Amerikada o‘zbekcha biznes (qilib bo‘lmaydi!)

Hatem ismli marokashlik do‘stim bor. Aniqrog‘i, Amerikadagi eng birinchi ishimda u mening menejerim bo‘lgan. Piseriyada. Yaqinda yuk mashina haydashga lisenziya olibdi. Bir vaqtlar o‘sha restoranda biz bilan birga ishlagan bir o‘zbek yigiti ham hozirda yuk mashina haydovchisi bo‘lib ishlayotgan edi. O‘sha bolaga qo‘ng‘iroq qilib, uning ishxonasida u bilan birga ishlasa bo‘lish-bo‘lmasligi haqida so‘ragan ekan, "Bizda faqat o‘zbeklarni ishga olishyapti", degan javob eshitibdi.

Shunaqa tendensiya bor: Amerikadagi juda ko‘p o‘zbekistonliklar boshqa o‘zbeklar qo‘lida ishlaydi. Ko‘pchilik o‘zbekistonliklarning o‘z bizneslari bor. Restoran biznesi, taksi xizmatlari, transportasiya va logistika sohasi va hokazo... Aksariyati faqat o‘zbeklar va o‘zbekistonliklarnigina ishga qabul qiladi. Ajoyib-ku! Vatandoshlar bir-birini qo‘llab quvvatlaydi, bir-biriga ko‘mak beradi, o‘zaro mehr-oqibatni mustahkamlashadi, vatandoshlarga va pirovardida Vatanga muhabbatni namoyish etishadi shu yo‘l bilan, to‘g‘rimi?

Unchalik emas. O‘zbekistonliklar faqat vatandoshlarni ishga olishi sabablari yuqoridagi chiroyli va balandparvoz sabablargina emas. Aslida ish beruvchilarga bu hamkorlik juda-juda manfaatli hisoblanadi.

Endigina Amerikaga ko‘chib kelgan o‘zbekistonlik hali tilni yaxshi bilmaydi, balki umuman bilmas. Darhol ishga joylashmasa bo‘lmaydi, chunki to‘lovlar kutib turmaydi. Oilali bo‘lsa yanada tez ishga kirishib ketish kerak. Til kurslariga borish, yangi bu mehnat bozorida talabgir biror kasbni o‘rganishga vaqt yo‘q. Pul topmasa bo‘lmaydi. Shunday vaziyatda vatandosh taklif qilayotgan ishdan yaxshiroq variant yo‘q. Ertagayoq ish boshlash mumkin. Zo‘r, albatta. Lekin...

Til o‘rganishga-da vaqti bo‘lmagan inson o‘zining hodim sifatida haq-huquqlari, o‘zi istiqomat qilayotgan shtatning bu boradagi qonun-qoidalari bilan qiziqib ham o‘tirmaydi. Oqibatda unga shtatda eng kam ish haqi soatiga, aytaylik, 8,5$ qilib belgilangan bir vaqtda 5$ to‘lansa ham shukr qiladi, minnatdor bo‘ladi. "12 soat ishlasam 60$ pulim bor".

Aslida, 8 soatlik ish kunidan keyin qolib ishlagani uchun har bir soat mehnatiga bir yarim barobar haq to‘lanishi kerakligidan yo xabari bo‘lmaydi, kimdandir eshitsa ham, buni talab qilmaydi. Qilolmaydi. Biror idoraga yoram so‘rab bormaydi. Ishidan xavotir oladi. To‘lovlar kutib turmaydi. Shu tariqa kunlari o‘tadi, biror o‘zgarish qilishga vaqti bo‘lmaydi, haftasiga 40 soat emas 60-70 soat ishlaydi. Faqat ba’zan uxlashga vaqti bor xolos. O‘zgarishga vaqt qayoqda?!

Shu tariqa biznes egalari qoidalarni o‘zlari bilan birga chetlab o‘tadigan, maksimum ish qilib, minimal sharoit talab qiladigan va shu holatda ham ulardan minnatdor, o‘z huquqlaridan bexabar, ularni talab qilib, boshni qotirmaydigan, uzoq muddat ularga ishlaydigan ishchi-xodimlarga ega bo‘lishadi.

Bunday sharoitlar va taklif bilan mahalliy aholi yoki boshqa yurtlardan kelgan immigrantlarni ishga ololmaydi. Vatandoshiga ish berish istagi bilan yurgan uddaburon va ishbilarmonlarning hammasida ham, o‘zaro yordam, oqibat, vatanparvarlik kabi sabablar bo‘lavermaydi har doim ham, afsuski.

Amerika — yangi olam. Unga katta maqsadlar bilan kelinadi. Amerika orzuingizga erisha olasiz. Bu yo‘lda sizga faqat o‘zingiz to‘sqinlik qilishingiz mumkin. Til o‘rganing, haq-huquqingizni biling, ularni talab qila oling. Ayniqsa, Amerikadek qonunlari ishlaydigan mamlakatda ularni chetlash yo‘llarini emas, ular yordamida maqsadga erishishga usullari haqida bosh qotiring. Siz buni uddalay olasiz.