Uxlashdan oldin mutolaa qilish uchun: Kennedini kim o‘ldirgan? Maxfiylikdan mahrum qilingan AQSh hujjatlari yana mashhur savolga javob izlashga majbur

"Bizda juda ko‘p hujjatlar bor. Sizda o‘qish uchun biror narsa bo‘ladi", deb ogohlantirdi Donald Tramp. AQSh Milliy arxivi AQSh prezidentining ko‘rsatmasi bilan prezident Jon Kennedi, uning ukasi Robert Kennedi va fuqarolik huquqlari faoli Martin Lyuter Kingga suiqasd uyushtirishga oid jami 63 000 sahifadan iborat 2200 ta faylni e’lon qilganidan so‘ng, butun dunyo jurnalistlari yana bir bor "Kennedni kim o‘ldirdi?" degan savolga javob topishga shoshilishdi.

2025 yilda nima bo‘ldi?

AQSh prezidenti saylovoldi va’dalaridan birini bajardi: "Prezident Jon Kennedining dosesi"ni sirini ochdi. Amerikaning eng shov-shuvli suiqasdini tekshirish uchun to‘plangan dalillar birinchi marta tahrir qilinmagan holda e’lon qilindi.

Qonun bu ma’lumotlarni 2017 yilgacha to‘liq e’lon qilishni talab qilgan bo‘lsa-da, prezidentlar Tramp va Bayden milliy xavfsizlik va xalqaro munosabatlarga yetkazilishi mumkin bo‘lgan zararni bahona qilib, tadbirni bir necha bor kechiktirishdi.

1963 yilda nima bo‘lgan?

Jon Fisdjerald Kennedi 1963 yil 22 noyabrda Dallasga ketayotganida uning korteji shahar markazidagi parad marshrutini tugatayotganda o‘ldirildi. Rasmiy versiyaga ko‘ra, qotillikni 24 yoshli sobiq dengiz piyodasi, keyin esa maktab darsliklarini saqlash bo‘limi xodimi Li Xarvi Osvald sodir etgan. 1962 yil iyun oyida Osvald Sovet Ittifoqidan qaytib keldi va u yerda deyarli ikki yarim yil Minskda yashadi. BSSR poytaxtida marksist Osvald turmush qurdi va uning birinchi farzandi shu yerda tug‘ildi. Shu sababdan uzoq vaqt davomida Qo‘shma Shtatlar Kennedining o‘ldirilishida Sovet Ittifoqining ishtirok etishini talab qilib kelgan. Ammo sudya Erl Uorren boshchiligidagi hay’at tomonidan olib borilgan to‘qqiz oylik tergov qotil yolg‘iz harakat qilgan degan xulosaga keldi.

Vaziyatni yomonroq qilish uchun, 1963 yil 24 noyabrda, AQSh prezidenti o‘ldirilganidan ikki kun o‘tib, Osvaldni Dallas okrugi qamoqxonasiga o‘tkazish uchun polisiya bo‘limining podvalidan olib o‘tayotganda, tungi klub egasi Jek Rubi, xabarlarga ko‘ra, o‘sha paytda o‘ziga saraton tashxisi qo‘yilganini bilgan, olomon orasidan chiqib, Xarveyni otib tashlagan. Osvald ikki kun oldin Kennedi vafot etgan Dallas Parklend kasalxonasida vafot etdi ...

Aytgancha, Rubi o‘sha yerda vafot etadi, ammo to‘rt yil o‘tgach - tibbiy ma’lumotlarda aytilishicha, o‘pka saratoni tufayli ikkinchi darajali o‘pka emboliyasidan.

Shlezinger va Markaziy razvedka boshqarmasi memorandumi

Shu hafta e’lon qilingan hujjatlar Amerikadagi eng shov-shuvli suiqasdda dahshatli Markaziy razvedka boshqarmasiga aloqadorligini aniq ko‘rsatmoqda.

Maxfiylikdan chiqarilgan hujjatlar orasida Kennedi maslahatchisi kichik Artur Shlezinger tomonidan tayyorlangan "Markaziy razvedka boshqarmasini qayta tashkil etish" nomli memorandum ham bor edi. Unda, 1961 yilgi Svineyko‘rfazining Kubaga halokatli bostirib kirishidan so‘ng, Shlezinger uning ortida turgan agentlik, Markaziy razvedka boshqarmasi juda kuchli bo‘lib qolganini yozadi. U Davlat departamentiga "barcha yashirin faoliyat" ustidan nazoratni berishni va Markaziy razvedka boshqarmasini tarqatib yuborishni taklif qildi.

Hujjat shuni ko‘rsatadiki, Vashington agentlikning xorijda yashirin operasiyalar o‘tkazish bo‘yicha keng vakolatlaridan xavotirda edi. Bundan tashqari, o‘zini Davlat departamenti xodimlari sifatida ko‘rsatgan razvedka agentlarining ishi vaqtinchalik va cheklangan chora bo‘lishi kerak edi, ammo bu Markaziy razvedka boshqarmasi xodimlari uchun arzonroq bo‘lgani va "yangiroq hayot" ni ta’minlaganligi sababli keng tarqaldi. Agentlik hatto Davlat departamentining ayrim siyosatchilar bilan aloqalarini to‘sib qo‘yishga ham urindi.

Shlezingerning ma’lum qilishicha, Davlat departamentining 1500 ga yaqin xodimi aslida Markaziy razvedka boshqarmasi agentlari bo‘lib, AQSh elchilariga qarshi ish tutgan. Elchixona maslahatchilarining yarmiga yaqini razvedka xizmatida ishlagan.

Kennedi Svineyko‘rfazi rejasini o‘zidan oldingi Duayt Eyzenxauerdan "meros oldi". Markaziy razvedka boshqarmasi qurolli kubalik surgunlar yordamida Fidel Kastro hukumatini ag‘darishga uringanida, u uch oydan kamroq vaqt davomida hokimiyat tepasida edi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shlezinger memorandumi 1961 yil 30 iyunda, ya’ni ikki oydan keyin Shlezinger Kennediga bundan buyon barcha maxfiy operasiyalar Davlat departamenti tomonidan tasdiqlanishi kerakligini yozgan.

Bugungi kunda Shlezingerning 15 betlik eslatmasi Kennedi va Markaziy razvedka boshqarmasi o‘rtasida mavjud bo‘lgan ishonchsizlikning dalili sifatida ko‘rilmoqda va Markaziy razvedka boshqarmasi, hech bo‘lmaganda, 1963 yil 22 noyabrda Dallasga safari oldidan Kennedining xavfsizligini birinchi o‘ringa qo‘ymagan.

Reaksiyaga reaksiya

Kennedi o‘ldirilishi bo‘yicha ba’zi tadqiqotchilar Trampning buyrug‘i bilan chop etilgan 63 000 sahifada Li Xarvi Osvald yolg‘iz qurollangan odam degan xulosaga putur yetkazadigan biror narsani ko‘rmaganliklarini aytishdi. Ammo ular, shuningdek, skeptiklarning nazariyaga moyilligini tushunishlarini ham aytishadi. "Sizda kelajak uchun ulkan salohiyatga ega yosh, xarizmatik prezident bor, shkalaning boshqa tomonida esa sizda 24 yoshli sershovqin Osvald bor va bu tarozilarni umuman muvozanatlashtirmaydi. "Siz muqarrar ravishda Osvald tomoniga ko‘proq og‘irlik qo‘ymoqchisiz", deydi Jerald Pozner, uning "Ish yopildi" kitobida Osvaldni nima uchun yolg‘iz qurolli deb hisoblash kerakligi haqida batafsil ma’lumot berilgan.

Shu bilan birga, "Osvald yolg‘iz harakat qildi" degan xulosani tanqid qiluvchilar ilgari nashr etilmagan materiallar o‘z pozisiyalarini mustahkamlashiga umid qilishdi. Ulardan biri, JFK Facts blogi muharriri Jefferson Morli payshanba kuni Daily Mailga bergan intervyusida oshkor bo‘lgan hujjatlar Kennedi tergovi uchun juda muhim ekanligini aytdi. Shu haftada 63 000 sahifa chiqqanidan keyin ham hali oshkor etilmagan ko‘plab hujjatlar, jumladan, Tramp yanvar oyida o‘z buyrug‘ini chiqarganidan keyin FQB tomonidan qabul qilingan 2400 ta fayl, shuningdek, Kennedi oilasida saqlanayotgan materiallar", dedi Morli.

Morlining so‘zlariga ko‘ra, Shlezinger eslatmasi Kennedi va Markaziy razvedka boshqarmasi o‘rtasidagi o‘zaro ishonchsizlikning "kelib chiqishi tarixini" ifodalaydi.

"Dallasdagi suiqasd amerikaliklarni AQSh hukumati doimiy ravishda o‘z fuqarolariga yolg‘on gapirayotganiga deyarli abadiy ishonishlariga olib kelgan bir qator boshqa fitna nazariyalariga olib kelgan birinchi yirik voqea bo‘ldi", deydi Virjiniya universiteti Siyosat markazi direktori va "Kennedining yarim asrligi" muallifi Larri Sabato.

Ronald Nyuman, AQShning Afg‘oniston, Jazoir va Bahrayndagi sobiq elchisi, o‘z navbatida, aksariyat amerikalik diplomatlar hozirda "Markaziy razvedka boshqarmasi xodimlari emas", ammo: "Urushlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yashirin operasiyalarda ishtirok etayotgan joylarga borsangiz, boshqacha manzarani ko‘rasiz".

Shlezinger eslatmasi maxfiy operasiyalar ustidan nazoratni Davlat departamentiga topshirish va Markaziy razvedka boshqarmasini alohida davlat kotiblari o‘rinbosarlariga hisobot beradigan ikkita agentlikka bo‘lish taklifini aks ettiruvchi oldindan tahrirlangan sahifa bilan yakunlanadi. Morli buni Kennedining Sviney ko‘rfazidagi muvaffaqiyatsizlikdan g‘azabiga javob sifatida ko‘radi.

Faktlarni bunday solishtirishdan esa har kim o‘zicha xulosa chiqarishi mumkin...

Osvald juda yomon o‘qotar bo‘lgan

Maxfiylashtirilgan yozuvlardan biri to‘g‘ridan-to‘g‘ri Sovet KGB ning yollanma askarlarni tayyorlashda ishtirok etish ehtimolini rad etadi. Merilend universitetining nafaqadagi professori, 1991 yilda Sankt-Peterburg davlat universitetida dars bergan E.B.Smit Moskvada KGB agenti "Slava" bilan suhbatlashdi, u faylning beshta qalin jildini o‘rganib chiqqach, professorga Li Xarvi SSSRda yashab, kuzatuv ostida bo‘lganiga qaramay, Moskva bilan hamkorlik qilmaganligini aytdi. Chekistlarning ta’kidlashicha, amerikalik kambag‘al o‘q otgan va nishonlarni urishda qiynalgan. Smit bu va boshqa ma’lumotlar haqida Markaziy razvedka boshqarmasi xodimi Stiven Xaynbergga ma’lum qildi. Ma’lumotlar AQSh arxiviga shunday tushdi.

Aytilganlarga va bugungi kunda bu sir emas, shuni qo‘shimcha qilish kerakki, "Slava" - KGB rahbarining o‘sha paytdagi yordamchisi, Sovet Ittifoqi sobiq tashqi ishlar vaziri Vyacheslav Molotovning nabirasi Vyacheslav Nikonov.

Donolik bilan tasniflanganmi?

Qo‘shma Shtatlarda Kennedi ishi bo‘yicha hujjatlar e’lon qilinishi bilan birga tasodifiy yoki ataylab yuzlab odamlarning shaxsiy ma’lumotlari fosh etildi. Bu haqda The New York Times yozmoqda. Nashrning ta’kidlashicha, maxfiyligi o‘chirilgan fayllarda ma’lumotlarni yashirib qo‘yadigan maxfiy yoki o‘chirilgan fragmentlar bo‘lmagan. Bu bitta Markaziy razvedka boshqarmasi agentining to‘liq shaxsiy ma’lumotlari, shuningdek, yuzlab boshqa shaxslarning ijtimoiy xavfsizlik raqamlari oshkor bo‘lishiga olib keldi.

Anonim manbaning gazetaga aytishicha, AQSh prezidenti ma’muriyati rasmiylari hujjatlar e’lon qilinishidan oldin, agar ular tahrir qilinmagan holda e’lon qilinsa, ayrim shaxsiy ma’lumotlar oshkor etilishini bilishgan.

Gazeta nashrining qayd etishicha, siyosat egalari orasida kongress xodimlari, razvedka xodimlari va sobiq elchi bor, ularning aksariyati hali ham tirik.

Tarix takrorlanishi mumkinmi?

"Maxfiylashtirilgan hujjatlarning oshkor etilishi Markaziy razvedka boshqarmasi prezidentga qarshi fitna tashkilotchilarini yaqindan kuzatib turgani haqidagi uzoq yillik nazariyani tasdiqlaydi. Ammo u hech qanday faol choralar ko‘rmadi yoki FQB bilan muvofiqlashmadi. Yo razvedka xizmati apparatining beparvoligi yoki g‘arazli niyati butun shuhrati bilan oshkor bo‘ldi. Balki Tramp jamoasi aynan shu narsaga e’tibor qaratadi va bu ularga Vashingtonda tozalashlarni tashkil etish zarurligi foydasiga yana bir dalil beradi. Maxsus xizmatlar tomonidan xuddi shunday kuzatuv 2001 yil 9 sentyabrdagi terakt tashkilotchilari ustidan ham olib borilgan, ammo hech narsa qilinmagan. "Ammo AQSh razvedka hamjamiyati faol ravishda Trampning saylovoldi kampaniyasi g‘ildiraklariga so‘z qo‘ydi - 2016 va 2020 yilda", deb yozadi amerikalik siyosatshunos Malek Dudakov.

U yangi tayinlangan FQB direktori Kesh Patel lavozimga kirishganidan so‘ng darhol o‘zi uchun shaxsiy qo‘riqchi yollaganini eslaydi: “U ommaviy ravishda ishdan bo‘shatish niyatida bo‘lgan o‘z agentlariga ishonmaydi. Va FQB shtab-kvartirasi kimoshdi savdosiga qo‘yilishi kerak, Vashingtondagi ko‘plab hukumat binolaridan xalos bo‘lishi kerak”.

Dudakov Amerika ommaviy axborot vositalaridagi nashrlarga tayanib, Markaziy razvedka boshqarmasi deyarli 50 yil ichida eng keng ko‘lamli tozalashlarni boshlaganini ta’kidlaydi. Pentagon esa Pit Xegset boshchiligida 50-60 ming fuqarolik xodimni, ya’ni butun xodimlarning 6-8 foizini ishdan bo‘shatish niyatida. "Demokratik sudyalar AQSh hukumatining dekonstruksiya qilinishiga to‘sqinlik qilmoqchi. Ammo Oq uy ko‘plab sud qarorlarini e’tiborsiz qoldirmoqda. Tez orada u xalatlaridan yechib olinadigan o‘ta faol sudyalarga impichment e’lon qilishni boshlamoqchi", — deya xulosa qiladi ekspert va Internet xuddi tishsiz kampirga o‘xshab, o‘tgan iyul oyida saylovoldi mitinqida qandaydir bir Metyu Kruks Donald Trampni otib tashlaganini dahshatli tarzda eslatadi. O‘qlardan biri bo‘lajak prezidentning boshiga tegishiga sal qoldi.

www.aniq.uz sayti muxbiri tarjimasi