Tasbeh ishlatish bid’atmi?
CAVOL: Bir tanishim aytadigan zikrlaringni tasbihda emas, barmoqlaring bilan sanashing kerak, dedi. Zikrlarni aytishda tasbih ishlatishim gunohmi?
JAVOB: Bismillahir Rohmanir Rohim. Qadim-qadimlardan beri yurtimizda hech ixtilofsiz ishlatib kelingan tasbih yaqin-yaqindan bid’at, harom deydiganlar chiqa boshladi. Dinda bir amalni bid’at yoki harom deyish uchun kuchli dalillar kerak bo‘ladi. Tasbih ishlatishdan man qiladigan bunday dalillar esa mavjud emas. Tasbih ishlatish joiz ekaniga kelgan dalillar inkor etib bo‘lmas darajada quvvatli va ko‘pdir. Sofiya binti Huyay onamiz raziyallohu anhodan rivoyat qilingan sahih hadisda shunday deyiladi:
دخل علي رسول الله صلي الله عليه وسلم وبين يدي أربعة آلاف نواة أسبح بها قال لقد سبحت بهذه ألا أعلمك بأكثر مما سبحت فقلت بلي علمني فقال قولي سبحان الله عدد خلقه (رواه الإمام الترمذي)
ya’ni: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam meni oldimga kirdilar, oldimda to‘rt ming dona danak bor bo‘lib, ular bilan tasbih aytar edim. Shunda U Zot: “Senga sen aytayotgan tasbihdan ko‘ra ko‘prog‘ini o‘rgataymi?” – dedilar. Men: “O‘rgating” – dedim. U Zot “Subhanallohi adada xolqihi” – deb ayt, dedilar” (Imom Termiziy rivoyatlari).
Mazkur hadis tasbih ishlatishni joizligiga dalildir. Zero, bunda Nabiy sallallohu alayhi vasallamning taqrirlari (joiz ishni o‘z o‘rnida qoldirishlari) bor. Agar tasbih ishlatish mumkin bo‘lmaganida Rasul alayhissalom onamizni darhol bu ishdan qaytargan bo‘lar edilar. Onamizni oldidagi danakni ko‘rib indamaganlari bu ishni joizligiga dalil bo‘ladi. (“Mirqotul mafotih” va “Tuhfatul ahvaziy” kitoblari).
Mashhur sahoba Abu Hurayra raziyallohu anhuning xaltachada tosh yoki danaklari bo‘lib, ular bilan “Subhanalloh, subhanalloh” deb tasbih aytar edilar. Toshlar tugagach cho‘rilariga berar, cho‘ri ularni to‘plab xaltachaga solib, yana u kishiga qaytarib berar edi (Imom Ibn Abi Shayba rivoyatlari).
Badrda qatnashgan sahobalardan qirqtasi bilan uchrashib, hadis eshitgan tobein Qosim ibn Abdurrahmondan rivoyat qilinadi: Abu Dardo raziyallohu anhuning bir xaltachada o‘nta atrofida hisoblangan ajva xurmosining danaklari bo‘lib, bomdod namozini o‘qigach, xaltachadan danaklarni birma-bir olib tasbih aytar, danaklar tugagach, birma-bir yana xaltachaga qaytarib solar edi. Doim shu holatda tasbih aytar edilar (Imom Ahmad rivoyatlari).
Yunus ibn Ubayd onasidan rivoyat qiladi: Uning onasi “Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning sahobalaridan bo‘lgan Abu Sofiya degan kishi bizning qo‘shnimiz edi. U kishining tasbih aytish uchun toshchalari bor edi”, degan (Imom Ahmad rivoyatlari).
Alloma Abdulhay Laknaviy o‘zlarining “Ziynatul fikr fi subhatiz zikr” nomli asarlarida tobeinlarning ulug‘laridan bo‘lgan Hasanul Basriy rahmatullohi alayhdan naql qilib aytadilar: “Hasan Basriydan qo‘llarida hamisha tasbih bo‘lishining sababi haqida so‘ralganida “Biz avvallari (sahobalar davrida) buni ishlatar edik, kelajakda ham buni tark qilmaymiz. Men qalbim, tilim va qo‘lim bilan zikr qilishni yaxshi ko‘raman” deganlar”.
Mazkur dalillardan ma’lum bo‘ladiki, tasbih ishlatish aslo bid’at emas, balki joiz, hatto mustahab bo‘lgan ishdir. Chunki buni man qiladigan birorta dalil yo‘qdir. Balki sahobalardan kelgan xabarlar tufayli bu ishni qilish marg‘ub amaldir. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo hay’ati.
