вабо эпидемик ўчоқлари аниқланди.

Исроил ғазоликларни Жанубий Суданга кўчирмоқчи

Исроил бош вазири Ғазо аҳолисининг катта қисмини кўчириш ғоясини “ихтиёрий миграция” деб атамоқда.

Россиялик сиёсатчидан янги ташаббус: «Бир синфга — бир мигрант»

Россиянинг «Новые люди» партияси етакчиси Алексей Нечаев «Бир синфга — бир мигрант» ташаббуси билан чиқди.

Саудия Арабистонида оилавий зўравонлик қурбони бўлган Ўзбекистон фуқароси ватанга қайтарилди

Ўзбекистон элчихонаси ва Саудия Арабистони Ташқи ишлар вазирлиги ҳамкорлигида амалга оширилган ишлар натижасида унинг мамлакатдан чиқиши учун виза расмийлаштирилди.

Тайванга кучли “Подул” тайфуни ёпирилди

Тайфун зарбаси натижасида 30 дан ортиқ одам жабрланган.

Ургутда 2 та юк машинаси тўқнашиб кетди

Бу ҳақда Самарқанд вилояти ЙҲХБ ахборот хизмати хабар берди.

Келесда божхоначилар таркибида зарарли модда бўлган оздирувчи маҳсулотларни фош қилди

Марказий божхона лабораториясида олиб борилган экспертиза таҳлилларидан сўнг мазкур чой ва қаҳвалар, капсулалар таркибида “сибутрамин” моддаси мавжудлиги аниқланди.

АҚШда логистика поездининг 35 та вагони релсдан чиқиб кетди

Ҳодиса сабаби номаълум, айни дамда тергов олиб борилмоқда.