O‘zFA olimlari tutunsiz va mazutsiz issiqxona loyihasini taqdim qilmoqda

O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Materialshunoslik instituti olimlari issiqxonalarni hech qanday yoqilg‘i ishlatmasdan va havoga chiqindisiz isitishga imkon beruvchi texnologiyani taqdim etmoqda.

Qayd etilishicha, issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarish sektori, shu jumladan qozonxonalar, issiqlik elektr stansiyalari va issiqxonalar havoga chiqariladigan PM2,5 chiqindilarining taxminan 28 foizini hosil qiladi. Ba’zi ob’ektlar hanuzgacha mazut va ko‘mirdan foydalanmoqda. Agar 2019 yilda 3,9 million tonna ko‘mir ishlatilgan bo‘lsa, 2024 yilda bu ko‘rsatkich 11,5 million tonnaga yetdi. Mazut ishlatish esa 446 ming tonnadan 749 ming tonnaga o‘sdi.

Materialshunoslik instituti birinchi marta issiqxona plyonkalariga mo‘ljallangan nanokompozit zarrachalarni yaratdi, ular quyosh nurini «aqlli» issiqlikka aylantiradi va issiqxona ichidagi haroratni avtomatik ravishda tartibga solishga yordam beradi. Ushbu zarrachalar kuchli ultrabinafsha nurini so‘rib, uni yumshoq infraqizil nurga aylantiradi, bu esa tuproq va havoni samarali isitadi.

Amaliyotda uning samarasi qanday?

Haqiqiy issiqxonalarda o‘tkazilgan sinovlar shuni ko‘rsatdiki:

• Tashqi harorat –3…–7 daraja bo‘lsa ham, yangi plyonkali issiqxonada ichki harorat barqaror +5…+7 darajani tashkil qiladi (oddiy plyonkalar bilan esa faqat 0…+2 daraja);
• Qishda bu qo‘shimcha isitishsiz yoki minimal isitish bilan ishlash imkonini beradi;
• Yozda esa aksincha, issiqxona ichidagi harorat 6–9 darajaga tushadi, bu o‘simliklarni ortiqcha qizib ketishdan himoya qiladi va stressni kamaytiradi.

Kuchaytirilgan infraqizil nur oqimi hisobiga fotosintez tezlashadi va o‘simliklar 1,5–2 baravar tezroq o‘sadi. Sinov natijalariga ko‘ra:

• isitish uchun energiya sarfi (gaz, ko‘mir, mazut va boshqalar) 60–80 foizdan ortiq kamayadi;
• shuning bilan birga, issiqxona xo‘jaligida yoqilg‘i yoqilishidan chiqadigan ifloslantiruvchi gazlar umuman bo‘lmaydi;
• Hosildorlik 35–50 foizga ortadi;
• Sug‘orish suvi sarfi 30 foizga, gidrogellar ishlatilganda esa 90 foizgacha kamayadi;
• Plyonkalar mustahkamligi taxminan 3 baravar oshadi, bu esa plastik chiqindilar miqdorini kamaytiradi.

Aslida issiqxonalar uchun «yashil issiqlik» haqida gap ketmoqda: energiya quvur yoki tutun trubasidan emas, balki quyoshdan olinadi.

«O‘zbekiston hukumati issiqxonalarni toza energiya manbalariga o‘tkazish va chiqindilarni qisqartirish bo‘yicha muhim choralar ko‘rayotgan bir paytda, Fanlar akademiyasi Materialshunoslik instituti tomonidan yaratilgan ushbu texnologiya shuni ko‘rsatadiki, mamlakatimiz nafaqat chang va tutun oqibatlariga qarshi kurashishi, balki ekologik innovasion agrar texnologiyalar sohasida dunyoga o‘zining ilg‘or yechimlarini taklif qila oladi», — deya ta’kidladi O‘zbekiston Fanlar akademiyasi vise-prezidenti, professor Sirojiddin Mirzayev.

Bunday nanokompozit plyonkalar:

• issiqxona xo‘jaliklariga gaz va ko‘mir yetkazib berishga bog‘liqlikni keskin kamaytirish imkonini beradi;
• energiya tizimiga yukni kamaytiradi;
• «zararli» issiqlikdan voz kechish hisobiga poytaxt va viloyatlarda havo sifatini yaxshilashga to‘g‘ridan to‘g‘ri yordam beradi.

Ushbu ishlanma mamlakatimiz uchun «toza issiqxonalar» sohasida texnologik yetakchilardan biri bo‘lish, oziq-ovqat xavfsizligi, fermerlarni qo‘llab-quvvatlash va atmosferaga chiqindilarni real kamaytirish imkonini beradi.