Musulmonlar tobora ko‘payayotgan mamlakat

Braziliya (rasmiy ravishda - Braziliya Federativ Respublikasi) – Janubiy Amerikadagi suveren davlat. Maydon – 8,515,767 km²  (Janubiy Amerika hududining 47,3% ni egallaydi ). Braziliya maydoni bo‘yicha dunyoda beshinchi, aholisi bo‘yicha oltinchi (218 207 965 kishi)  mamlakat, hududi va aholisi jihatidan Janubiy Amerikadagi eng yirik davlatidir. Amerikada qit’asidagi portugal tilida so‘zlashadigan yagona mamlakat.

Poytaxti –  Brazilia.

Pedro Alvares Kabral 1500 yilda Janubiy Amerika qirg‘og‘iga tushgan paytdan boshlab, 1822 yilda Braziliya imperiyasi shaklida o‘z mustaqilligi e’lon qilingunga qadar Braziliya Portugaliyaning mustamlakasi bo‘lgan. Braziliya 1889 yilga kelib respublika nomini olgan.  1824 yilda qabul qilingan birinchi konstitusiya bugungi kunda Braziliyadagi ikki palatali kongressning ildizi hisoblanadi. Amaldagi konstitusiya Braziliyani federal okrugi, 26 shtat va 5564 munisipalitetlarning birlashmasi bo‘lgan federal respublika sifatida belgilaydi.

Braziliya nominal YAIM iqtisodiyoti bo‘yicha dunyoda to‘qqizinchi o‘rinni egallaydi. Sotib olish qobiliyati pariteti bo‘yicha esa yettinchi o‘rinni band qilgan. Iqtisodiy islohotlar mamlakatni xalqaro miqyosda tan olinishiga xizmat qildi. Braziliya BMT, G20, JST va Mercosur kabi xalqaro tashkilotlarning a’zosi, shuningdek, BRIKS mamlakatlaridan biridir.

Portugaliya sobiq metropol sifatida mamlakat madaniyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. Mamlakatning rasmiy va amalda yagona gaplashadigan tili portugal tilidir. Braziliyaliklarning aksariyatini Rim katoliklari tashkil etgani mamlakatni dunyodagi eng ko‘p katolik aholisi bo‘lgan mintaqaga aylantirgan.

Dengizchi Pedro Alvares Kabral tomonidan Portugaliyaga qo‘shilgan Yangi Dunyo hududlari u tomonidan Haqiqiy Xoch mamlakati (Terra de Vera Cruz) deb nomlangan, keyin bu hududlar Muqaddas Xoch mamlakati (Terra de Santa Cruz) deb nomlana boshlagan. Biroq, birozdan keyin bu mamlakatga yana bir nom - Terra do Brasil  (Braziliya) qo‘yildi.

Ushbu nom, taxminlarga ko‘ra, ignabargli sezalpiniya daraxtlarining qirg‘og‘ida kashf etilishi bilan bog‘liq. Bu daraxtlar Yevropaga katta miqdorda eksport qilingan. Portugaliyaliklar bu daraxtni pau-brasil (pau Brasil - Braziliya daraxti) deb atashgan: XII asrdan boshlab Yevropaga kelgan va bo‘yoqlar tayyorlashda, shuningdek, mebel va musiqa asboblarini ishlab chiqarishda ishlatilgan qimmatbaho qizil daraxt (aslida arablar Yevropaga Janubi-Sharqiy Osiyoda o‘sadigan qarindosh, ammo har xil o‘simlik daraxtlarini yetkazib berishgan). 

Boshqa bir taxminlarga ko‘ra, mamlakat nomi Atlantika okeanidagi afsonaviy yer - Irlandiya mifologiyasidan Brazil orolining (Hay-Brazil yoki O’Brazil) nomidan kelib chiqqan.

Evropaliklar uchun Braziliyani 1500 yil 24 aprelda portugaliyalik dengizchi Pedro Alvares Kabral kashf etdi. 1533 yilda Braziliyaning portugal mustamlakasi boshlandi, uning qirg‘oqlari 15 kapitan tomonidan bo‘lib olingan. Keyingi uch asr davomida bu hudud portugaliyaliklar tomonidan keng egallanib, , birinchi navbatda dekorativ o‘rmonlar, keyin shakarqamish, kofe va nihoyat oltinning muhim eksportchisiga aylanadi. Qullar mehnat resurslarining muhim manbai bo‘lgan: birinchi navbatda hindular, 1550 yildan keyin esa asosan negrlar. 1549 yilda Braziliyadagi portugal mulklari to‘g‘ridan-to‘g‘ri Portugaliya qiroliga bo‘ysundirilgan. 

1888 yilda Braziliyada qullik bekor qilingan. 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida Braziliya 5 milliondan ortiq yevropalik va yaponiyalik muhojirlarni jalb qiladi.

1930-1934 va 1937-1945 yillarda - Vargas diktaturasi hukm surgan. 1964 yilda mamlakatda yana harbiy to‘ntarish amalga oshiriladi va natijada marshal Umbert Kastel Branko hokimiyatga keladi. Bu Braziliya tarixidagi uchinchi diktatura rejimi bo‘lib, u 1985 yilgacha davom etdi.

2010 yilgi saylovlarda  Dilma Russeff prezidentlikka saylangan birinchi ayol sifatida hokimiyat tepasiga keladi.

Geografik joylashuvi

Er yuzasining janubiy va qisman shimoliy yarim sharlarida joylashgan. Braziliya Janubiy Amerikaning sharqiy va markaziy qismlarini egallaydi. Shimoldan janubgacha uzunligi 4320 km, sharqdan g‘arbgacha 4328 km. Ekvador va Chilidan tashqari materikning barcha mamlakatlari: Fransuz Gvianasi, Surinam, Gayana, shimolda Venesuela, shimoli-g‘arbda Kolumbiya, g‘arbda Peru va Boliviya, janubi-g‘arbiy qismida Paragvay va Argentina va janubda Urugvay bilan chegaradosh. Quruqlikdagi chegaralarning uzunligi taxminan 16 ming km. Sharqdan Atlantika okeani yuvib turadi, qirg‘oq bo‘yining uzunligi 7,4 ming km . Braziliya shuningdek, bir nechta arxipelaglarni, xususan Fernando de Noronxa, Rokas, San-Paulu va Trindad va Martin-Vasni o‘z ichiga oladi . Ekvator chizig‘i mamlakat bo‘ylab o‘tadi.

Aholisi

Aholisi - 218 207 965 nafar.

Yillik o‘sish - 0,791%  (tug‘ilish - bir ayolga 2,2 bola to‘g‘ri keladi).

O‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi erkaklar uchun 69 yosh, ayollar uchun 76 yosh.

Tillar - portugal (rasmiy va eng keng tarqalgan), ispan, fransuz, nemis, italyan, yapon, ingliz va hind tillari ham ishlatiladi.

YUNESKOning 2015 yilgi tadqiqotlariga ko‘ra 15 yoshdan oshgan aholining 92,05% qismi savodxon.

Hukumat va siyosat

Braziliya boshqaruv shakliga ko‘ra prezidentlik respublikasidir. Davlat rahbari, ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i va bosh qo‘mondon respublika prezidentidir. Prezident va vise-prezident to‘g‘ridan-to‘g‘ri umumiy saylov huquqi bilan 4 yil muddatga saylanadi (bir marta qayta saylanish huquqi bilan). Oxirgi prezident saylovlari 2018 yil oktyabr oyida bo‘lib o‘tgan. Amaldagi prezident Jair Messias Bolsonaru (2019 yil 1 yanvardan).

Qonun chiqaruvchi oliy organ - Milliy Kongress, u ikki palatadan iborat: Federal Senat (81 o‘rin) va Deputatlar palatasi (513 o‘rin).

Oliy sud hokimiyati Braziliya Konstitusiyasini to‘g‘ri talqin qilish va qo‘llash uchun javobgar bo‘lgan Federal Oliy sud tomonidan ifodalanadi.

Braziliya - federal respublika, ma’muriy jihatdan 26 shtat va federal okrugga bo‘lingan. Shtatlarning ijro etuvchi boshlig‘i gubernator bo‘lib, u 4 yil muddatga bevosita saylanadi. 

Braziliyada Islom

Braziliyadagi musulmon aholisining oz sonli bo‘lishiga qaramay, bu mamlakatda Islom uzoq tarixga ega. Afrikaliklarni bu yerga qul sifatida olib kelganda, ular o‘zlari bilan dinlari – Islomni ham olib kelishgan. Livan va Suriya kabi arab mamlakatlaridan ko‘chib kelgan musulmonlar ham bugungi kunda ular dinni yangi qabul qilgan musulmonlar bilan birgalikda Braziliyaning musulmon aholisini tashkil qilmoqda. Braziliya Islom Federasiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, Braziliyada taxminan 1,5 million musulmon yashaydi. Ularning aksariyati Livan, Suriya, Misr va Falastin ko‘chmanchilari va boshqa millat vakillari ham bor.

Garchi butun mamlakat bo‘ylab musulmon jamoalari mavjud bo‘lsa-da, ba’zi joylarda musulmonlarning ulushi boshqalarnikiga qaraganda yuqori, masalan, San-Paulu va Parana shtatlarida. Bu shuni anglatadiki, rivojlangan musulmon infratuzilmasi mavjud: ushbu hududlarda masjidlar va halol restoranlar ko‘plab topiladi. Katta shaharlarning to‘rtdan bir qismida arab muhojirlari yashagan. Nasldan naslga o‘tadigan ko‘plab kichik do‘konlar, arab restoranlari va arab taomlari supermarketlari bor.

Hozirda Braziliyada mamlakatning mahalliy fuqarolari orasida ham Islomni qabul qiluvchilar sonining ko‘payishi kuzatilgan. So‘nggi 30 yil ichida Braziliya jamiyatida Islom nafaqat tobora masjidlar barpo etishda, balki kutubxonalar, badiiy markazlar va maktablar, shuningdek, gazetalarni moliyalashtirish va nashr etishda tobora muhim rol o‘ynay boshladi.

Bugungi kunda Braziliyada 150 dan ziyod masjid mavjud, ammo ularning soni doimiy ravishda o‘sib bormoqda. Ulardan eng muhimlari, Braziliya Islom markazi, Abu Bakr al-Siddiq masjidi, Salohudin al-Ayyubiy masjidi, al-Firdavs masjidi, Xanzala masjidi va Hamza masjidi. 

Kampinas Islom markazi

Braziliya masjidlaridagi imomlarni masjidlarni boshqarish qo‘mitalari arab hukumatlari bilan birgalikda tanlaydilar, ular imomlarga ish haqi to‘laydilar. Bu Kampinas Islomiy Markazi rahbariga ham tegishli.

1956 yilda Braziliyaga kelgan janubiy afrikalik Ismoil Xatiya ko‘p yillar oldin Kampinada masjid qurdirgan. Shuningdek, u mahalliy til maktabini yuritgan va Kampinas musulmonlari o‘z saflarida hamjihatlikni ta’minlash uchun biron bir jamoat tashkilotiga juda muhtoj degan fikrni bildiradi.

O‘tgan yillar davomida Kampinas Islom markazi nafaqat masjidga, balki hamma bir-birini yaxshi biladigan bu kichik shaharchada mahalliy musulmonlarning uchrashadigan joyiga aylandi. Bugungi kunda Kampinas masjidi shaharning markaziy masjidiga aylandi: bu yerda besh vaqt va juma namozlari o‘qiladi.

Mesquita Brasil (Braziliya masjidi)

Ushbu masjid Braziliyadagi birinchi masjid bo‘libgina qolmasdan Janubiy Amerikadagi birinchi masjid bo‘lganligi bilan o‘ziga xosdir. U San-Paulu shahrining markaziy qismida joylashgan. Uning tamal toshini 1929 yilda San-Paulu Islom xayriya jamiyati qo‘ygan. Bugungi kunda Braziliya masjidi Braziliyadagi va Janubiy Amerikadagi eng qadimgi masjidlardan biridir. U 5000 ga yaqin namozxonni qabul qilishga qodir.

Ushbu masjidning tarixi 20-asrning 20-yillaridan boshlanadi. Birinchi jahon urushidan so‘ng, ko‘plab musulmon muhojirlar Yaqin Sharq mintaqasini tark etib San-Pauluga kelishni boshladilar. 1927 yilda falastinlik immigrantlar, jumladan Darvich G‘azal va Husni Adura Falastin musulmonlari xayriya jamiyatini tashkil etishadi. Suriya va Livandan kelgan ko‘p sonli musulmonlar jamiyat nomini 1929 yilda San-Pauluda Braziliya masjidini qurish tashabbusi bilan "Musulmonlar xayriya jamiyati" deb o‘zgartirdilar.

Birinchi marta Musulmonlar Xayriya Jamiyati  San-Paulu turli joylarida ijaraga olingan binolarda namoz o‘qishni boshlashadi. 1938 yilda ular yer sotib olib, birinchi Braziliya masjidini qurishni boshlaydilar. Qurilish ko‘p yillar davom etdi va masjid 1956 yilda rasman ochilgan

Umar ibn Al-Xattob masjidi

Ushbu masjid Braziliyaning Parana shahridagi Foz-do-Iguasu shahrida joylashgan. Ushbu shahar ajoyib Iguasu sharsharasi bilan dunyoga mashhur.

Umar Ibn al-Xattob masjidi 1983 yil 23 martda ochilgan. Masjidning ichki bezaklari uning tashqi ko‘rinishidan ko‘ra chiroyliroq qurilgan. Masjid Umar ibn al-Xattob nomi bilan ataladi. Masjidga ikkita baland minora tutashgan bo‘lib, ulardan kuniga besh marta azon  eshitiladi. Masjid xonaqohi 400 kv. metr.

Xulosa qilib aytganda, Braziliya, masalan, AQSh yoki Yevropa mamlakatlariga nisbatan islom dini vakillariga nisbatan ancha bag‘rikengroq. Braziliyaning ko‘p madaniy tarixiy o‘tmishi (dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 15 milliondan ortiq braziliyaliklar u yoki bu sohada musulmonlar bilan muloqot qilish tajribasiga ega) boshqa odamlarning mentaliteti haqidagi afsonalar va stereotiplar bilan emas, balki ishlarning haqiqiy holati bilan yashashning ajoyib namunasini ko‘rsatadigan jamiyatni shakllantirgan.

Nuriddin Ziyo tayyorladi.