Suv xo‘jaligini rivojlantirish: yaqin va uzoq istiqbolga mo‘ljallangan vazifalar
Global iqlim o‘zgarishi, aholi soni va iqtisodiyot tarmoqlarining o‘sishi tufayli mintaqa davlatlari qatori mamlakatimizda ham suv resurslarining taqchilligi kuzatilmoqda. Shu sababli hozirgi murakkab sharoitda obihayotdan oqilona va samarali foydalanish, uni tejab ishlatish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Bugungi kunda dunyo aholisi soni ko‘payib borar ekan, tabiiy resurslarga, birinchi navbatda, suv resurslariga ehtiyoj tobora ortmoqda. Mamlakatimizda mavjud suv resurlarining 91 foizi qishloq xo‘jaligida foydaliniladi. Bu esa suv tanqisligining oldini olish uchun eng maqbul chora sifatida qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orishda suvni tejovchi texnologiyalarga o‘tishni taqozo etmoqda.
Shu jihatdan, mamlakatimizda suv resurslarini boshqarish va ularni muhofaza qilish borasida mukammal tashkiliy-huquqiy asoslar shakllantirildi, suvga oid xalqaro hujjatlar qabul qilindi. Jumladan, so‘nggi 5-6 yilda sohaga oid qabul qilingan 30 dan ortiq Prezident farmon va qarorlari, dasturlar, “yo‘l xaritalari” mamlakatda suv resurslaridan samarali foydalanishda muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligining tashkil etilishi esa suv resurslarini boshqaruv tizimini mukammal darajada yuritish imkonini berayotir.
Suv xo‘jaligi sohasidagi mavjud muammolarni aniqlash, ularni o‘z vaqtida bartaraf qilish va chora-tadbirlar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi suv xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan konsepsiyasining ijrosi mamlakatda suv resurslariga bo‘lgan munosabatni ijobiy tomonga o‘zgartishga zamin yaratdi.
Uzoq istiqbolga mo‘ljallangan ushbu hujjatda sohada dolzarb masalarni hal qilish maqsadida birinchi navbatda qonunchilik bazasini takomillashtirish ko‘zda tutilgan. Sohadagi mavjud muammolarni bartaraf etish va suv xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha qator dolzarb vazifalar hamda ustuvor yo‘nalishlarni o‘z ichiga olgan. Konsepsiya suv xo‘jaligini rivojlantirishning strategik ustuvor yo‘nalishlari va maqsadlarini belgilaydi. Bu esa mamlakat suv resurslarini muvofiqlashtirish va oqilona foydalanish imkonini beradi.
Mazkur hujjat suv resurslaridan barqaror foydalanishga qaratilgan bo‘lib, rivojlanishning iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy jihatlari o‘rtasidagi muvozanatni topadi. Shuningdek, Konsepsiyada belgilangan vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha 37 banddan iborat bo‘lgan “Yo‘l xaritasi” va uni amalga oshirish natijasida erishiladigan asosiy maqsadli ko‘rsatkichlar va indikatorlar belgilangan.
Ushbu vazifalarni tizimli amalga oshirish natijasida bugungi kunda respublikamizda qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orishda suv tejovchi texnologiyalarni keng qo‘llash, bu borada yer egalari va suv iste’molchilarini rag‘batlantirish mexanizmini kengaytirish bo‘yicha ustuvor ahamiyat qaratilmoqda. Ushbu chora-tadbirlar natijasida bugungi kunda suvni tejaydigan texnologiyalar qamrab olgan maydon sug‘oriladigan maydonlarning qariyb 25 foizini tashkil qilib, buning hisobiga 2022 yilda 3 mlrd kub metr suv iqtisod qilindi hamda 830 ming gektar takroriy ekin maydonlarini sug‘orishga yo‘naltirildi.
Mamlakatda suv tejovchi tenologiyalarni qo‘llashning iqtisodiy mexanizmlari, ya’ni rag‘batlantirish mexanizmining joriy etilishi mazkur texnologiyalarni joriy etishni rivojlantirishga imkon bermoqda. Xususan, 2022 yilda tomchilatib sug‘orish texnologiyasini joriy qilish bo‘yicha qurilish-montaj ishlari yakunlangan 91,4 ming gektar paxta maydonlari uchun Davlat byudjeti hisobidan 734,3 mlrd. so‘m subsidiya mablag‘lari ajratib berilgan.
Bugungi kunda konsepsiyaga asosan mamlakatimizda ekin yerlaridan samarali foydalanish, fermer, dexqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalarining xuquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, qishloqda fuqarolarning bandligi va farovonligini oshirish bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Bunda eng asosiysi hududlarda suv ta’minotini yaxshilash ishlari davlat siyosati darajasiga olib chiqilmoqda.
Xususan, ekin yerlari va tomorqadan samarali foydalanish orqali oziq-ovqat yetishtirishni va aholi daromadlarini ko‘paytirish borasida suv ta’minoti og‘ir mahallalarda katta quduq qazish xarajatlari uchun ajratiladigan subsidiya miqdori 150 million so‘mgacha oshirish belgilandi. Kichik quduqlar uchun Qoraqalpog‘istonda 5 metrdan, qolgan hududlarda 10 metrdan ortiq chuqurlikning har bir metriga 100 ming so‘mdan subsidiya berilishi hamda quduq qazishga gidrogeologik xulosalar 2025 yilga qadar bepul berilishi belgilab qo‘yildi.
Suv tejovchi texnologiyalar joriy etish bo‘yicha beriladigan subsidiyalar dehqon xo‘jaliklari uchun ham tatbiq etilmoqda. Bunga joriy yilda qo‘shimcha 65 mlrd so‘m yo‘naltirilgan bo‘lib, ushbu imkoniyatlardan foydalanib, yil yakunigacha 400 ta mahallada suv quduqlarini ishga tushirish va 19 ming oila tomorqasida suv ta’minotini yaxshilash imkoniyati yaratildi.
Mamlakatda suvni tejaydigan sug‘orish texnologiyalari uskunalari va butlovchi qismlarini ishlab chiqarishni mahalliylashtirish bo‘yicha 2019 yilgacha 3 ta korxona faoliyat olib borgan bo‘lsa, bugungi kunda ularning soni 100 ga yaqinlashdi. Bu o‘z navbatida, mahsulot tannarxini boshqa davlatdan tashish xarajatlarini tejash hisobiga 15-20 foizgacha pasaytirish yoki gektariga 5 mln. so‘mga arzonlashtirish imkonini berdi.
Xulosa o‘rnida aytish joizki, mamlakatda suv xo‘jaligini rivojlantirishga mo‘ljallangan yaqin muddatga va uzoq istiqbolga mo‘ljallangan ustuvor vazifalar avvalo suv resurslaridan samarali foydalanish orqali iqtisodiyot barqarorligini ta’minlash, aholi daromadlarini oshirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Islom XUSHVAQTOV,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati,
O‘zbekiston Ekologik partiyasi fraksiyasi a’zosi
