Dunyo bo‘ylab 300 mln bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan – tadqiqot

Dunyo bo‘ylab 300 mln bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan – tadqiqot

«Childlight Global Child Safety Institute» tomonidan 2024 yili e’lon qilingan ma’lumotga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab 300 milliondan ortiq bola onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiya qurboni bo‘lgan. Bu raqam favqulodda holat darajasida bo‘lib, global xavfsizlik, raqamli texnologiyalar va bolalarni himoya qilishda jiddiy xavf mavjudligini ko‘rsatadi. Umuman olganda, 300 million bola degani – bu dunyo bo‘yicha taxminan har 3 boladan 1 nafari (0-17 yosh oralig‘ida) hayotida bir marta bo‘lsa-da, onlayn jinsiy ekspluatasiyaga yoki zo‘ravonlikka duch kelganini anglatadi. BMTning maxsus eksperti so‘zlariga ko‘ra, 2025 yilga kelib bolalarga nisbatan onlayn jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatasiyaning yangi shakllari paydo bo‘lishi mumkin.

Bugun internetning cheksiz imkoniyatlari tufayli dunyo madaniyatlari «qorishuvi» yuzaga keldi. Natijada turli qadriyat va axloqiy me’yorlarga ega yoshlar virtual makonda bir-biriga yaqinlashdi, bu esa pedofiliya kabi jinoyatlarni targ‘ib qilish va ularga nisbatan xavfni kuchaytirish imkoniyatlarini yaratdi. G‘arbda jinsiy erkinlik va shaxsiy huquqlar ustuvor bo‘lib, ba’zi madaniyatlar bolalarga nisbatan pedofillarga qarshi choralarni zaiflashtirishi mumkin. Chunki yoshlarni jinsiy erkinlikni anglash va o‘z tanasini ifoda qilishda tarbiyalashga katta e’tibor qaratilgan. Shu bilan birga, Sharq madaniyatida bolalarni himoya qilish va axloqiy poklikni saqlashga katta ahamiyat berilgan, lekin Internet orqali noqonuniy materiallarning tarqalishi va onlayn grooming kabi tahdidlar bu qadriyatlarni sinovdan o‘tkazmoqda.

Virtual makonning keng imkoniyatlari pedofillar uchun o‘z jinoyatlarini yashirin amalga oshirish, yoshlar ishonchini qozonib, ularni manipulyasiya qilishning yangi, xavfli usullarini yaratib bermoqda.

Dastlab odamlar o‘rtasida muloqot qilish, axborot almashish va o‘zini namoyon etish uchun yaratilgan «Instagram», «TikTok», «VKontakte», «Snapchat» kabi ijtimoiy tarmoqlar bugun ayrim jinoyatchilar qo‘lida bolalar va o‘smirlarga nisbatan suiiste’mol qilish vositasiga aylanmoqda. Ular soxta akkauntlar orqali bolalar bilan aloqa o‘rnatib, keyinchalik ularni psixologik ta’sirga olish, intim materiallarni undirish yoki shaxsiy uchrashuvlarga jalb qilish kabi xavfli harakatlarni amalga oshirishga urinadi. Bu esa virtual muhitdagi tahdidlarning jiddiyligini va yoshlarni himoya qilish bo‘yicha aniq, tizimli choralar ko‘rish zarurligini yana bir bor tasdiqlaydi.

Bundan tashqari, «Telegram», «WhatsApp» kabi messenjerlardagi yopiq guruhlar ko‘pincha bolalar ekspluatasiyasi bilan bog‘liq ma’lum kontentni tarqatish uchun foydalaniladi. Ijtimoiy platformalardagi ma’lumotlar oqimining ko‘pligi sabab ko‘pincha qoidabuzilishlar o‘z vaqtida aniqlanmay qoladi. Bu esa jinoyatchilar uchun ancha qo‘l keladi.

Internetdagi yana bir xavfli maydon – bu darknet. «Tor» brauzeri orqali foydalaniladigan ushbu platformalar noqonuniy kontent, jumladan, pedofiliya bilan bog‘liq materiallarni tarqatish uchun ishlatiladi. Jinoyatchilar VPN va shifrlash texnologiyalari orqali o‘z faoliyati va joylashuvini yashirib, huquq-tartibot organlarining ishini qiyinlashtiradi.

Yuqorida keltirilgan fikrlarning dalili sifatida 2021 yili Germaniyada 400 mingdan ortiq foydalanuvchi bo‘lgan yirik pedofil tarmog‘i – «Boystown» fosh etildi. Bu tarmoq orqali minglab bolalar ustidan jinsiy zo‘ravonlik sodir etilgan va ular tomonidan ishlatilgan pornografik materiallar doimiy ravishda tarqatilgan. Bu holat darknet (yashirin tizim) tarmoqlarining bolalarga nisbatan jinsiy ekspluatasiyani kuchaytirishda qanday rol o‘ynashini ko‘rsatadi. «Interpol» va «WeProtect Global Alliance» ma’lumotlariga ko‘ra, internetda bolalarga nisbatan jinsiy ekspluatasiya va zo‘ravonlik holatlari global miqyosda tobora kengayib bormoqda. 2022 yili AQShda Yo‘qolgan va ekspluatasiya qilingan bolalar milliy markazi (NCMEC) 32 milliondan ortiq shubhali materiallar haqida xabar qayd etgan, bu esa 2021 yilga nisbatan 20 foizga ko‘pdir. Yevropada, ayniqsa, Niderlandiya, Slovakiya kabi davlatlar bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik materiallarini joylashtirishda markaziy rol o‘ynamoqda. UNICEFning global hisobotiga ko‘ra, har yili taxminan 2 million bola tijoriy jinsiy ekspluatasiya qurboniga aylanishi mumkin, bu jarayonning muhim qismi internet orqali amalga oshiriladi.

O‘zbekistonda bu global muammoga jiddiy e’tibor qaratilmayotgani 2023 yili yuz bergan «Xorazm ishi» misolida ko‘rishimiz mumkin. Xorazm viloyatidagi mansabdor shaxslarning bolalarga nisbatan jinoyatlari keng jamoatchilik muhokamasiga sabab bo‘ldi. Bu holat bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni jiddiy muammo sifatida tan olishning zarurligini yana bir bor ko‘rsatdi. Ko‘pchilik, jumladan, blogerlar va faollar, qonunchilikni kuchaytirish va pedofillarga kimyoviy kastrasiya kabi qat’iy jazolarni joriy etishni talab qilishdi. O‘zbekistonda internetdagi bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik materiallarining tarqalishi hali to‘liq nazorat qilinmayapti, bu esa vaziyatni yanada keskinlashtirishi mumkin.

Har lahzada dunyo bo‘ylab millionlab bolalar, jumladan, O‘zbekistondagi bolalar ham internetda – chatlar, o‘yinlar va ijtimoiy tarmoqlarda faol ishtirok etmoqda. Ulardan biri aynan shu paytda noma’lum shaxsdan do‘stona, ammo yashirin niyatlar bilan yozilgan xabarni qabul qilayotgan bo‘lishi mumkin. Bu holat ota-onalar, o‘qituvchilar va jamiyat uchun jiddiy xavotir uyg‘otadi. Bolalar kim bilan muloqot qilayotganini nazorat qilish imkoni yo‘qligi hamda tahdidni darhol anglab yeta olmaslik internetni haqiqiy xatar makoniga aylantiradi. Har bir layk, izoh yoki do‘stlik taklifi ortida yashirin xavf bo‘lishi mumkin. Bu esa bolalarni himoya qilish uchun tayyorgarlik darajasini yanada kuchaytirish zarurligini ko‘rsatadi.

Pedofiliya va bolalarga qarshi jinoyatlarga qarshi samarali kurash olib borish uchun qonunchilik, texnologiya va ta’lim sohalarida kompleks yondashuv zarur. Bugungi kunda ko‘plab davlatlar raqamli muhitdagi bunday jinoyatlarga qarshi qat’iy choralar ko‘rmoqda. Masalan, Buyuk Britaniyada qabul qilingan «Online Safety Act» (2023) orqali internet-kompaniyalar bolalar xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha huquqiy javobgarlikka tortiladi. Unga ko‘ra, agar platforma bolalarga zarar yetkazuvchi kontentni o‘z vaqtida o‘chirmasa, yirik jarimalarga tortilishi mumkin. Facebook va Google kabi yirik kompaniyalar shubhali kontent va xatti-harakatlarni aniqlash uchun sun’iy intellektga asoslangan algoritmlardan foydalanmoqda. Bu tizimlar shubhali so‘zlar, rasmlar va faollikni tahlil qilish imkonini beradi. Ammo jinoyatchilar ham bu texnologiyalarga moslashib, shifrlash va boshqa yashirin usullardan foydalanish orqali huquqni muhofaza qiluvchi organlar ishini qiyinlashtirmoqda. Shu bois, bu sohadagi algoritm va dasturlar doimiy ravishda takomillashtirilishi lozim.

Texnologik chora-tadbirlar qanchalik muhim bo‘lmasin, ularning ta’sirini kuchaytirish uchun ta’lim sohasida ham tizimli ishlar olib borilishi kerak. Bolalar va ularning ota-onalarini internetdagi xavflardan ogoh qilish, ularga to‘g‘ri raqamli xatti-harakatni o‘rgatish orqali profilaktika qilish mumkin. Bu maqsadda maktablarda raqamli savodxonlik darslarini joriy etish, ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali axborot kampaniyalarini tashkil qilish, shuningdek, ota-onalarga bolalar faoliyatini nazorat qilish vositalari haqida ta’lim berish, ayniqsa, muhim.

Qisqacha aytganda, internet va ijtimoiy tarmoqlarda bolalar xavfsizligi – kechiktirib bo‘lmaydigan, dolzarb muammodir. Texnologiyalar hayotimizni yengillashtirayotgani singari, ular yangi xatarlarga ham yo‘l ochmoqda. Bu muammoni bartaraf etish uchun davlatlar, IT-kompaniyalar va jamiyat vakillari hamkorlikda harakat qilishi shart. Internet erkinligini saqlagan holda, eng zaif guruh – bolalarni himoya qilish mexanizmlarini kuchaytirish zarur. Ushbu tahdidlarga qarshi samarali kurash faqat innovasiyalar, qonunlar va jamoaviy ongni uyg‘unlashtirish orqali amalga oshishi mumkin. Faqat shundagina raqamli muhitni barcha uchun xavfsiz makonga aylantirish mumkin.

Nazim BO‘RONOV,
mustaqil tadqiqotchi


Matnda xatolik topsangiz, o‘sha xatoni belgilab, bizga jo‘nating (Ctrl + Enter)

Bo'limga tegishli qiziqarli xabarlar

Fikr bildirish uchun qaydnomadan o'tishingiz so'raladi va telefon rakamni tasdiklash kerak buladi!

Xitoyliklar orolni egalladi va tark etdi

У ерда Хитой байроғи ўрнатилган.

"Manchester Siti" qishda sotib olgan himoyachisi yozda sotib yuborilishi mumkin

Қишки трансферлар вақтида ҳимоячи Витор Рейс "Палмейрас"дан "Манчестер Сити" таркибини тўлдирди.

Ispaniyadagi favqulodda holat tufayli «Barselona» - «Inter» uchrashuvi boshqa vaqtga ko‘chirilishi mumkin

El Desmarque хабарига кўра, Испанияда электр энергиясининг ўчиб қолиши туфайли Чемпионлар Лигаси ярим финалидаги "Барселона" - "Интер" учрашуви кўчирилиши мумкин.

Rossiya tez orada g‘ururdan portlab ketadi

Лавровнинг таъкидлашича, Москва ва Вашингтон "турли соҳаларда алоқаларни давом эттирмоқда.

Rossiya Hindiston va Pokistonga murojaat qildi

Россия томони Покистон ва Ҳиндистонни келишмовчиликларни тинч йўл билан ҳал этиш учун босиқлик сақлашга ва конструктив мулоқот олиб боришга ундамоқда.

Rossiyaliklar endi urushmoqchi emas

Украинадаги рус ҳарбийларининг деярли тўртдан уч қисми (72 фоизи) жанговар ҳаракатларни тўхтатиш тарафдори.

Qozog‘iston Xitoyga yer bergani haqiqatmi?

Қозоғистон ТИВ бу ҳақидаги маълумотларга муносабат билдирди.

Evropa zulmatga cho‘mdi

Испания, Португалия, Франсия ва Белгияда электр энергиясида катта узилишлар юз берди, бу эса аҳолини электр энергияси, интернет ва мобил алоқасиз қолдирди.

Jigarni tozalash uchun foydali maslahatlar

Кўпроқ сув ичинг. Сувга лимон қўшинг. Сув ва лимон шарбати токсинларни олиб ташлаш учун жигарни рағбатлантиради.

Avstraliyada hukumat ruxsati bilan 700 ta koala otildi

Виктория бош вазири Хаcинта Алланнинг айтишича, қарор ҳар томонлама ва синчковлик билан баҳоланганидан кейин қабул қилинган.

Oilalarga 75 000 000 so‘mgacha foizsiz qarz beriladi

Мазкур маблағлар Камбағалликни қисқартириш давлат мақсадли жамғармаси томонидан ажратилади.

1 maydan 500 kVt⋅soatgacha bo‘lgan yangi miqdor joriy qilindi​​​​​​​

Қолаверса, 201 кВт·соатдан 1000 кВт·соатгача бўлган дифференциаллашган тариф бўйича истеъмол миқдори орасига янги миқдор киритилмоқда.

Texas ko‘lida 2 metrlik mahluq qo‘lga tushdi, bu jahon rekordi bo‘lishi mumkin

Техасда балиқ овлаш бўйича жаҳон рекордчиси қайтиб келди ва ўз ҳаётидаги энг қийин овда кўлнинг лойқа сувлари остида яна бир ажойиб воқеани яратди.

Ingliz manbasi: Husanov Gvardiola bilan tortishib qoldi

Бу ҳақда Х ижтимоий тармоғидаги Real Talk Manchester City аккаунти хабар берди.

“Tez orada Xudoning yordami bilan — bu butun Isroil yurti bo‘ladi”

Исроил оммавий ахборот воситалари шундай ёзув билан тарихий Фаластиннинг бутун ҳудудини қамраб олган харитани эълон қилишди.

"Kosmos-482" Yerga qulamoqda

Яқин кунларда оғирлиги қарийб ярим тонна бўлган совет планеталараро космик аппарати Ерга қулайдиган бўлди.

O‘zbekistonda II Jahon urushi qatnashchilari soni ma’lum bo‘ldi

Махсус тарзда қайта кўриб чиқилган ҳарбий қайд варақалари асосида аниқланишича, Ўзбекистондан фронтга 1 миллион 951 минг нафар киши сафарбар этилган.

Ukrainaga qarshi urushda qatnashgani aytilgan 1 110 nafar o‘zbekistonlik fuqaro bo‘yicha tekshiruv boshlangan

Агар уларнинг жанговар ҳаракатларда иштирок этгани тасдиқланса, Ўзбекистон қонунчилигига мувофиқ жавобгарликка тортилади.

"Manchester Siti"ning "Vulverxempton"ga qarshi asosiy tarkibi e’lon qilindi

Пеп Гвардиола ушбу беллашувнинг асосий таркибини эълон қилди.

Markaziy bank “muddatli to‘lov” (BNPL) xizmatlarini tartibga solishni boshlamoqchi

“Ҳозир ол, кейин тўла” хизмати жуда қулай, лекин у орқали кўп нарса сотиб олган одам ҳатто билмаган ҳолда катта қарзга тушиб қолиши мумкин.

Isroil qamali G‘azoda 57 nafar falastinlikni ochlikdan o‘ldirdi

Халқаро ҳамжамият чегараларнинг очилишини таъминлаш учун чоралар кўришга чақирилмоқда.

Norvegiyaning eng badavlat insonlaridan biri YTHda halok bo‘ldi

Польшада балиқчилик саноати магнати Вигнер Линдал Олсен ЙТҲда ҳалок бўлди

Rossiyaning Xarkovga uyushtirgan hujumi oqibatida 50 ga yaqin kishi jarohat oldi

Шаҳар мэри Игор Тереҳовнинг сўзларига кўра, ҳужум натижасида 46 нафар инсон жароҳатланган.

Dog‘istonda terakt uyushtirmoqchi bo‘lgan ayol ushlandi

У мендан шаҳарда жойлашган турли ташкилотларни суратга олишни сўради, 9 май куни теракт содир этиш учун турли моддалар сотиб олишим бўйича топшириқлар берди," - деди сўроқ пайтида қўлга олинган аёл.

Toshkent viloyatida o‘zini poyezd ostiga tashlagan ayol vafot etdi

Аввалроқ, Ижтимоий тармоқларда Тошкент вилоятининг Зангиота туманида 30 апрель тонгда аёл ўзини поезд остига ташлагани акс этган видео тарқалгани ҳақида хабар берган эдик.

Toshkent viloyatida ayol o‘zini poyezd ostiga tashladimi?

Огоҳлантирувчи белгилар мавжудлигига қарамай, кўпчилик асосий хавфсизлик чораларини эътиборсиз қолдириб, ўзи ва бошқаларнинг ҳаётини хавф остида қолдириши айтиб ўтилган.

Toshkentda uyda giyohvand o‘simligini yetishtirgan shaxslar qo‘lga olindi

У ерда бўйи 60 дан 170 сантиметргача бўлган гиёҳвандлик ўсимлиги иссиқхона услубида, тувакда, махсус ёруғлик ва ҳаво алмашинуви воситалари ёрдамида етиштирилаётгани аниқланган.

Tailandda Sibir kuydirgisidan birinchi o‘lim aniqlandi

53 ёшли эркак инфекцион касалликни диний байрам вақтида еган мол гўштидан юқтириб олгани тахмин қилинмоқда.

Pokiston elchisi: Hindiston terrorizmdan davlat darajasida foydalanmoqda

Бу ҳақда Покистоннинг БМТдаги доимий вакили Асим Ифтихор Аҳмад жаҳон ташкилотининг Нью-Йоркдаги штаб-квартирасида ўтказилган матбуот анжуманида маълум қилди.

AQSh Rossiya va Ukraina o‘rtasida vositachilik qilishda davom etmoqda

Қўшма Штатлар ҳали Россия ва Украина ўртасидаги воситачи ролидан воз кечаётгани йўқ, аммо можароларни ҳал қилиш жараёнида олдинга силжиш бўлмаса, вазият ўзгаради, деди Давлат департаменти матбуот хизмати раҳбари Темми Брюс.

Rossiyaga butun Ukrainani bosib olish uchun 230 yil va 100 million qurbon kerak bo‘ladi

Бундай ҳисоб-китобларни Форбес нашри амалга оширди.

AQSh va Isroil G‘azo aholisiga insonparvarlik yordamini qayta tiklash bo‘yicha kelishuv tayyorlamoqda

Бу ҳақда Ахиос портали Исроил ва Америка расмийларига таяниб хабар берди.

Hindistondagi ibodatxonadagi tiqilinch oqibatida 6 kishi halok bo‘ldi, 50 dan ortiq kishi jarohat oldi

Бу ҳақда “ТАСС”ГА таяниб, НДТВ телеканали хабар берди.

Germaniya Yevropaning Ukrainadagi asosiy xatosini aytdi

Бу ҳақда у Х ижтимоий тармоғидаги саҳифасида маълум қилди.

AQSh Rossiyaga qarshi yangi sanksiyalarni tayyorlashni boshladi

Бу ҳақда Реутерс АҚШ президенти Доналд Трамп маъмуриятидаги манбага таяниб хабар бермоқда .

NATO mudofaa xarajatlarini oshirish yo‘lini topdi

Бу ҳақда Реутерс манбаларига таяниб хабар бермоқда .

Polsha Yevropaning Rossiyaga bo‘lgan yo‘nalishidan dahshatga tushdi

Бу ҳақда Полшанинг Мйśл Полска газетаси хабар берди .

Evropa yaqinlashib kelayotgan fojia haqida ogohlantirdi

Бу ҳақда Венгрия фундаментал ҳуқуқлар маркази таҳлилчиси Золтан Коскович Х ижтимоий тармоғидаги саҳифасида огоҳлантирди.

AQSh Ukrainadagi mojaroda Yevropaning rolini eslatdi

Бу ҳақда собиқ америкалик разведка ходими Скотт Риттер гапирди .

Isroil harbiy-siyosiy vazirlar mahkamasi G‘azo sektoridagi harbiy amaliyotlarni kengaytirishga rozi bo‘ldi

Нашрнинг ёзишича, Исроил мудофаа кучларининг бир нечта захира бригадалари сафарбар қилинади ва 8-пиёда дивизияси жойлаштирилади.