Xitoy AQShning davlat qarzini sotib yuborgan taqdirda nima yuz beradi?

Xitoy AQShning davlat qarzini sotib yuborgan taqdirda nima yuz beradi?

Koronainqiroz AQSh va Xitoy o‘rtasidagi iqtisodiy qarama-qarshilikni yanada kuchaytirdi. Xitoy ommaviy axborot vositalariga ko‘ra, Pekin pandemiya tarqalishiga sababchi bo‘lgani uchun undan «kompensasiya talab qilish» haqidagi Vashingtonning keskin bayonotlari Xitoy rahbariyatini savdo bitimini bekor qilish haqida o‘ylashga majbur qildi va Gonkongda joylashgan South China Morning Post gazetasi Xitoyning amerikaliklarning ushbu tahdidlariga javoban AQSh G‘aznachiligining qimmatli qog‘ozlarini ommaviy ravishda sotib yuborishi mumkin degan taxminni ilgari surdi. Ushbu qadam nimaga olib kelishi mumkinligi hamda AQShning unga javoban o‘z qarz majburiyatlaridan voz kechish haqidagi taxminlarni xalqaro sharhlovchi Bogdan Naumov tahlil qildi.

AQShning milliy qarzi savdo urushining vositasi sifatida

Gonkongning South China Morning Post nashri tomonidan yaqinda chop etilgan materialida Xitoy egalik qiladigan trejeris (AQSh hukumati qarzlarining umumiy nomi. taxr.), AQSh G‘aznachiligi qimmatli qog‘ozlarining bir qismini yoki barchasini, 2020 yilda yanada kuchayib borayotgan savdo urushidagi, qarshi javob chorasi sifatida ularni sotish mavzusi ko‘tarib chiqildi. Boshqa tomondan, maqolada AQSh hukumatining Xitoyga bo‘lgan qarzidan voz kechish, ya’ni pandemiya tarqalib ketishi uchun kompensasiya sifatida qariyb 1,1 trillion dollarlik qarzni bekor qilish imkoniyatlari muhokama qilinadi.

Qarzning bir qismini yoki barchasini Xitoy tomonidan sotilishi global moliyaviy halokatni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan katalizator deb atashib, bu, dollarni va butun moliya bozorini qulatadi. Qarzni hisobdan chiqarib tashlashni (spisat qilishni) esa “bema’ni g‘oya” deya tavsiflanib, AQSh hukumati hatto nazariy jihatdan ham bunga ko‘nmaydi va bu reja amalga oshirilsa defolt bashorat qilinadi.

AQSh hukumatining qarzlarini manipulyasiya qilinganda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlarini o‘rganib chiqishga harakat qilib ko‘ramiz.

Buning uchun avval uning strukturasini ko‘rib chiqamiz.

AQSh kimga va qancha qarzi bor

Hozir, hukumat qarzi AQSh yalpi ichki mahsulotining 100 foizidan ko‘prog‘ini tashkil etar ekan, go‘yo mamlakat o‘z kreditorlari qarzidan hech qachon qutila olmaydiganday va qarzni undirish yoki qimmatli qog‘ozlarning bir qismini sotish harakati inqirozga yoki defoltga olib keladiganday ko‘rinadi.

Buning ustiga, Xitoy AQShning 1,1 trln. dollar miqdoridagi G‘aznachilik qimmatli qog‘ozlariga egalik qilib, davlat qarzini ushlab turuvchi sifatida Yaponiyadan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Biroq, agar AQSh Moliya vazirligi tomonidan e’lon qilingan davlat qarzlarini ushlab turuvchilar bo‘yicha strukturani ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, qarzlarning qariyb 44% davlat organlari, Federal zaxira xizmati va byudjetlararo majburiyatlarga (davlat pensiya jamg‘armalari, sug‘urta fondlari va boshqalar) hisobiga to‘g‘ri kelishini ko‘rish mumkin.

Ya’ni, davlat umumiy qarz miqdorining deyarli yarmini “o‘ziga- o‘zi» to‘lashi kerak va talofatlarsiz hisobdan chiqarib tashlashi, qayta tuzishi yoki boshqacha tarzda ta’sir qilishi mumkin degani.

Shu bilan birga, norezidentlarning, ya’ni boshqa mamlakatlarning qarzlari atigi 30% ni tashkil etadi va Xitoyning qarzi qariyb 1,1 trln. dollarga teng bo‘lib, garchi ikkinchi o‘rinda turgan bo‘lsa ham, tashqi qarzning atigi 1/6 qismini yoki davlat qarzining 4,5% dan biroz ko‘prog‘ini tashkil qiladi. Bu esa unchalik ta’sirchan bo‘lib ko‘rinmaydi.

Albatta, 1,1 trln. dollar – bu juda katta miqdordagi mablag‘ va kichik davlatlar uchun bunday mablag‘larni yo‘qotish katta muammo bo‘lishi mumkin, ammo AQSh va Xitoy iqtisodlari miqyosida bu pul hayot-mamot masalasi bo‘lib hisoblanmaydi.

Amerika Qo‘shma Shtatlari ancha vaqtdan beri muntazam ravishda o‘sib boradigan qarzlar sharoitida yashab kelmoqda. Ular dollar emissari maqomidan foydalanib kelishadi; (bu degani) yangi qarzlar, federal byudjetdan yangi pul massasini chiqarilishi bilan va hech bo‘lmaganda, davlatning agressiv tashqi siyosati bilan ta’minlanadi. Ushbu maqomda yangicha biror narsani o‘zi yo‘q va bu paradigmada muvaffaqiyatli hayot uchun mexanizmlar allaqachon yo‘lga qo‘yib bo‘lingan.

Agar Xitoy AQShning qarzlarini sotib yuborsa nima bo‘ladi?

Agar Xitoy bozorni Amerika trejerisi bilan to‘ldiradigan bo‘lsa, ularning miqdoriga qarab, birinchi navbatda dollar va moliya bozoriga ta’sir qiladigan, bu yoki boshqa miqyosdagi inqiroz yuzaga keladi. Bu, shubhasiz, ayniqsa korona inqiroz davrida, AQSh Moliya vazirligi Coronavirus Aid, Relief, and Economic Security Act to‘g‘risidagi qonunga binoan yangi zaymlarni chiqarish hisobiga moliyalashning bir qismini amalga oshirayotgan bir paytda, Amerika iqtisodiyoti uchun yoqimsiz bo‘ladi.

Biroq, pandemiya katalizatori bo‘lgan, Amerika jamiyati modelida yuzaga kelgan keng qamrovli inqirozi fonida bu sezilarli muammoga aylanishi dargumon. Yuqorida ko‘rib chiqilgan AQShning davlat qarzi strukturasi ichidagi Xitoyning ulushini hisobga olsak, bu xavotirlarni ichki qarz majburiyatlariga ta’siri o‘tkazish yoki yangi qimmatli qog‘ozlar va valyutalar chiqarilishi hisobiga so‘ndirilishi ko‘proq haqiqatga yaqin bo‘ladi.

Agar AQSh Xitoyning qarzini bekor qilsa nima bo‘ladi?

Shunday fikr mavjud, ya’ni agar Xitoyga qarzini bekor qilib yuboradigan bo‘lsa, AQSh to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lgan qarz oluvchi maqomini yo‘qotadi va bu mamlakat qarzlarini to‘lashga qodir emasligini e’lon qilib, texnik defoltga olib keladi. Bu boshqa har qanday davlatga tegishli bo‘lishi mumkin, ammo bu huddi “albatta, siz maslahat va tavsiyalar berishingiz mumkin, ammo ohirgi qarorni men qabul qilaman”, deganday gap. Bu yerda Amerika Qo‘shma Shtatlari tarixida ularning xalqaro huquqni buzganligi haqida ko‘plab misollar mavjudligini eslab o‘tish kifoya.

Umuman olganda esa, XXR uchun keltirib chiqaradigan oqibatlarga qaraladigan bo‘linsa, hech narsa bo‘lmaydi. Birinchidan, trillion – bu albatta katta miqdordagi mablag‘, uni yo‘qotish, ayniqsa inqiroz paytida, sezilarli bo‘ladi, ammo Markaziy bank ma’lumotlariga tayanib Sinxua tomonidan berilgan xabarlarga ko‘ra, Xitoy moliya institutlarining aktivlari ko‘lami bo‘yicha 2019 yil oxirida 45 trillion dollarni tashkil etadi va bir qismini yo‘qotish bilan halokat sodir bo‘lmaydi.

Bundan tashqari, Xitoyning o‘zi ham yirik va faol qarz beruvchi hamda sarmoyador ekanligini unutmaslik kerak. Xitoy banklari «Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi doirasida Yevrosiyo iqtisodiyotiga katta miqdordagi mablag‘larni kiritmoqda.

Ikkinchidan, AQSh G‘aznachilik qimmatli qog‘ozlari to‘liq ma’noda aktivlar hisoblanmaydi.

Ular moliya kapitali bo‘lib, u mamlakatning valyuta va moliyaviy tizimining barqarorligini ta’minlash uchun ishlab chiqariladi, uning ortida ishlab chiqarish yoki ko‘chmas mulk turmaydi. Qo‘pol qilib aytganda, bu «kompyuterdagi raqamlardir».

Boshqacha qilib aytganda, agar Qo‘shma Shtatlar Xitoyga hech qanday qarz to‘lamagan taqdirda, unda Xitoydagi ishlab chiqarish AQShga qaytib ketmaydi, Xitoydagi ilmiy ishlanmalar va innovasiyalar, korxonalar to‘xtab qolmaydi, xuddi hech narsa yuz bermaganday Xitoy eksportiga bo‘lgan talab bilan ham hech narsa bo‘lmaydi va yuan bilan dollar kurslarini tebranishlari eng ko‘pi bilan noqulayliklar va daromadning bir qismini yo‘qotishga olib keladi – jumladan, Xitoy bilan birga, uni savdo sheriklariga ham teng ravishda (birday ta’sir qiladi).

Xulosa

Yuqorida aytilganlarning barchasidan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, Xitoy tomonidan qarz sotilgan taqdirda yoki AQSh tomonidan qarz bekor qilingan taqdirda ham har qaysi tomonga hech qanday iqtisodiy zarar yetkazilmaydi. Bunday tadbirlarning yagona ahamiyatining samarasi siyosiy va imidj maydonida sezish mumkin. Shuning uchun, sanab o‘tilgan har qaysi ssenariylar bo‘yicha savdo urushida jiddiy ustunlikka erishilmaydi va dunyoda katta xavotirlar sodir bo‘lmaydi.

Shuningdek, tahdidlar shunchaki tahdid bo‘lib qolishi ehtimoldan holi emas va status-kvo bir muncha vaqtgacha saqlanib turadi, chunki Xitoy qarzni sotishi yoki AQShning qarzni bekor qilish, ikkalasiga ham afzallik olib kelmaydi va jonga tegib ketadigan muammolar esa, ikkala o‘yinchda ham paydo bo‘ladi.

Bundan tashqari, jahon valyutasi emissarining moliya tizimi bilan bog‘liq har qanday manipulyasiyalar, shuningdek, iqtisodiy inqirozlarning paydo bo‘lishi, yuqorida ko‘rsatilgan harakatlar natijasida eng ko‘p zarar ko‘radigan o‘rtahol mamlakatlar bo‘lib, ular uchun eng jiddiy zarba ekanligini esdan chiqarmaslik kerak.

Bogdan Naumov, xalqaro sharhlovchi


Matnda xatolik topsangiz, o‘sha xatoni belgilab, bizga jo‘nating (Ctrl + Enter)

Bo'limga tegishli qiziqarli xabarlar

Fikr bildirish uchun qaydnomadan o'tishingiz so'raladi va telefon rakamni tasdiklash kerak buladi!