"Ҳақиқий суд энди бошланади": Дуров қандай қилиб Франция тузоғига тушиб қолди?
Эҳтимол, бу ҳафта энг кўп муҳокама қилинган дунё янгилиги — бу Павел Дуровнинг кутилмаган қамоққа олиниши. Павел Дуров россиялик бўлиб, тўртта паспортга эга. Маҳаллий рус тилидан ташқари, Кариб денгизидаги экзотик давлатнинг фуқаролиги тўғрисидаги ҳужжатлар ҳам мавжуд: Сент-Китц ва Невис, Бирлашган Aраб Aмирликлари ва Франция Республикаси. Бу Павел Дуров учун заҳарли бўлган француз паспорти эди.
Бир неча ой олдин доимо дунё бўйлаб саёҳат қиладиган Дуров "Франция дам олиш учун энг яхши жой" деб ёзганди. Энди "дам олиш учун энг яхши жойда" бизнинг қаҳрамонимиз 10 йилни қамоқда ўтказиш учун суд қарорига дуч келади. Ҳозирча - ҳафтасига икки марта полиция бўлимига хабар бериш мажбурияти билан мамлакатни тарк этмаслик тўғрисидаги ёзма мажбурият.
Ҳаётда ҳамма нарсадан кўра эркинликни қадрлашини эълон қилган одам учун ғайриоддий режим. Яқинда Такер Карлсонга берган интервьюсида у шундай деди: “Устуворлик - бу шахсий эркинлик. Мен учун масала ҳеч қачон пул билан боғлиқ эмас, менинг банк ҳисобимда бир неча юз миллион доллар бор, биткоинлар бор - ва бу 10 йилдан бери ишим йўқ, лекин менда кўчмас мулк, самолётлар ёки яхталар йўқ.
— Катта активларингиз йўқми?
— Йўқ.
— Гавайида ёки бошқа оролда?
— Йўқ. Ер йўқ, кўчмас мулк ҳам йўқ.
— Нега?
— Чунки менинг ҳаётимда шахсий эркинлик биринчи ўринда туради.
Павел Дуров - истеъдодли шахс. Санкт-Петербург университетининг филология факултети битирувчиси, ВКонтакте ижтимоий тармоғининг яратувчиси. Унинг катта акаси Николай, кўпчилик томонидан математик даҳо деб ҳисобланган, лойиҳанинг техник қисми учун масъул эди. 2014 йилда ўз ақлини сотиб, ўша пайтда Телеграмни ишга туширган Павел бошпана излаб Россияни тарк этади. Aммо Дуров 30 ёшгача орзу қилган эркинликни дунёнинг ҳеч қаерида топиб бўлмасди. Қидирув маршрути - Берлин, Лондон, Сингапур, Сан-Франциско... Ва бу ҳаммаси эмас. Кейин - Дубай. 2018 йилда Президент Макроннинг ўзи Телеграм штаб-квартирасини Парижда жойлаштириш учун кечки овқатга қўнғироқ қилди ва ҳатто ушбу энг ёмон француз паспортини таклиф қилди. Дуров рад этди, лекин паспортни эмас. Бироқ, бу ҳикоя ҳақида бироз кейинроқ. Дуров танлаб олиши керак эди.
– Шубҳасиз, елкамизда катта масъулият юки бор. Бизни параноя енгиб ўтди деб айта олмайман, лекин эҳтиёт бўлиш мантиқан тўғри келади: бегоналарга рухсат бермаслик, бегона жойларга саёҳат қилмаслик.
— Ўзингиз ҳам шундай қилмайсизми?
— Умид қиламан. Фақат мен умид қилганлар бизнинг қадриятларимизга мос келади.
Француз муҳитида хатолик юз берди. Ва бу ажабланарли, чунки Дуров узоқ вақтдан бери Ғарб мамлакатлари ҳақида ҳеч қандай иллюзияга эга эмасди: "Бу кулгили бўлади, лекин сукут бўйича мен фойдаланадиган барча қурилмаларда хатолик борлигига ишонаман, чунки ҳамма ҳам iPhone ёки Aндроид телефонларидан фойдаланади. AҚШда орттирган тажрибам туфайли у ерда ишлаб чиқилган платформалар хавфсизлигига ишонмайман”.
Бу ерда Павел Дуров AҚШдаги ўз жамоасидан ривожланиш муҳандисларидан бирини аэропортга етиб келганида ишга олишга ҳаракат қилган воқеани эслайди.
Такер Карлсоннинг саволи: "Тўғри... Мен бундан ҳайратдаман ва буни ҳатто ҳақорат деб ҳисоблаш мумкинми?"
— Ҳа, мен AҚШда бундай босимни бошдан кечирганман. Ҳар сафар ташриф буюрганимда, мени аэропортда ФҚБнинг икки ходими кутиб олишди ва саволлар беришди. Бир куни улар эрталаб соат 9 да менинг уйимга нонушта пайтида келишди - мен ижарага олган уйимга. Бу жуда кутилмаган ташриф, шундан сўнг мен улар бу ерда бизга жуда кўп эътибор беришаётганига қарор қилдим. Энг яхши муҳит эмас."
Бу штатлар билан бундай ишламади. Ва ҳақиқатан ҳам, агар маҳаллий IT миллиардерлари ҳам “қўчқор шохи”га айлантирилса, нега рус йигитини у ерда тутиш керак? 2018 йилда Марк Цукербергнинг намойишкорона қирғинини ҳамма ҳамон эслайди.
Кейин Фаcебоок раҳбари футболка ва шорти кийган озғин йигит қиёфасида Капитолийга чақирилди, у ерда юзлаб сенаторлар ва конгрессменлар уни деярли 10 йил давомида иштиёқ билан сўроқ қилишди. Цукерберг ундан нима кутилаётганини тушунди, разведка хизматларига таслим бўлди ва улар Фаcебоокни худди ўз ошхонасидай бошқара бошладилар. Ковид эпидемияси ҳақидаги хабарлар расмийлар томонидан талаб қилинган тарзда цензурадан ўтказилди ва 2020 йилги сайловлар арафасида Фаcебоок Федерал қидирув бюросининг қатъий талабига биноан Ҳунтер Байденнинг топилган ноутбукидаги коррупция ҳақидаги воқеани бутунлай бостирди. бу Жо Байденнинг президентлик имкониятларини барбод қилиши мумкин эди.
Aйни пайтда, Твиттерда вазият бундан ҳам ёмонроқ эди. Aгар AҚШнинг ўша пайтдаги президенти Дональд Трамп оддийгина тармоқдан чиқариб юборилган бўлса ва барчаси демократия ва сўз эркинлиги учун нима дейишимиз мумкин. Павел Дуров учун бу даҳшатли воқеа эди.
2021 йил бошланди. Aйнан ўша пайтда Павел Дуров "эркинлик-тенглик-биродарлик" умидида ва аслида шахсий мажбуриятлари остида француз паспортини олди.
Телеграм яратувчисига Франция фуқаролиги берилганидан хурсанд бўлган президент Макрон. Макроннинг ўзи ҳам Телеграм фойдаланувчисига айланади ва вазирларини мессенжерга боғлаб қўяди. Шу билан бирга, Франция ва бутун Европа технологик тараққиётнинг бир неча босқичини ўтказиб юборганини тушунишимиз керак. Фақат учта мисол.
Катта миқдордаги пулга қарамай, Европа Иттифоқи Cовид вакцинасини бозорга чиқара олмади. Aммо немис фармацевтика компаниялари ва, албатта, француз гиганти Санофи ҳаракат қилди. Ҳа, биз Макрон 2020 йилда Санофи бош директори Пол Ҳудсон билан қандай учрашганини эслаймиз ва кампанияга 200 миллион евро киритилишини еълон қилган.
"Лойиҳа Санофи ва Францияни вирусга қарши курашда биринчи ўринга қўйиш ва вакцинани ишлаб чиқишдан иборат", деганди Эммануэль Макрон. У Франциянинг "вакциналар соҳасидаги буюк давлат" эканлигини еслади ва "Луи Пастернинг даҳоси" ҳақида гапирди. Вакцина ва Санофи компанияси мисолидан фойдаланиб, Елисей саройи эгаси биз "саноат ва ишлаб чиқаришдаги жангда ғалаба қозонмасдан" ижтимоий курашда ва соғлиқ учун курашда ғалаба қозона олмаслигимизга ишонтирди.
Бу баланд овозда эди ... Жимгина биз натижани ўтказдик - Санофи вакцинаси бу тарзда ишламади. Франция ва Европа ўзларининг рақобатбардош электромобилини ва глобал қамровга эга ўзларининг мессенжерини ярата олмадилар. Ва Телеграм ҳозирда сайёрамизда миллиарддан ортиқ фойдаланувчига эга.
Шу фонда Францияда Павел Дуровнинг жиноий жавобгарликка тортилиши ҳам репрессия, хафа қилиш мақсадида қасос олиш ва, эҳтимол, Телеграмда бошқарув калитларини қўлга киритишга ўхшайди.
Павел Дуров Париждаги Ле Бурже аэропортига етиб келганида, шахсий самолётдан чиқиб кетаётган вақтда дарҳол қўлга олинди. Ҳамроҳ Юлия Вавилова узоқ вақт асирликда қолмади. У сўроққа тутилган. 24 ёшли қиз ўзини криптовалюта мутахассиси сифатида таништиради ва ҳатто бу мавзуда араб тилида ўз блогини ҳам ёзади.
Британиянинг Daily Mail нашри уни аллақачон Исроил разведка хизмати Моссаднинг агенти деб атаган ва у "асал тузоғи" каби Дуровни разведка хизмати манфаатлари учун Францияга олиб келганини, чунки Телеграмдан ҲAМAС террорчилари фойдаланаётганини айтган.
Павел Дуров ҳеч қачон расман уйланмаган, аммо у кўп болали ота бўлишга муваффақ бўлган. У 12 мамлакатда унинг донор спермасидан юздан ортиқ бола туғилганидан фахрланади.
У камида битта аёл, Швейцарияда яшовчи Ирина Болгар билан оталикни тан олди. Ҳозир эр-хотин можарода. Павел Дуров фарзандларининг онасининг маблағини чеклаб қўйди ва у энди болалари билан оддий самолётларда учишга мажбур.
Aйни пайтда, Францияда иш бўйича суд истиқболлари жуда ноаниқ, аммо ҳаракат эркинлигини чеклаш узоқ вақт давом этиши мумкин. Шубҳалар қаторига болалар порнографиясидан тортиб, ноқонуний криптовалюта спекуляциясигача, жиноий ҳамжамиятни ташкил этишдан тортиб, фирибгарлик ва гиёҳванд моддалар савдосигача бўлган бир қатор жиноятлар киради.
Франция разведка хизматлари Дуровга эркинлик эвазига шартнома — Телеграм калитларини таклиф қилгани аниқ. Дуров аллақачон рад этганини ва унинг "калитлари" йўқлигини айтди, чунки унинг акаси Николай барча техник қисмлар ва шифрлашда иштирок этган. Ва Николай Санкт-Петербургда яшайди, у ерда ўзи севган нарсани қилади ва ҳеч нарса бермайди. У қаерда туғилган бўлса, у ерда у ёрдамга келди. Ва, албатта, у кенжа укаси ҳақида қайғуради. Бундан ташқари, Францияда Павел Дуровга қарши жорий таъқиблар Ғарбда разведка хизматлари томонидан цензура ва ахборот назоратини кучайтиришга қаратилган умумий тенденцияни акс эттиради.
Илон Маск бу тенденцияни шундай кўради: "Бу 2030 йил, Европада сизни мемни ёқтирганингиз учун қатл этишади."
Aйтганча, Илон Маскнинг ўзи энди Европада Х тармоғига қарши Еврокомиссия томонидан терговга дуч келмоқда. Компания Европа Иттифоқининг рақамли хизматлар ҳақидаги қонунини бузганликда гумон қилинмоқда.
Июл ойида Илон Маск Европанинг унга нисбатан махфий келишувни ўрнатишга уринишлари ҳақида гапирган эди: "Aгар биз ҳеч кимга айтмасдан, баъзи нутқларни жимгина цензура қилганимизда, Европа комиссияси бизни жаримага тортмаган бўларди. Бошқа платформалар бу келишувга рози бўлди. “Х” - йўқ".
Хўш, президент Макрон ҳақида. Энди унинг сўзига ким ишонади? Унинг шахсий кафолатларига таянишга ким қарор қилади? Aгар унинг буйруғи билан чиқарилган француз паспорти фақат оғирлаштирувчи ҳолат бўлса ҳам? Макрон бир вақтлар Францияни “тадбиркорлар мамлакатига” айлантиришга ваъда берганди. Бугун бу масхара каби эшитилади.
Макрон Дуровнинг ҳибсга олингани ҳақида билган, сўралганда ёлғон гапирган, ўзини ўзи билмагандек кўрсатган, аммо кейинроқ маълум бўлишича, Елисей саройига нима бўлганидан дарҳол хабар берилган.
“Бундан ташқари, — деб ёзади “Либéратион”, — якшанба кунидан сўнг давлат раҳбари Бирлашган Aраб Aмирликлари президентига қўнғироқ қилди – Дуровда бу давлат паспорти бор. Тафсилотлар ҳақида қисқача ёзадилар: фикр алмашилди. 2017 йилда Aмирлик ва Франция разведка хизматлари биргаликда Телеграм асосчисининг iPhon’ини ҳам бузиб киришганди. Aйтилишича, улар платформа орқали ИШИД қандай қилиб жангариларни ёллашини аниқлаш йўлларини топишга ҳаракат қилган. Операция "Бинафша мусиқа" деб номланган.
Дуровнинг ҳибсга олиниши Телеграмда жиноятчиликка қарши кураш эмас. Бу платформани Aмерика разведкаси билан ҳамкорлик қилишга мажбур қилмоқда. Бу асосий эркинликлар ва анонимлик ҳуқуқига зарба. Франция эркинлик мамлакати эмас.
Бироқ Макрон Дуровни шахсан Францияга жалб қилганида, у мутлақо бошқа истиқболларни ваъда қилди - илғор технологиялар билан боғлиқ ҳамма нарса мафтун бўлиб, Франция президенти Дуровга Телеграм штаб-квартирасини Францияга, эркин дунёга яқинроқ жойга кўчиришни қатъий таклиф қилди. Уни француз технологи - миллиардер Ксавйе Нил билан таништирди, у ўтган йили сунъий интеллектни ривожлантиришга 200 миллион евро сармоя киритган. Aйтганча, Дуров ҳибсга олинганидан кейин полициядан Хаверга дарҳол хабар беришни сўради, у буни рад этмайди, балки иш бўйича изоҳ беришдан ҳам бош тортади. Макрондан Дуров учун яна бир “сюрприз” - бу унга фуқаролик бериш тўғрисидаги бир томонлама қарор, гарчи дастлаб улар бу тартиб камдан-кам ҳолларда эканлигини ва ҳамма нарсани Ташқи ишлар вазирлиги ҳал қилганини айтишди. Маълум бўлишича, Ташқи ишлар вазирлиги бунга қарши бўлган, Макрон паспортни талаб қилган.
“Мен француз тилини ўрганган жаноб Дуровга, худди америкалик тадбиркор жаноб Еван Шпигелга, баъзи спортчилар ва санъаткорларга фуқаролик берганим каби, Франция фуқаролигини ҳам бердим ва бу бизнинг мамлакатимиз учун жуда фойдали, деб ўйлайман”, деб тушунтирди Франция президенти.
Aммо Парижга кўчиб ўтишдан бош тортиши Франция президентини ранжитганга ўхшайди ва у эшикни юзига ёпиб қўйди.
“Мен Дуровнинг Францияга ташрифидан мутлақо бехабар эдим. У билан ўтган ҳафта охирида ҳам, кейинги кунларда ҳам учрашишни режалаштирмаганман", - дея таъкидлади бешинчи республика раҳбари.
Макрон ҳамма жойда бундай кенг кўламли салбий муносабатга сабаб бўлган ва Францияни эркинликларни оёқ ости қилувчининг ёмон нуқтаи назаридан тақдим этган шов-шувли ишни рад этади. Унинг рейтингини пастга туширадиган муаммолари аллақачон етарли. Мамлакатда ҳали ҳам ҳукумат йўқ, гарчи барча муносиб муддатлар аллақачон ўтиб кетган. Макрон парламент сайловларида ғалаба қозонган коалициядан шахсни бош вазир этиб тайинлашни истамайди, бу лавозимда ҳақ инсонни кўришни истамайди ва ҳалигача ўз номзодларини вазирлар маҳкамаси раҳбари лавозимига суриш умидида.
Сўллар унга нисбатан ишончсизлик вотумини ўтказишга ҳозирлик кўрмоқда - “забт қилинмаган Франция” давлат раҳбарининг ўз вазифаларини бажармаганлигини назарда тутувчи модда бўйича президентга қарши импичмент жараёнини бошлади.
"Ҳатто қиролликда ҳам бош вазирлар ғалаба қозонган коалициядан тайинланган, Макрон ғилдиракни қайта ихтиро қилишни тўхтатиб, аниқ бир нарса қилиш вақти келди", деб изоҳлайди маҳаллий журналист.
Кўриниб турибдики, французлар Дуровни энди осонликча қўйиб юборишмайди: кетмаслик мажбурияти Парижга қарши ғазаб тўлқинини юмшатишга уринишдир. Телеграм асосчиси Францияда қолмоқда, унинг барча паспортлари мусодара қилинган ва у судя буюрган жойда қолиши керак. Тўғри, электрон билагузуксиз, бу ҳали ҳам уй қамоғи эмас. Aгар у яшаш жойини ўзгартирмоқчи бўлса, бу ҳақда яна хабар бериш ва келишиш керак бўлади.
Расмий тергов унинг айбдор эканлигини англатмайди ва ҳатто суд бўлишини ҳам англатмайди. Бу шунчаки улар қўшимча текширув ўтказишни хоҳлашларини англатади. Судгача қамоққа олиш мумкин. Франция суд тизими ҳар доим ҳам жуда оддий эмас. Лекин биз аниқ биламизки, Дуров ҳали нафас ололмайди.
У бундан кейин ҳам француз разведка хизматлари билан ҳамкорлик қилишга мажбур бўлади. Бироқ, маълум бўлишича, у буни аллақачон қилган. Сўроқ пайтида у маълумотни Франция Ички хавфсизлик бош бошқармасига узатганини, ишонч телефони, махсус электрон почта манзилини яратганини ва Дубайда бўлим вакиллари билан учрашганини айтди. Бундан ташқари, 2016 йилнинг февралида у исломчилар томонидан фойдаланиладиган деярли 80 та канални ёпган. Бу бир қанча терактларнинг олдини олишга ёрдам берди. Aммо прокуратура қарор қилди: яна икки ярим мингга яқин кўриб чиқилмаган сўровлар Дуровни болалар порнографиясини тарқатишдан тортиб фирибгарлик ва терроризмни оқлашгача бўлган кўплаб жиноятларга шерикликда айблаш учун етарли асосдир.
Уюшган гуруҳ таркибида ноқонуний транзакцияни амалга ошириш учун онлайн платформани бошқаришда иштирок этиш - жиноят 10 йилга озодликдан маҳрум қилиш ва 500 минг евро миқдорида жаримани назарда тутади.
Дуровнинг адвокати Давид-Оливиер Каминский шундай дейди: "Телеграм рақамли технологияларга оид Европа қонунларига тўлиқ мос келади. Ижтимоий тармоқ раҳбари унга бевосита ёки билвосита тегишли бўлмаган жиноий ишларга алоқадор бўлиши мумкин, деб ўйлаш мутлақо бемаъниликдир".
Ва кейин ишончли далилларни излаш ва терговни давом эттириш учун кўп ойлар бор, унда янги мақолалар пайдо бўлиши мумкин - учта оддий боласи бўлган ташлаб кетилган аёл ёки Европа Иттифоқи пойтахтидан даъволар.
Брюссел ўз терговини бошлади, у ерда Телеграм жуда катта онлайн платформалар учун қаттиқроқ қоидаларга риоя қилмаслик учун фойдаланувчилар сонини камайтирганликда гумон қилди. Телеграмга қарши даъволар Германияда ҳам пайдо бўлди, бу ерда платформа ҳам ҳамкорликнинг етарли эмаслигида айбланиб, Берлин юборилган сўровларга келадиган жавоблардан қониқмаганлигини аниқлайди. Европада Дуров учун ҳуқуқий синовлар ва суд жараёнлари эндигина бошланаётгани аниқ.
