"O‘zbekiston temir yo‘llari"ning badbo‘y, kir va chang bosgan vagonlaridan reportaj
Rost24.uz axborot sayti 60 yillik poyezdning barcha (haydovchi xonasidan tashqari) xonalarini ko‘zdan kechirdi.
Poytaxtimizdagi Janubiy vokzaldan «Toshkent — Qo‘ng‘irot» yo‘nalishidagi poyezdga chiqqach, biz uchun haqiqiy sarguzasht boshlandi. Vagon ichiga qadam qo‘yar ekanmiz birdaniga badbo‘y, sassiq hid dimoqqa urildi. Yangicha dunyo, poytaxtdan uzoqdagi odamlarning bugungi hayoti bilan tanishish istagi, uzoqlarda yashayotgan zamondoshlarimizning o‘y-hayolini, turmush tarzini yaqindan bilib, yangi mavzularda maqola va reportajlar tayyorlash orzusida yo‘lga chiqqan sarguzashttalab ijodkorlarning bu safari xiyla ko‘ngilsizlik bilan boshlandi.
Dimiqqan, xira tortgan ichki yo‘laklar shu qadar torki, ikki kishi qarama-qarshi uchrashib qolsa, bir-biriga urilmay yo‘lida davom etishning iloji yo‘q. Vagonlar orasidan o‘tish yo‘lakchasi esa, jonni xatarga qo‘yish bilan barobar. O‘rindiqlar, eshiklar, deraza-yu pardalarigacha barcha barchasi sizga urush yillari eslatadi. Tezyurar, zamonaviy yo‘lovchi transportida yurganlarning bu hududga kirib qolishi, go‘yo ular uchun qadim dunyoga tushib qolgandek tuyuladi.
Poyezd asta-sekinlik bilan yo‘ldan qo‘zg‘alar ekan, ne-ne shaharlaru, dalayu qirlardan, qoraqalpoq kengliklaridan o‘tadigan og‘ir va uzoq manzilni qanday bosib o‘tirkanmiz, degan hadik tinchlik bermaydi senga. Toza artilmagan, kir-chir bo‘lib yotgan yo‘laklardan yurar ekansiz, ko‘mir to‘kilgan burchaklar, chang bosib yotgan “palas”lardan tezroq qutilish uchun oldinga intilamiz. Badbo‘y hid esa poyezdning har tarafidan sizni ta’qib qilib kelaveradi. Hatto tamaddixonada ham u siz bilan birga qoladi.
Poyezd xodimlarining tili bilan «restoran», deb atalgan bu joyni biz hatto “kafe”, tamaddixona ham demagan bo‘lardik. Bunday ko‘rinishdagi ovqatlanish joyida choy ichish, tamaddi qilish juda-juda mushkul. Ko‘chgan, eskirgan dog‘li stol-stullar, aroq hidi anqib turgan bu “qorong‘u xona”, poyezdning qo‘lansa hidiga aralashib ketgan bir nuqtasidan kelayotgan ovqat xidi, ko‘ngilni behuzr qiladi.
Bu "restoran"da ovqat yeyish u yoqda tursin, stullarga ham o‘ylab o‘tirasiz. Hojatxonani esa tasvirlashni ep ko‘rmadik, chunki bu tasvirlarni jurnalistika etikasi ko‘tara olmaydi. Tor “kupe”larning biriga joylashgan bo‘lsangiz, do‘ppingizni osmonga otsangiz ham bo‘ladi. Eng og‘iri – plaskartda o‘tirib yo‘lga chiqish. Tiqilinch, odamlar yozning jazirama issig‘i, qishning ayozli havosida “plaskart”da ketadilar. «Kupe» deb atalgan taxminan 4 metr kub joyga to‘rt kishini joylash, bu qamoqxonadagi sharoitdan ham noqulay bo‘lsa, kerak. Uniqqan, nam tortgan ensiz matraslar, “ventilyasiya” yo‘q, badbo‘y, erkin harakatlanish imkoniyati bo‘lmagan tor, chang xonalarda odam tashish, insonlar hayotiga behurmatlikdan boshqa narsa emas. Pul to‘lab shu sharoitda ketishning o‘zi achinarli.
Aslida «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ aholini shunday og‘ir sharoitda tashigani uchun kompensasiya to‘lashi kerak. «O‘zbekiston havo yo‘llari»ning osmon qadar narxlaridan qutqarib kelayotgan bu poyezd xuddi jazo o‘taladigan hududga o‘xshaydi.
1959 yillarda suratga olingan «Jazda faqat qizlar», «Sharqiy ekspressdagi qotillik» kabi tarixiy filmlarda ko‘rgan poyezd “kupe”lari ham bugun xizmat ko‘rsatayotgan «O‘zbekiston temir yo‘llari»ning bu poyezdidan ming chandon yaxshiroq ko‘rinadi.
Bugungi kun talabiga umuman javob bera olmaydigan sobiq sovet ittifoqi davridan «meros qolgan» poyezdlarni yana qancha ekspluatasiya qilish mumkin? «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJning nafaqat poyezdlari, balki rahbariyati dunyoqarashi ham sovet davridan «meros qolgan» ko‘rinadi. Chunki bugungi dunyoqarash bilan «O‘zbekiston temir yo‘llari»AJning 60-70 yillik poyezdlarida aholiga xizmat ko‘rsatishga har kim ham jazm qila olmaydi.
Shu sharoitda ko‘pgina talabalar, muhojirlar va boshqa yo‘lovchilar Rossiya davlatigacha qatnaydi. Bu sharoitda 3 kun davomida Rossiya chegarasigacha sog‘-salomat yetib olishning o‘zi haqiqiy qahramonlik bo‘lsa, ajab emas.
Shu ahvolni aholiga ravo ko‘rayotgan mas’ullarni doim rahbarlar yonida qo‘li ko‘ksida ko‘ramiz. Bugungi davr dunyoqarashi bilan rasmana sovet davrining «sarqiti» deyish mumkin bo‘lgan o‘sha poyezdlarni hamon boqimandalik bilan ishlatishga yo‘l qo‘yib kelayotgan rahbariyat o‘zi qachon oxirgi marta bu vagonlarga chiqqan ekan?..
Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi, «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ mas’ullari, shu rahbariyatda 19 yil faoliyat yuritgan Ochilboy Ramatovning o‘zlarini ham marhamat qilib ushbu “kupe”larda sayr qilishga taklif qilgan bo‘lardik.
Bizning bu yo‘lovchi poyezddagi sarguzashtimiz ham 16 soat o‘tib, Nukusga yetganimizdan so‘ng yakuniga yetdi.
Shu tariqa «jazo o‘taladigan hudud»dan chiqishga muvaffaq bo‘ldik, toza havodan o‘pkamizni to‘ldirib, to‘yib-to‘yib nafas oldik, ammo ustimizdan hamon poyezdning badbo‘y hidi, ko‘z o‘ngimizdan qadim zamonlardan qolgan xaroba vagonlari, qulog‘imizdan esa taraqa-turuq shovqini ketmayapti.
