Ozarbayjon yuzlashgan mina muammosi

Ozarbayjon dunyoda minalar bilan eng ko‘p zararlangan davlatlar qatoriga kiradi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, hududlarimizning 12 foizga yaqin yeriga1,5 million mina va noma’lum miqdordagi portlamagan o‘q-dorilar ko‘milgan.

Ozarbayjonda 2020 yilda Vatan urushi tugaganidan beri aksariyati tinch aholi hisoblangan 361 ozarbayjonlik minalar qurboni bo‘ldi. Ulardan 68 nafari halok bo‘lgan, 293 nafari esa og‘ir yaralangan. Armanistonning Ozarbayjonga harbiy tajovuzi boshlanganidan beri jami 3400 dan ortiq Ozarbayjon fuqarosi minalardan jabr chekkan. Ularning 358 nafari bolalar, 38 nafari ayollardir.

Bu dahshatli statistik ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, shu paytgacha xalqimiz Armanistonning mina terrorizmi qurboniga aylangan, halok bo‘lgan yoki mayib bo‘lib qolgan. Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev o‘tgan yilning 30 may kuni Ozarbayjonning ozod qilingan Zangilon tumanida boshlangan “Minalarning atrof-muhitga ta’sirini kamaytirish: xavfsiz va yashil kelajak uchun resurslarni safarbar qilish” mavzusidagi III xalqaro gumanitar konferentsiya ishtirokchilariga yo‘llagan murojaatida ta’kidlagandiki, minalardan zararlanganlar sonining kun sayin ortib borishining asosiy sabablari bu Armaniston Ozarbayjon hududlariga joylashtirgan minalarning aniq xaritasini taqdim etishlikdan bosh tortishi, o‘tmishdagi sobiq aloqa liniyasi orqasida joylashgan yo‘llarga, qabristonlarga va boshqa fuqarolik ob’ektlariga minalarni joylashtirishidir. 2020 yildan 2023 yilgacha uzunligi 500 kilometrgacha bo‘lgan yangi minalangan zonalar yaratilgan, minalar yana Ozarbayjon hududiga ko‘milgan va “Buning uchun Armaniston javobgardir”.

Armaniston bosib olingan Ozarbayjon yerlarini minalar maydoniga aylantirgani Buyuk Qaytish yo‘lidagi asosiy to‘siqdir. Chunki bunday katta maydonlarni minalardan tozalash katta vaqt va mablag‘ talab qiladi. Yerevan insoniyatga qarshi jinoyatlarini davom ettirib, va turli ikkiyuzlamachilik bilan Ozarbayjonga aniq minalar joylashtirilgan xaritalarini berishdan qochmoqda.

2021 yilda Ag‘dam, Fuzuliy, Jabrayil va Zangilon tumanlarida ko‘milgan minalar bo‘yicha Armaniston tomonidan berilgan ma’lumotlarning aniqligi atigi 25 foizni tashkil qilgan. 2024 yil fevral oyida Armaniston tomonidan Ozarbayjonga taqdim etilgan navbatdagi minalangan maydonlar haqidagi 8 ta formulada ham ma’lumotlar avvalgilari kabi noto‘g‘ri, ishonchsiz va to‘liq emasligi aniqlandi. Ozarbayjon minalarni tozalash agentligi (ANAMA) tahlil va qayta ishlashdan so‘ng qayd etilgan ma’lumotlar haqiqiy minalangan maydonlarga mos kelmasligi, mos yozuvlar nuqtalarining koordinatalari noto‘g‘ri va foydasiz ekanligi aniqlanganini ma’lum qildi.

Ko‘rinib turibdiki, Armaniston Ozarbayjon yerlarining 30 yillik ishg‘oli davrida tinch aholi yashaydigan hududlarni ommaviy qazib olish yo‘li bilan xalqaro huquq norma va tamoyillarini jiddiy ravishda buzgan. Ozarbayjon Qorabog‘ va Sharqiy Zangazurning deyarli hamma joyini minalash orqali harbiy va tinch aholini nishonga oldi. Shu bois Ozarbayjonga aniq minalar xaritalarini topshirishi uchun xalqaro hamjamiyat Armanistonga bosim o‘tkazishi kerak. Shuningdek, 140 ming gektarga yaqin yer mina va portlamagan o‘q-dorilardan tozalanganini ham alohida ta’kidlash lozim.

Ozarbayjon davlati 44 kunlik urushdan so‘ng darhol ishg‘oldan ozod qilgan yerlarni minalardan tozalash ishlarini boshlab yubordi. Prezident Ilhom Aliyev tomonidan tasdiqlangan “Bosqindan ozod qilingan hududlarga Buyuk Qaytish bo‘yicha I Davlat dasturi”da Ozarbayjonda 2026 yilgacha hududlarni minalar, portlamagan o‘q-dorilar, portlovchi qurilmalar va boshqa portlovchi moddalar qoldiqlaridan tozalash ishlari davom ettirilishi ko‘zda tutilgan. O‘tgan davrda minalardan tozalash bo‘yicha muhim ishlar amalga oshirildi. Hozirgacha olib borilgan minalardan tozalash ishlari natijasida 140 ming gektarga yaqin maydon 120 ming mina va portlamagan o‘q-dorilardan tozalandi.

Ozarbayjon minalar muammosiga xalqaro hamjamiyat e’tiborini jalb qilish uchun ko‘plab tashabbuslar bilan chiqmoqda. O‘tgan yilning 30 may kuni Zangilon tumanida boshlanib, 31 may kuni Boku shahrida nihoyasiga yetgan Ozarbayjon minalardan tozalash agentligi va BMT Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) hamkorligida “Minalarning atrof-muhitga ta’sirini kamaytirish: xavfsiz va yashil kelajak uchun resurslarni safarbar qilish” mavzusidagi III xalqaro gumanitar minalardan tozalash konferensiyasida minalar muammosiga xalqaro darajada e’tibor qaratildi. Xalqaro konferensiya Armaniston tomonidan 30 yillik ishg‘ol paytida minalangan hudud bo‘lgan Zangilonda o‘z ishini boshlagani alohida ahamiyatga ega bo‘ldi. Xalqaro hamjamiyat vakillari bu hududlarning dushman tomonidan qanday vayron qilinganiga shaxsan guvoh bo‘lishdi.

Anjumanda 75 mamlakatdan 300 dan ortiq vakillar ishtirok etdi. Ishtirokchilar orasida qator davlatlarning yuqori martabali amaldorlari, BMT shtab-kvartirasi rahbariyati, nufuzli xalqaro tashkilotlar vakillari va turli mamlakatlarning minalardan tozalash markazlari mutasaddilari, shuningdek, mamlakatimizda akkreditasiyadan o‘tgan diplomatik missiyalar mas’ul xodimlari qatnashdi. Bayonoma Zangilon va Bokuda o‘tkazilgan III xalqaro konferensiya yakunida qabul qilindi.

Bularning barchasi Ozarbayjonning jahon miqyosida minalanishga qarshi markaz maqomiga ega bo‘lganidan va bu yo‘nalishda doimiy tashabbuslar bilan chiqish qilayotganidan dalolat beradi.