Yo‘l transport hodisalarining asosiy sababi nimada?

Ta’kidlash joizki, yo‘l harakati qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik normalari barcha rivojlangan mamlakatlar qonunchiligida mustahkamlangan. Ko‘pincha bu «Yo‘l harakati to‘g‘risida», «Yo‘l harakati xavfsizligi to‘g‘risida», «Yo‘l harakati qoidalari» va boshqa qonunlar, shuningdek boshqa bir qator normativ-huquqiy hujjatlardan iboratdir. Masalan, Norvegiyada «Yo‘l harakati to‘g‘risida» gi qonun bilan bir qatorda, yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlash masalalari yuzasidan 1936 yil 16 iyuldagi ayrim kasb egalari uchun amal qiladigan spirtli ichimliklar iste’mol qilish to‘g‘risidagi qonun bilan ham tartibga solinadi. Unda sayohat boshlanishidan kamida 8 soat oldin ma’lum kasb egalari, shu jumladan tijorat transporti vositalarining haydovchilari uchun alkogol ichimliklar, boshqa mast qiluvchi moddalar yoki giyohvand moddalarni iste’mol qilishdan tiyilish talabi mavjud.

JARIMALAR FALOKATNING OLDINI OLADIMI?

Chet el qonunchiligida asosiy qoidalar yo‘l harakati qoidalarini buzganlarning javobgarligiga qaratilishi eng muhim jihatlaridan biridir. Bu nafaqat og‘ir jarimalar, balki transport vositalarini musodara qilish, haydovchilik guvohnomasidan mahrum qilish, avtoulovlarning majburiy yillik sug‘urtasi uchun to‘lov miqdoriga va qoidabuzarliklarning jiddiyligiga bog‘liqdir. Masalan, Germaniyada, agar haydovchi bir yil davomida yo‘l harakati qoidalarini buzganlik uchun jarimaga tortilsa, uning summasi 500 yevroga qadar, ikkinchi martada esa - 1000 yevroga, uchinchi marta sodir etilsa - 2000 yevroga qadar oshib boradi. Ish haqi 3000 - 5000 yevro bo‘lgan sug‘urta miqdori har bir nemisning imkoni bo‘lmaydigan juda katta xarajatlarni anglatadi. Shu sababli, ba’zi qoidabuzarlar sug‘urta uchun uch baravar to‘lamasliklari uchun yil davomida avtomobildan foydalanmaslikka majbur bo‘ladilar.

CHARCHOQ VA RUHIY ZO‘RIQISh SABAB BO‘LYAPTI

Shuningdek, charchoq tufayli yo‘l-transport hodisalariga sabab bo‘lishlik uchun javobgarlik masalalari ko‘rib chiqilmoqda, aynan Buyuk Britaniya hukumatida qonunni muhokama qilish boshlandi, bu esa jazoni keskinlashtiradi. Buning mazmuni chundaki, charchagan holda mashina haydagan haydovchini mast holda mashina haydashga belgilangan jazoga tortishdir. Yo‘l harakati xavfsizligi uchun kurashuvchi jamoatchilik tashkilotlari qonunchilik jarayoniga turtki bermoqda. Ularning so‘zlariga ko‘ra, mamlakatda har hafta baxtsiz hodisalar natijasida 10 ga yaqin odam halok bo‘ladi, ularning aybdorlari rulda uxlab qolishadi.

Evropa qonunlarida yo‘l harakati (tajovuzkor haydash) kabi huquqbuzarliklar tarkibi ham paydo bo‘ldi. Agressiv haydash xatti-harakati nafaqat Yevropa, balki butun dunyo uchun xarakterlidir

ENG JIDDIY QOIDABUZARLIKLAR

Statistikaga ko‘ra, dunyodagi eng jiddiy qoidabuzarliklar tezlikni oshirish, mast holatda haydash, qizil chiroqdan o‘tish hisoblanadi. Bu huquqbuzarliklar uchun dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida eng katta jarimalar belgilangan. Belgilangan tezlikdan oshib ketish baxtsiz hodisalarning 40 foizigacha sabab bo‘ladi, natijada odamlar hayotdan ko‘z yumishadi. Harakatlanish tezligining avtohalokatlar soniga va ayniqsa avariya oqibatlarining og‘irligiga ta’siri turli mamlakatlarda bir necha bor o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari bilan tasdiqlangan.

Xorijiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, rivojlangan mamlakatlarda avtoulovlarning baxtsiz hodisalarini ro‘yxatga olish va oldini olish tizimi, O‘zbekiston Respublikasidagi mavjud amaliyotdan farqli o‘laroq, sanksiyalarning jiddiyligi va noqonuniy xatti-harakatlari uchun jazo choralarini amalga oshirish uchun yaxshi ishlaydigan tizim bilan ajralib turadi. Xususan, haydovchilarning mulkiy javobgarligi keng bo‘lib, ta’kidlash lozimki, jarimalar va transport vositalarini musodara qilish, qoidabuzarliklarning soni va jiddiyligini avtoulovlarni majburiy yillik sug‘urtasi uchun to‘lanadigan haq bilan bog‘laydi va hokazo.

O‘zbekiston Respublikasi baxtsiz hodisalarini hisobga olish va unga qarshi kurashish tizimining ijobiy tomonlari sifatida, masalan, Germaniya va boshqa mamlakatlarning tajribasiga tayanishi:

• sug‘urta qiymati sezilarli darajada (ba’zida) yo‘l harakati qoidalarini buzish bilan bog‘liqligi;
• jarimani to‘lamaganlik uchun transport vositalarini musodara qilish tizimini joriy etish;
• agressiv usulda avtotransport vositasini boshqarish;
• mast holda transport vositasini boshqarish uchun og‘ir sanksiyalarni tayinlanishi kabilarni tayinlashi lozim.

Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, belgilangan tezlikni oshirib yuborish, mast holda haydash, texnika xavfsizligiga rioya qilmaslik kabi beparvolik bilan bog‘liq huquqbuzarliklar eng xavfli hisoblanadi. Zero, avtotransport vositalarining yil sayin ko‘payib borishi, kelajakda ularni tartibga solish bilan bog‘liq juda katta muammolarni keltirib chiqarishi ehtimoldan holi emas.

Umuman olganda, chet elda haydovchilar bilan bevosita huquqni muhofaza qiluvchi organ xodimi bilan aloqani qisqartirish tendensiyasi mavjud - huquqbuzarliklarni qayd etish va ko‘rib chiqish bo‘yicha elektron tizimga o‘tish jadallik bilan amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, ko‘plab mamlakatlarda mutaxassislar ularning yo‘lda yaxshi «ko‘rinishini» tartibli boshqarishni samarali kuzatish zarur va shart deb bilishadi, bu jarimalarni, hibsga olishlar sonini ko‘paytirish uchun emas, balki politsiya tomonidan ushlanish xavfi yuqori bo‘lgan umumiy muhitni yaratish.

Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, xorijiy tajriba yo‘l-transport hodisalaridan etkazilgan zararni kamaytirish masalalariga malakali yondashish ya’ni jarima va jazolarning qattiqligi har doim aholi o‘rtasida ijobiy munosabat topayotganini ishonchli tarzda isbotlamoqda.

Sarvar Mustafayev,

O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar Oliy kengashi huzuridagi

Sudyalar Oliy maktabi “Ma’muriy sud yo‘nalishi” tinglovchisi