Dunyo bo‘ylab 300 mln bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan – tadqiqot

Dunyo bo‘ylab 300 mln bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan – tadqiqot

«Childlight Global Child Safety Institute» tomonidan 2024 yili e’lon qilingan ma’lumotga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab 300 milliondan ortiq bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan. Bu raqam favqulodda holat darajasida bo‘lib, global xavfsizlik, raqamli texnologiyalar va bolalarni himoya qilishda jiddiy xavf mavjudligini ko‘rsatadi. Umuman olganda, 300 million bola degani – bu dunyo bo‘yicha taxminan har 3 boladan 1 nafari (0-17 yosh oralig‘ida) hayotida bir marta bo‘lsa-da, onlayn jinsiy ekspluatasiyaga yoki zo‘ravonlikka duch kelganini anglatadi. BMTning maxsus eksperti so‘zlariga ko‘ra, 2025 yilga kelib bolalarga nisbatan onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiyaning yangi shakllari paydo bo‘lishi mumkin.

Bugun internetning cheksiz imkoniyatlari tufayli dunyo madaniyatlari «qorishuvi» yuzaga keldi. Natijada turli qadriyat va axloqiy me’yorlarga ega yoshlar virtual makonda bir-biriga yaqinlashdi, bu esa pedofiliya kabi jinoyatlarni targ‘ib qilish va ularga nisbatan xavfni kuchaytirish imkoniyatlarini yaratdi. G‘arbda jinsiy erkinlik va shaxsiy huquqlar ustuvor bo‘lib, ba’zi madaniyatlar bolalarga nisbatan pedofillarga qarshi choralarni zaiflashtirishi mumkin. Chunki yoshlarni jinsiy erkinlikni anglash va o‘z tanasini ifoda qilishda tarbiyalashga katta e’tibor qaratilgan. Shu bilan birga, Sharq madaniyatida bolalarni himoya qilish va axloqiy poklikni saqlashga katta ahamiyat berilgan, lekin Internet orqali noqonuniy materiallarning tarqalishi va onlayn grooming kabi tahdidlar bu qadriyatlarni sinovdan o‘tkazmoqda.

Virtual makonning keng imkoniyatlari pedofillar uchun o‘z jinoyatlarini yashirin amalga oshirish, yoshlar ishonchini qozonib, ularni manipulyasiya qilishning yangi, xavfli usullarini yaratib bermoqda.

Dastlab odamlar o‘rtasida muloqot qilish, axborot almashish va o‘zini namoyon etish uchun yaratilgan «Instagram», «TikTok», «VKontakte», «Snapchat» kabi ijtimoiy tarmoqlar bugun ayrim jinoyatchilar qo‘lida bolalar va o‘smirlarga nisbatan suiiste’mol qilish vositasiga aylanmoqda. Ular soxta akkauntlar orqali bolalar bilan aloqa o‘rnatib, keyinchalik ularni psixologik ta’sirga olish, intim materiallarni undirish yoki shaxsiy uchrashuvlarga jalb qilish kabi xavfli harakatlarni amalga oshirishga urinadi. Bu esa virtual muhitdagi tahdidlarning jiddiyligini va yoshlarni himoya qilish bo‘yicha aniq, tizimli choralar ko‘rish zarurligini yana bir bor tasdiqlaydi.

Bundan tashqari, «Telegram», «WhatsApp» kabi messenjerlardagi yopiq guruhlar ko‘pincha bolalar ekspluatasiyasi bilan bog‘liq ma’lum kontentni tarqatish uchun foydalaniladi. Ijtimoiy platformalardagi ma’lumotlar oqimining ko‘pligi sabab ko‘pincha qoidabuzilishlar o‘z vaqtida aniqlanmay qoladi. Bu esa jinoyatchilar uchun ancha qo‘l keladi.

Internetdagi yana bir xavfli maydon – bu darknet. «Tor» brauzeri orqali foydalaniladigan ushbu platformalar noqonuniy kontent, jumladan, pedofiliya bilan bog‘liq materiallarni tarqatish uchun ishlatiladi. Jinoyatchilar VPN va shifrlash texnologiyalari orqali o‘z faoliyati va joylashuvini yashirib, huquq-tartibot organlarining ishini qiyinlashtiradi.

Yuqorida keltirilgan fikrlarning dalili sifatida 2021 yili Germaniyada 400 mingdan ortiq foydalanuvchi bo‘lgan yirik pedofil tarmog‘i – «Boystown» fosh etildi. Bu tarmoq orqali minglab bolalar ustidan jinsiy zo‘ravonlik sodir etilgan va ular tomonidan ishlatilgan pornografik materiallar doimiy ravishda tarqatilgan. Bu holat darknet (yashirin tizim) tarmoqlarining bolalarga nisbatan jinsiy ekspluatasiyani kuchaytirishda qanday rol o‘ynashini ko‘rsatadi. «Interpol» va «WeProtect Global Alliance» ma’lumotlariga ko‘ra, internetda bolalarga nisbatan jinsiy ekspluatasiya va zo‘ravonlik holatlari global miqyosda tobora kengayib bormoqda. 2022 yili AQShda Yo‘qolgan va ekspluatasiya qilingan bolalar milliy markazi (NCMEC) 32 milliondan ortiq shubhali materiallar haqida xabar qayd etgan, bu esa 2021 yilga nisbatan 20 foizga ko‘pdir. Yevropada, ayniqsa, Niderlandiya, Slovakiya kabi davlatlar bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik materiallarini joylashtirishda markaziy rol o‘ynamoqda. UNICEFning global hisobotiga ko‘ra, har yili taxminan 2 million bola tijoriy jinsiy ekspluatasiya qurboniga aylanishi mumkin, bu jarayonning muhim qismi internet orqali amalga oshiriladi.

O‘zbekistonda bu global muammoga jiddiy e’tibor qaratilmayotgani 2023 yili yuz bergan «Xorazm ishi» misolida ko‘rishimiz mumkin. Xorazm viloyatidagi mansabdor shaxslarning bolalarga nisbatan jinoyatlari keng jamoatchilik muhokamasiga sabab bo‘ldi. Bu holat bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni jiddiy muammo sifatida tan olishning zarurligini yana bir bor ko‘rsatdi. Ko‘pchilik, jumladan, blogerlar va faollar, qonunchilikni kuchaytirish va pedofillarga kimyoviy kastrasiya kabi qat’iy jazolarni joriy etishni talab qilishdi. O‘zbekistonda internetdagi bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik materiallarining tarqalishi hali to‘liq nazorat qilinmayapti, bu esa vaziyatni yanada keskinlashtirishi mumkin.

Har lahzada dunyo bo‘ylab millionlab bolalar, jumladan, O‘zbekistondagi bolalar ham internetda – chatlar, o‘yinlar va ijtimoiy tarmoqlarda faol ishtirok etmoqda. Ulardan biri aynan shu paytda noma’lum shaxsdan do‘stona, ammo yashirin niyatlar bilan yozilgan xabarni qabul qilayotgan bo‘lishi mumkin. Bu holat ota-onalar, o‘qituvchilar va jamiyat uchun jiddiy xavotir uyg‘otadi. Bolalar kim bilan muloqot qilayotganini nazorat qilish imkoni yo‘qligi hamda tahdidni darhol anglab yeta olmaslik internetni haqiqiy xatar makoniga aylantiradi. Har bir layk, izoh yoki do‘stlik taklifi ortida yashirin xavf bo‘lishi mumkin. Bu esa bolalarni himoya qilish uchun tayyorgarlik darajasini yanada kuchaytirish zarurligini ko‘rsatadi.

Pedofiliya va bolalarga qarshi jinoyatlarga qarshi samarali kurash olib borish uchun qonunchilik, texnologiya va ta’lim sohalarida kompleks yondashuv zarur. Bugungi kunda ko‘plab davlatlar raqamli muhitdagi bunday jinoyatlarga qarshi qat’iy choralar ko‘rmoqda. Masalan, Buyuk Britaniyada qabul qilingan «Online Safety Act» (2023) orqali internet-kompaniyalar bolalar xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha huquqiy javobgarlikka tortiladi. Unga ko‘ra, agar platforma bolalarga zarar yetkazuvchi kontentni o‘z vaqtida o‘chirmasa, yirik jarimalarga tortilishi mumkin. Facebook va Google kabi yirik kompaniyalar shubhali kontent va xatti-harakatlarni aniqlash uchun sun’iy intellektga asoslangan algoritmlardan foydalanmoqda. Bu tizimlar shubhali so‘zlar, rasmlar va faollikni tahlil qilish imkonini beradi. Ammo jinoyatchilar ham bu texnologiyalarga moslashib, shifrlash va boshqa yashirin usullardan foydalanish orqali huquqni muhofaza qiluvchi organlar ishini qiyinlashtirmoqda. Shu bois, bu sohadagi algoritm va dasturlar doimiy ravishda takomillashtirilishi lozim.

Texnologik chora-tadbirlar qanchalik muhim bo‘lmasin, ularning ta’sirini kuchaytirish uchun ta’lim sohasida ham tizimli ishlar olib borilishi kerak. Bolalar va ularning ota-onalarini internetdagi xavflardan ogoh qilish, ularga to‘g‘ri raqamli xatti-harakatni o‘rgatish orqali profilaktika qilish mumkin. Bu maqsadda maktablarda raqamli savodxonlik darslarini joriy etish, ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali axborot kampaniyalarini tashkil qilish, shuningdek, ota-onalarga bolalar faoliyatini nazorat qilish vositalari haqida ta’lim berish, ayniqsa, muhim.

Qisqacha aytganda, internet va ijtimoiy tarmoqlarda bolalar xavfsizligi – kechiktirib bo‘lmaydigan, dolzarb muammodir. Texnologiyalar hayotimizni yengillashtirayotgani singari, ular yangi xatarlarga ham yo‘l ochmoqda. Bu muammoni bartaraf etish uchun davlatlar, IT-kompaniyalar va jamiyat vakillari hamkorlikda harakat qilishi shart. Internet erkinligini saqlagan holda, eng zaif guruh – bolalarni himoya qilish mexanizmlarini kuchaytirish zarur. Ushbu tahdidlarga qarshi samarali kurash faqat innovasiyalar, qonunlar va jamoaviy ongni uyg‘unlashtirish orqali amalga oshishi mumkin. Faqat shundagina raqamli muhitni barcha uchun xavfsiz makonga aylantirish mumkin.

Nazim BO‘RONOV,
mustaqil tadqiqotchi


Matnda xatolik topsangiz, o‘sha xatoni belgilab, bizga jo‘nating (Ctrl + Enter)

Bo'limga tegishli qiziqarli xabarlar

Fikr bildirish uchun qaydnomadan o'tishingiz so'raladi va telefon rakamni tasdiklash kerak buladi!

Go‘zallik malikasi 9 oyga qamaldi

Бу ҳақда Need To Know (NTK) нашри хабар бермоқда.

Markaziy Osiyo xalqlari uchun Rossiya endi qiziq emas

Марказий Осиёдан Россияга келаётган меҳнат муҳожирлари сони сезиларли даражада камайди.

"Kim Chen Inni sud qilish vaqti keldi"

Украиналикларга Ким Чен Инни судга бериш маслаҳат берилди.

Xabi Alonsoga "Real"ning yulduz vingeri kerak emas

Хаби Алонсо Родригога "Реал"нинг асосий таркибидан жой тополмаяпти.

Rossiya o‘t ochishni to‘xtatish uchun ikkita shartni ilgari surmoqda — Bild

Айни дамда Оқ уй Трампнинг Путин билан суҳбати натижа бериб, рус етакчиси ўз шартларини юмшатишига умид билдирмоқда.

Istanbuldagi muzokarada Rossiya Ukrainaga beshta shart qo‘ydi

Истанбулда Украина билан ўтказилган музокарада Россия ўзининг асосий талабларини маълум қилди. Бу ҳақда Россия делегацияси вакили Владимир Мединский маълум қилди, деб хабар беради Clash Report.

"Rossiyadan qo‘rqganimda, mudofaa vaziri bo‘lmasdim"

Россиядан қўрқганимда, мудофаа вазири бўлмасдим — Эстония мудофаа вазири Ханно Певкур лавозимни қандай эгаллаганини айтиб берди.

Qo‘qon shahrida sodir bo‘lgan holat yuzasidan ma’lumot

Дастлабки маълумотларга кўра 7 нафар фуқаро шифохонага мурожаат қилган. Тиббий кўрикдан ўтказилиб, аҳволлари яхши бўлганлиги боис уйига рухсат берилган.

Rossiya Qrimdan harbiy texnikani olib chiqib ketmoqda

Россия Севастополдаги ҳарбий базадан ҳарбий техникани оммавий равишда олиб чиқиб кетмоқда, чунки у фронтда тақчил, деб хабар берди "АТЕШ".

Bir vaqtning o‘zida uchta Evropa Ittifoqi mamlakati Ukrainaga qarshi

Сиёсий беқарорлик ва уруш чарчоқлари шароитида Украинани қўллаб-қувватлашни сақлаб қолишга уринаётган европалик расмийлар учун бундай бурилиш жиддий зарба бўлади, дея тушунтиради нашр.

Andijon hokimi Shuhrat Abdurahmonov jinoyat sodir etgani haqida xabarlar tarqaldi

Хабарларда ҳолат вояга етмаган шахсга нисбатан қилингани айтилган.

Qozog‘iston Rossiya bilan urushga tayyorgarlik ko‘rmoqdami yoki bu shunchaki ichki chorami?

Қозоғистон Россия билан уруш ҳақида гапирди.

Hokim o‘rinbosari o‘zini yoqib yubordimi?

Ижтимоий тармоқларда Яккабоғ тумани ҳокими ўринбосари ўзини ёқиб юборгани ҳақида хабар тарқалди.

Ortiqxo‘jayev yangi lavozimda ish boshlagani aytilmoqda

Тарқалган хвбврлврга кўра, Жаҳонгир Ортиқхўжаев Ўзбекистон корпоратив спорт ассоциацияси расининг биринчи ўринбосари сифатида иш бошлаган.

"Manchester Siti" qishda sotib olgan himoyachisi yozda sotib yuborilishi mumkin

Қишки трансферлар вақтида ҳимоячи Витор Рейс "Палмейрас"дан "Манчестер Сити" таркибини тўлдирди.

Isroil yana nazoratdan chiqib ketdi

Туркия Ташқи ишлар вазирлиги Фаластиннинг Женин шаҳрига ташрифи чоғида бир гуруҳ дипломатларнинг Исроил томонидан ўққа тутилишини кескин қоралади.

Tramp Rossiyaning g‘alabasiga ishonch bildirmoqda

АҚШ президенти Доналд Трамп Россия раҳбари Владимир Путин билан суҳбатлашгандан сўнг, Россиянинг Украинага қарши урушда ғалаба қозонишига ишонч билдирди.

Shimoliy Koreyada harbiy kemani ishga tushirish vaqtida baxtsiz hodisa yuz berdi, bu mamlakat prezidentiga yoqmadi

Бу ҳақда Корея марказий ахборот агентлиги (KCNA) хабар бермоқда.

Tramp Mersdan yuz o‘girdi: AQSh endi Ukrainada o‘t ochishni to‘xtatishni talab qilmaydi

Бироқ, энди Вашингтон томонидан қўллаб-қувватланмайдиган кўринади - Мерц ва бошқа Европа лидерлари, жумладан Эммануел Макрон ва Доналд Туск иттифоқчисиз қолишди.

Rossiyada o‘zbeklar va shimoliy koreyaliklar o‘rtasida mushtlashuv sodir bo‘ldi

Россиянинг Приморск ўлкаси, Арсенев шаҳридаги қурилиш майдонида ўзбекистонлик ва шимолий кореялик ишчилар ўртасида можаро келиб чиқди.

Dunyo bo‘ylab o‘g‘irlangan iPhone'lar aynan bir joyda to‘planadi

Financial Times таҳририяти дунё бўйлаб iPhone'лар ўғирланишига оид йирик журналистик суриштирувни эълон қилди.

Firibgar kelinning siri fosh bo‘ldi

Фирибгар келиннинг сири фош бўлди

Shimoliy Koreya Yaponiya dengizi tomon qanotli raketalarini uchirdi

Ҳозирда снарядлар денгизга тушгани тахмин қилинмоқда.

O‘zbekistonda ekologik va atrof-muhit bo‘yicha Markaziy Osiyo tadqiqot markazi tashkil etiladi

Марказ Марказий Осиё минтақасида илмий тадқиқотлар, мутахассисларни тайёрлаш, технологиялар ва тажриба алмашиш, шунингдек, «ёшил» ва барқарор ривожланишни тарғиб қилиш учун платформа бўлади.

Qamchiqda Cobalt xandaqqa tushib ketdi

Автомобилда ҳайдовчи ва 3 нафар йўловчи бўлган.

​​​​​​​AQShda Isroil elchixonasining ikki xodimi o‘ldirildi

Гумонланувчи қўлга олинган.

Tojikistonda 2 yoshli bola bog‘chada karavotga osilib qolib, vafot etdi

Маълумотларга кўра, лоқайдликка йўл қўйган 29 ёшли ходимга нисбатан жиноят иши қўзғатилган

Yo‘l transport hodisasi oqibatida vafot etgan shaxsning qarindoshiga 100 mln. so‘m zarar undirildi

Жумладан, қарздорга ижро ҳужжати мазмуни тушунтирилиб, унинг талабини бажармаслик оқибатлари ҳақида огоҳлантириш берилган.

Marko Rubio: "Biz G‘azoga oziq-ovqat yetkazib berish hajmi oshishini kutyapmiz"

АҚШ Давлат котиби Марко Рубио Исроил томони билан Ғазога озиқ-овқат етказиб бериш ҳажмини ошириш бўйича музокаралар олиб бораётганини таъкидлади.

Pokistonda terrorchi maktab avtobusini portlatib yubordi

Ҳозирча ҳеч бир террорчи гуруҳ ҳужум учун жавобгарликни ўз зиммасига олмаган.

Bayden haqida dahshatli da’vo: “Umri 1,5 yildan ko‘p qolmagan”

Саратоннинг тезкор шакли ташхиси қўйилган Байденнинг умри 12 ойдан 18 ойгача қолган бўлиши мумкин.

Qizlar armiyada xizmat qilmagan yigitlarga turmushga chiqmasligi kerak

Қирғизистонлик депутат Надира Нарматова парламент йиғилишида шундай фикр билдирди.

Surxondaryoda fuqarolar qovundan zaharlanayotgani rostmi?

Ижтимоий тармоқларда Сурхондарё вилоятида етиштирилган қовун маҳсулотларида гўёки нитрат миқдори меъёрдан ортиқ экани ва уни истеъмол қилган фуқаролар заҳарланаётгани ҳақида хабарлар тарқалди.

Toshkentda fastfud sabab 10 oylik chaqaloqning chirigan ichagi kesib tashlandi

Бу ҳақда “Миллар” дастурида маълум қилинди.

Polsha Ukrainaga qo‘shin yuborish bo‘yicha yakuniy qarorni e’lon qildi

Полша Украинага қўшин юбормоқчи эмас , бу якуний қарор. Бу ҳақда мамлакат бош вазири Доналд Туск ТВП Инфо каналида маълум қилди .

AQSh Eron yadroviy inshootlariga yaqin orada zarba berishini e’lon qildi

Бу ҳақда вазиятдан хабардор америкалик расмийларга таяниб CНН хабар бермоқда .

Isroil G‘azoda o‘zini-o‘zi mudofaa amaliyotini kengaytirdi

Исроил армияси ўзини ҳимоя қилиш доирасида Ғазо секторидаги амалиётини кенгайтирмоқда, бироқ гаровга олинганларни озод қилиш бўйича келишувга эришилса, “ҳаракатларини тузатишга” тайёр.

AQSh bir qancha davlatlar bilan falastinliklarni G‘azodan ko‘chirish imkoniyatini muhokama qilmoqda

Қўшма Штатлар Ғазо секторидаги фаластинликларни у ерга вақтинча жойлаштириш имкониятини сўраб бир қатор давлатларга мурожаат қилди.

Instagramʼdagi izoh sabab Samarqandda maktab o‘quvchisi halok bo‘ldi

Самарқанд вилояти Пахтачи туманида 2 мактаб мактаб ўқувчилари иштирокидаги жанжалда ўқувчилардан бири ҳалок бўлди. Воқеа дарсдан сўнг содир бўлган.

Qozog‘istondan olib kelingan sintetik giyohvandlik vositalari aylanmasiga chek qo‘yildi

Давлат хавфсизлик хизматининг Тошкент вилояти бўйича бошқармаси ходимлари томонидан ички ишлар органлари билан ҳамкорликда синтетик гиёҳвандлик воситалари айланмасига чек қўйишга қаратилган тезкор тадбир ўтказилди.