Moldova tanlaydi: gaz yoki Yevropa?

20-oktabr, yakshanba kuni Moldovada Yevropa Ittifoqiga qo‘shilish bo‘yicha referendum bilan bir vaqtda prezidentlik saylovlari bo‘lib o‘tadi. Saylovoldi tashviqoti davlat mustaqilligining barcha yillarida nomzodlar soni bo‘yicha rekord o‘rnatdi. Umumiy hisobda MSK mamlakatning oliy rahbarlik lavozimiga 11 nafar nomzodni ro‘yxatga oldi. Ularning katta qismi janjal tufayli ishdan bo‘shatilgan vazirlar va amaldorlardir.

Shunday qilib, saylov byulleteniga amaldagi yetakchi Mayya Sandudan tashqari ikki sobiq bosh vazir ham kiritiladi: Ion Chiku va Vasile Tarlev. Birinchisi 2020 yilda prezidentlik saylovlarida Igor Dodonning mag‘lubiyatidan so‘ng iste’foga chiqdi. Ikkinchisi esa 2008 yilda o‘z lavozimini mamlakatga yangi odamlar va echimlarga muhtoj degan so‘zlar bilan tark etdi.

Ro‘yxatlarda huquq-tartibot idoralarining uch sobiq xodimi bor. Ular orasida sobiq bosh prokuror va prezidentning bo‘lajak saylovlardagi asosiy raqibi Aleksandr Stoyanoglo ham bor. 2021 yilda unga nisbatan mansab vakolatini suiiste’mol qilish aybi bilan ish ochilgan, ammo keyin u oqlangan. MSK sobiq antikorrupsiya prokurori Viktoriya Furtunni ro‘yxatga oldi - Sandu uning ishtirokini davlatga xiyonat deb atadi. Shuningdek, Ichki ishlar vazirligining sobiq rahbari Andrey Nastase.

Davlat rahbari lavozimiga boshqa da’vogarlar orasida: Balti sobiq meri Renato Usatii, Gagauziyaning sobiq boshkani Irina Vlah, sobiq parlament deputati Oktavian Tiku, sobiq tashqi ishlar vaziri Tudor Ulyanovski va jurnalist Natalya Morari.

Umuman olganda, har ikkala kampaniya – referendum va davlat rahbari saylovi ham bashoratli tarzda davom etmoqda. Biroq, bu safar shartli ravishda yevropaparast va rossiyaparast nomzodlar o‘rtasidagi bo‘linish ayniqsa keskin. Ba’zi da’vogarlar baland ovozda va’dalar berishsa, boshqalari Yevropa integrasiyasi mavzusini ilgari surmoqda.

Misol uchun, o‘z vatanida 1 milliard dollarni o‘zlashtirganlikda ayblangan muxolif Moldova siyosatchisi Ilan Shor, agar fuqarolar mamlakatning Yevropa Ittifoqiga kirishidan bosh tortsa, Moldovada atom elektr stansiyasi qurishga va’da bergan. Unga ko‘ra, mamlakatda pensiya va maoshlar oshadi, aholi elektr energiyasi uchun umuman to‘lamaydi. Siyosatchi «ziyofat» kimlar hisobidan o‘tkazilishiga aniqlik kiritmayapti.

Amaldagi prezident Mayya Sandu poygada favorit bo‘lib qolmoqda. «Moldova Watchdog» jamoat tashkiloti sosiologlari tomonidan so‘ralganlarning 36,1 foizi unga ovoz berishga tayyor. Qolgan ishtirokchilar 10% dan oshmaydi. Biroq, ikkinchi tur o‘tkazilgan taqdirda, muxolifat birlashib, yagona nomzod ko‘rsatishi mumkin. Bunday holda, Sanduning g‘alaba qozonish imkoniyati jiddiy ravishda kamayishi mumkin.

TRT Kishinyovlik siyosatshunos Vitaliy Andriyevskiy bilan Moldovada bo‘lajak saylovlar haqida suhbatlashdi:

— Ro‘yxatga olingan 11 nomzoddan atigi 2 nafari yevropaparast, qolgan 9 nafari Yevropa Ittifoqiga qarshi. Ular orasida ikkilanayotgan odamlarning oz qismi ham bor, ular «tarafdor», lekin ko‘proq «qarshi». Qanday bo‘lmasin, saylov poygasi ishtirokchilarining 80 foizi Yevropa integrasiyasi bo‘yicha referendumni buzishga harakat qiladi va asosiy yevropaparast nomzod Mayya Sanduga qarshi kurashadi.

Albatta, bu Moldova saylov kampaniyasida yangilik. Avvallari yevropaparast va rossiyaparast kuchlar foydasiga bunday bo‘linish bo‘lmagan. O‘tgan saylov kampaniyalarida bir nomzod bor edi, uni Moskva so‘zsiz qo‘llab-quvvatlagan, qolganlari esa alohida rol o‘ynamaganga o‘xshaydi.

Bu safar biz katta moliyaviy in’eksiyalarni ko‘ramiz. OAV xabarlariga ko‘ra, muxolifat saylov tarmoqlari deb atalmish tarmoqlarni shakllantiradi va saylovchilarga ma’lum bir ovoz uchun pul to‘laydi.

— Saylovning ikkinchi bosqichi bo‘lishi mumkinmi?

Ko‘pchilik ikkinchi tur bo‘ladi degan fikrga qo‘shiladi. Ammo bu erda ma’lum qiyinchiliklar mavjud. Gap shundaki, rossiyaparast nomzodlar ikki lagerga bo‘lingan: Igor Dodon yoki Ilan Shor bilan aloqador odamlar. Dodondan Aleksandr Stoyanoglo keladi, Shor esa so‘nggi daqiqada o‘z nomzodini nomlashni rejalashtirmoqda.

— Nega Shor shunchaki nomzod Dodonni qo‘llab-quvvatlamaydi?

“Ular orasidagi munosabatlar murakkab. Stoyanoglo Bosh prokuror bo‘lib, Shorni jazolashni faol himoya qildi va uni milliardni o‘g‘irlashda aybladi. Shu bois, ikkinchi tur bo‘lsa, muxolifat qulashi mumkin.

Sandu, o‘z navbatida, o‘z elektoratini safarbar qilishga harakat qiladi, albatta. Bu oxirgi hal qiluvchi jang bo‘ladi. 2020 yilda u g‘alaba qozongan saylovlarda ham shunday bo‘lgan. Va endi g‘alaba qozonish uchun imkoniyat bor.

— Sanduga nisbatan aholining asosiy shikoyatlari nimada?

- Fuqarolar prezident nima ekanligini tushunmaydilar. Masalan, Rossiyada prezident deyarli hamma narsa uchun mas’uldir, u juda katta vakolatlarga ega. Moldova parlamentli respublika. Saylangan prezident tashqi siyosat va xalqaro ishlarda faol ishtirok etishi mumkin. Ammo hukumat ichki siyosat bilan shug‘ullanadi.

Mamlakat iqtisodiyoti pandemiya va Ukrainadagi urushdan zarar ko‘rdi - va muxolifat hamma narsada Sanduni ayblab, yaxshi o‘ynay oldi. Bu uning reytingiga ta’sir qiladi.

- Gagauziya va Tiraspoldan kutilmagan hodisalar bo‘lishi mumkinmi?

— Gagauziyada, albatta, ko‘pchilik referendumda Yevropa integrasiyasi va Sanduga qarshi ovoz beradi. Ammo ular kimga ovoz berishlari noma’lum, chunki ikkita gagauz nomzodi bor: Aleksandr Stoyanoglo va Irina Vlah. Qolaversa, Shor qaysi nomzodni qo‘llab-quvvatlashini hozircha bilmaymiz.

Dnestryanıga kelsak, u erda vaziyat og‘ir. Dnestryanı ushbu mintaqa va Moldova o‘rtasidagi ma’muriy chegara perimetri bo‘ylab ovoz beradi. Ya’ni, ular bu chegarani kesib o‘tishlari kerak bo‘ladi. So‘nggi daqiqada Tiraspol o‘z hududida saytlar ochishni taklif qildi, ammo bu bayonot juda provokasion edi. Kishinyovning bu saylov uchastkalari xavfsizligini ta’minlashga va ovoz berish shaffofligi uchun kuzatuvchilar bilan ta’minlashga ulgurmaydi.

Hozircha bu kampaniya mamlakat tarixidagi eng qizg‘in kampaniyalardan biri deb ayta olamiz. Bunga Kremlning faoliyati, moliyaviy ta’siri va referendumni buzishga qaratilgan axborot hujumlari kiradi.

Evropa Ittifoqi Moldovaga yuqori martabali shaxslarning kelishi bilan cheklandi. Va hozircha bu saylov jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatishi sezilmaydi.