Maqsad – turkologiya rivoji, turkiylar birdamligi hamda taraqqiyotiga hissa qo‘shish

Tarix, o‘zlikni anglash, ajdodlar an’anasini munosib davom ettirish, yondosh, jondosh tushunchalardir. Har bir yurt, millat, inson ‒ tarixiy xotira bilan barhayot. Jumladan, dunyoning boshqa millat-elatlari qatori turkiy xalqlarning ham uzoq asrlarga qadar cho‘zilgan, moziy zarvaraqlariga zarhal harflar bilan bitilgan tarixini o‘rganish, ularning bugungi hayotidan xabardor bo‘lish, avlodlar ongi-shuuriga singdirish barchamiz uchun ahamiyatli, albatta.

Yurtimizda yaqindagina ilk turkologik sayt ‒ turkona.uz ish boshladi. Tashkil topganiga ko‘p bo‘lmagan esa-da, turkiylar hayotiga oid turli-tuman yangiliklar, tarixiy ma’lumotlar, qiziq statistikalar yurtdoshlarimiz e’tiboriga tushayotgani, quvonarlidir. Shu bois, turkona.uzning yaratilish tarixi, oldiga qo‘ygan maqsadi, vazifalari bilan jamoatchilikni yaqindan tanishtirish maqsadida sayt ta’sischisi Davronbek Oripov bilan suhbat uyushtirdik.

– Ta’kidlanganidek, turkona.uz O‘zbekistondagi rostmana, ilk turkologik sayt sifatida ish boshladi. To‘g‘ri, bunga qadar ham, aksariyat veb-saytlar turkiylar hayoti hamda tarixiga oid qiziqarli ma’lumotlar ulashib kelayotgan edi. Lekin ularda turkiylar mavzusi to‘laqonli qamrab olinmagan, ma’lum jabhalarigina yoritilar edi. Bizga sayt yaratilish tarixi, bunga sabab bo‘lgan omillar haqida so‘zlab bersangiz.

– Bundan o‘n-o‘n to‘rt yillar avval, ya’ni Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti jurnalistika fakulteti bakalavriatida o‘qib yurgan kezlarimdayoq turkologiya hamda folklorga qiziqar, ularga oid adabiyotlarni topib, o‘qishga harakat qilardim. Magistratura bosqichida folklorga oid mavzuda dissertasiya yoqlagan bo‘lsam, hozirgi kunda O‘zMUning jurnalistika fakulteti “O‘zbek adabiyotshunosligi” kafedrasi tayanch doktorantiman. E’tiborlisi, “Dada Qo‘rqut” va “O‘g‘uznoma” kitobiy eposlarining qiyosiy tadqiqi” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqdaman. Yaxshi ma’lumki, har ikkala epos turkiy xalqlarning bebaho merosi hisoblanadi.

Omillardan yana biri, atoqli turkolog olim, filologiya fanlari doktori, professor Nasimxon Rahmonov bilan bir mahallada istiqomat qilganim va ustozga shogird bo‘lganim sababdir. Xullas, anchadan beri turkologik tadqiqotlar uchun erkin minbar yaratish, ushbu sohaga qiziquvchilar uchun qardoshlararo “ko‘prik” barpo etish niyatim bor edi. Mana, nasib qilgan ekan joriy yilning 2 avgust sanasida turkona.uz saytini ishga tushirdik.

– Saytda asosan qanday ma’lumotlar berib borilishi ko‘zda tutilgan? Nima deb o‘ylaysiz, sayt o‘z o‘quvchilariga nima bera oladi?

– Albatta, o‘rinli savol. Ochig‘i, ushbu savol berilishini kutgandim. Hozirda saytda 15ta bo‘lim mavjud bo‘lib, ularda asosan turkiy xalqlarga oid yangiliklar, eng so‘nggi xabarlar, tarixga oid qiziqarli maqolalar, turkiy millatlardan yetishib chiqqan buyuk insonlarga oid iqtiboslar va shu kabilar o‘rin olgan. Nazm, Nasr, Maqolalar, Bu qiziq kabi bo‘limlar albatta kuzatuvchilar e’tiborini tortmay, qolmaydi.

Shuningdek, saytimizda folklor degan bo‘lim ham mavjud bo‘lib, unda tabiiyki turkiy xalqlar xalq og‘zakiga oid nodir namunalar berib borilishi ko‘zda tutilgan. To‘g‘ri, sayt hali endigina tetapoya qilayotgan go‘dak kabi yosh va g‘o‘r bo‘lsa-da, kelgusida kontentlar sonini yanada oshirish harakatidamiz.

Endi esa bevosita savolingizning so‘nggi qismiga to‘xtalsam. Sayt o‘quvchiga nima bera oladi? turkona.uz turkologiya hamda folklorga oid bilimlarni yanada mustahkamlashda, ota-bobolardan qolgan tarix hamda an’analarni puxta o‘zlashtirishda, qardosh xalqlar madaniyatini yanada tanitishda beminnat ko‘makchi, vafodor do‘st bo‘la oladi, deya dadil ayta olaman.

– Ba’zi bir ijtimoiy tarmoqlar, veb-saytlar turli davatlar o‘rtasidagi ixtilofli vaziyatlar, tortishuvli mavzularga bilib-bilmay aralashib qolganiga, muammo ildizini chuqur anglamay, o‘z nuqtayi nazarini keng ommaga e’lon qilib yuborganiga ham guvoh bo‘lganmiz. Sayt jamoasi ushbu masalalarga munosabati qiziq, albatta.

– Darhaqiqat, jamoa bunday holatlarni inobatga olgan holda, tarmoqda siyosiy vaziyatlar, tortishuvli, bahsli holatlar, fitna va tarafkashlik g‘oyalarini tarqatuvchi mavzularni chetga surib, birdamligimizni yanada mustahkamlaydigan, do‘stlik rishtalarini qo‘llab-quvvatlaydigan mavzularga murojaat qilish harakatida.

– Turkona.uz'ni kuzata turib, ona tilimizdan tashqari, boshqa tillarda, xususan, rus, ozarbayjon hamda turk tillaridagi materiallarga ham ko‘zimiz tushdi. Bu saytning ommabopligini ta’minlash uchun qaratilgan strategiyami yoki...?

– To‘g‘ri anglabsiz, turkona.uz o‘zbek tilidan tashqari rus, ozarbayjon hamda turk tillarida ham materiallar e’lon qilayotir. Buning asosiy sababi, avvalambor, saytni ko‘plab turk hamda ozarbayjon qardoshlarimiz kuzatib borishadi. Ma’lumingizki, tatar, gagauz, Chuvash, xaka, yoqut singari turkiy xalqlar esa rusiyzabon. Shu bois kontentni shu tillarga qaratganmiz. Kelgusida, saytda qozoq, qirg‘iz, turkman va boshqa qardosh xalqlar tillarida ham maqolalar berib borish rejalashtirilgan. Maqsad, yuqorida ta’kidlaganimdek, turkiylar birdamligini mustahkamlash.

– Jamoa asosan yoshlardan tarkib topgani e’tiborimizni tortdi. Bu o‘zbek yoshlarining tobora ajdodlari tarixiga qiziqishi ortayotgani, ulardan qolgan bebaho merosni o‘rganishga bo‘lgan mehridan darak beradi. Shunday emasmi?

– Haqsiz, sayt jamoasi asosan yoshlardan tarkib topgan. Hozirda jamoada Ulug‘bek Alimov, Miraziz Suyunov, Gulasal Rustamova, Zulfiya Rahmatullayeva, Sabrina Nurmatova, Sevinch Ekinova singari turkologiyaga qiziqadigan, kelajagini unga bog‘lashga ahd qilgan, bir necha xorijiy tillarni biladigan iste’dodli yoshlar faoliyat yuritmoqda. Ular tayyorlayotgan maqola, rolik hamda materiallar tengdoshlari qatori ziyoli qatlamni ham jalb etayotganini qayd etishni xohlardim. Kelajakda ulardan mahoratli olimlar yetichib chiqishiga ishonaman.

– So‘nggi yillarda, xususan, so‘nggi yetti yilda turkiy davlatlar bilan do‘stlik rishtalari, madaniy aloqalar, yanada mustahkamlanib, ko‘plab hamkorlik memorandumlari imzolangani, o‘zbek, turkiy sifatida shaxsan meni benihoya quvontirdi. Shu asnoda turkona.uz saytining qardosh xalqlar, ularning axborot tarqatuvchi, turkiy qavmlar do‘stligini tarannum qiluvchi tashkilotlari bilan do‘stlik “ko‘prik”larini o‘rnatish masalalari ham kun tartibiga qo‘yilganmi? Agar shu savol rejada bo‘lsa, qaysi tashkilot hamda ijtimoiy tarmoqlar bilan madaniy aloqalar yo‘lga qo‘yish ko‘zda tutilmoqda?

– Ushbu savolni sayt yaratilishidan ancha avval jamoa orasida o‘rtaga tashlab, juda ko‘p muhokama qilgan edik. Tabiiyki, qardoshlar bilan “do‘stlik ko‘prigi” qurmasdan, qo‘lni qo‘lga bermasdan sayt ishini jadal yurg‘izib bo‘lmaydi. Nazarimda, bu mantiqsiz ham. Kuni kecha, Ozarbayjonning “Kafkazh Media Group” Media va Yayim LLC tashkiloti bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ydik. Endilikda, sayt xabarlari qardoshlarnig saytlarida ozar tilida, ularning xabarlari turkona.uzda muntazam e’lon qilib boriladi. Bu hodisani chindan-da, katta yutuq degan bo‘lardim.

Xo‘sh, shuningdek, yaqin orada Turkiya Jumhuriyati va Ozarbayjon Respublikasining O‘zbekistondagi elchixonasi, Haydar Aliyev nomidagi Ozarbayjon madaniyat markazi, Qozog‘iston Respublikasining “Shinar japiraqtari” yosh iste’dodlar ittifoqi bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish istagidamiz. Keyinchalik, boshqa turkiy xalqlar bilan ham madaniy aloqalarni mustahkamlashni dilga tukkanmiz. Xullas, reja hamda loyihalar bisyor.

Chetin Yildiz, Melaika Mirzali, Besti Sattorova kabi qardosh ijodkorlar saytning muntazam mehmoni ekanini ham payqadik. Ular haqidagi ma’lumotlar o‘zbek mushtariylari uchun qiziq bo‘ladi.

Bundan oldingi savolingizda qo‘lni qo‘lga bermasdan do‘stlik rishtalarini mustahkamlab bo‘lmaydi deb, bejiz aytmagan edim. Turkologiya hamda folklorning mohir bilimdonlari bo‘lgan ozarbayjonlik yosh olimalar Besti Sattorova, Melayka Mirzali, Toshkent Davlat Sharqshunoslik universiteti o‘qituvchisi, turk folklorshunosi Chetin Yulduz hamda turk olimasi, yozuvchi Hadicha Qoraqoya bizning yaqin do‘stlarimiz. Saytimizni qo‘llab-quvvatlab, tajriba va ko‘nikmalari bilan o‘rtoqlashishadi. Ta’bir joiz bo‘lsa, Turkiya va Ozarbayjondagi qardoshlar olayotgan nafasni ularning “puls”i orqali his qilamiz desam, aslo mubolag‘a qilmagan bo‘laman.

– Talabalar minbari bo‘limi turkologik saytdan joy olgani ochig‘i, hayratimga sabab bo‘ldi. Bo‘limdagi aksariyat materiallar sayt mavzusiga aloqador emasligini kuzatdik. Ushbu bo‘lim haqidagi fikringizga qiziqdik.

– Bu jihatni e’tiborga olgandik, shu kabi savollar avval ham berilgan edi. Ushbu bo‘limni sayt kontentiga qo‘shishdan maqsad, avvalo, o‘zbek talaba-yoshlarini turkona.uz sayti bilan yaqindan tanishtirish edi. Bundan tashqari, yoshlar o‘z ijod namunalarini bizga jo‘natgach, albatta saytni kuzatadi va turkologiya nima ekanini anglaydi. Sizga bir achchiq haqiqatni aytaman: aksariyat yoshlardan turkologiya nima ekanini so‘rasangiz, turk tili yoki turk grammatikasi o‘rganiladigan fan, deya javob beradi. Afsuski, shunday.

Fursatdan foydalanib shuni ta’kidlamoqchimanki, ushbu bo‘limda ijodkor yoshlar nazm, nasr, maqolalar, ilmiy maqolalar bilan bir qatorda, rolik hamda kreativ g‘oyalarini ham tatbiq etish imkoniga ega.

Ajabmas, turkona.uz sabab, yuz nafar yoshdan o‘n nafari Turkologiyaga qiziqib, unga oid bilimlarini mustahkamlab, maqolalar yozish darajasiga chiqsa, turkiylar hayotiga oid ilmiy tadqiqotlar olib borsa, biz oldimizga qo‘ygan maqsadga yetgan bo‘lar edik.

Xulosa qilib aytganda, ushbu sayt orqali Turkologiya rivojiga, turkiylar birdamligi hamda taraqqiyotiga o‘z hissamizni qo‘shmoqchimiz.

– Mazmunli suhbatingiz uchun rahmat, turkona.uz saytining ishlariga zafarlar tilaymiz.

O‘zJOKU talabasi Zulayhobonu MO‘MINOVA suhbatlashdi