Qilmishida jinoyat tarkibi bo‘lmaganligi sababli JPKning 83-moddasiga asosan shaxs aybsiz deb topilib, reabilitasiya qilindi

Jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyat sudining 2010 yil 15 iyundagi hukmiga ko‘ra, Q.J O‘zbekiston Respublikasi JK 210-moddasi 3-qismining “b” bandi va 209-moddasining 1-qismi bilan JKning 59-moddasiga asosan 3 yil muayyan huquqdan mahrum qilingan holda 8 yil ozodlikdan mahrum qilish jazosiga sudlangan.

Jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyat sudi kassasiya instansiyasining 2011 yil 1 fevraldagi ajrimi bilan birinchi instansiya sudining hukmi o‘zgarishsiz qoldirilgan.

Biroq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’atining 2019 yil 27 iyundagi ajrimi bilan, J.Qandaxorovga nisbatan chiqarilgan jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyat sudi kassasiya instansiyasining 2011 yil 1 fevraldagi ajrimi bekor qilinib, jinoyat ishi yangitdan kassasiya instansiyasi sudida ko‘rish uchun yuborilgan.

Sudning hukmiga ko‘ra, J.Qandaxorov Buxoro viloyat IIB YHXB huzuridagi ro‘yxatdan o‘tkazish va imtihon olish bo‘limi davlat yo‘l harakati xavfsizligi inspektori lavozimida 2007 yilning iyun oyidan buyon xizmat qilib kelib, mas’ul mansabdor shaxs bo‘la turib, 2009 yilning 19 iyun kuni shaxsini aniqlash imkoni bo‘lmagan noma’lum shaxs va u orqali F.Ochilov, R.Ashurov va A.Kenjayev bilan oldindan jinoiy til biriktirib, ular bilan bir guruh bo‘lib, o‘z mansab vakolatidan qasddan foydalanib, sodir etishi mumkin bo‘lgan muayyan harakatni, ya’ni aslida viloyat YHXBga ro‘yxatga qo‘yish uchun olib kelinmagan, 1971 yilda ishlab chiqarilgan “Moskvich-412” rusumli, davlat raqami 85 D 2766 bo‘lgan avtomashinasini ko‘zdan kechirmagan bo‘lsa-da, fuqaro R.Ashurov nomidan transport vositasini qayd etish va davlat raqami berish haqidagi viloyat IIB YHXB boshlig‘i nomiga yozilgan arizada “avtomashina agregat raqamlari hujjatlarda ko‘rsatilgan raqamlarga to‘g‘ri keladi” deb, go‘yoki avtomashinani ko‘zdan kechirib, avtomashina agregat raqamlarini hujjatlarda ko‘rsatilgan raqamlar bilan solishtirib ko‘rganini tasdiqlab, o‘z imzosini qo‘yib, bila turib, g‘arazgo‘ylik va boshqa manfaatlarni ko‘zlab, rasmiy hujjatga soxta ma’lumot va yozuvlar kiritib, AAS 20583919-sonli transport vositasini qayd etish guvohnomasi va 85 O 035 AA davlat raqamini fuqaro R.Ashurovning nomiga rasmiylashtirib berib, evaziga tergovda aniqlashning imkoni bo‘lmagan fuqaro orqali A.Kenjayev va F.Ochilovdan qonunga xilof ekanini bila turib 59.378 so‘m pulni pora tariqasida olganlikda ayblangan.

Kassasiya shikoyatida, J.Qning aybsizligi va harakatida jinoyat tarkibi yo‘qligi haqida vajlar keltirilib, sud hukmini bekor qilib, J.Qni oqlash xususida ajrim chiqarish so‘ralgan.

O‘zbekiston Respublikasi JKning 22-moddasi talablariga ko‘ra, sud jinoyat yuz berganligini, uning sodir etilishida kim aybdorligini, shuningdek, u bilan bog‘liq barcha holatlarni aniqlashi, ish bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlarni sinchkovlik bilan, har tomonlama, to‘la va xolisona tekshirib chiqishi, ishda yuzaga keladigan har qanday masalani hal qilishda ayblanuvchini yoki sudlanuvchini ham fosh qiladigan, ham oqlaydigan holatlarni aniqlashi va hisobga olishi lozim.

Ushbu kodeksning 463-moddasi 1-qismiga muvofiq, ayblov hukmi taxminlarga asoslangan bo‘lishi mumkin emas va faqat sudlanuvchining jinoyat sodir etishda aybli ekanligi sud muhokamasi davomida isbot qilingan taqdirdagina chiqariladi, ayblov hukmiga jinoyat sodir etilishining ish bo‘yicha barcha mumkin bo‘lgan holatlarni tekshirish, ish materiallarida ma’lum bo‘lib qolgan barcha kam-ko‘stni to‘ldirish, yuzaga kelgan hamma shubha va qarama-qarshiliklarga barham berish natijasida yig‘ilgan ishonchli dalillargina asos qilib olinishi lozim.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining “Sud hukmi to‘g‘risida”gi 2014 yil 23 maydagi 7-sonli Qarorining 4-bandiga muvofiq, ish bo‘yicha hukm ish materiallarida ma’lum bo‘lib qolgan barcha kamchiliklar to‘ldirilgandan keyingina chiqarilishi mumkinligi, ish bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlar sinchkovlik bilan, har tomonlama, to‘la va xolisona tekshirib chiqilishi kerakligi, sudlanuvchini jinoyatni sodir qilganligini ham fosh qiladigan, ham oqlaydigan har bir dalil, JPKning 95-moddasiga muvofiq ishga aloqadorligi, maqbulligi va ishonchliligi nuqtai nazaridan baholanishi lozimligi;

dalillar maqbulligi nuqtai nazaridan baholanishida, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2004 yil 24 sentyabrdagi “Dalillar maqbulligiga oid jinoyat-prosessual qonuni normalarini qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi qarorida nazarda tutilgan tushuntirishlarga amal qilinishi lozimligi;

dalillarni baholash jinoyat ishi uchun ahamiyatli bo‘lgan mavjud holatlar haqidagi xulosalarni tasdiqlovchi, rad etuvchi yoki shubha ostiga oluvchi faktlar yoki narsalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni aks ettirgan taqdirdagina ishga aloqador deb e’tirof etilishi;

tekshiruv natijasida haqiqatga muvofiq ekanligi aniqlangan dalillar ishonchli deb hisoblanishi, sudlanuvchining aybdorligi (aybsizligi) to‘g‘risidagi sudning xulosalariga zid bo‘lgan dalillar hukmda nafaqat ko‘rsatilishi balki, sud tomonidan nima uchun ular ishonchsiz deb topilganligi va rad etilganligi sabablari asoslantirilgan bo‘lishi lozimligi;

hukmda sudlanuvchining jinoiy harakatlarini ham fosh qiladigan, ham oqlaydigan dalillarga asoslanganda, sud ularning mazmunini yoritishi va tegishli baho berishi lozimligi;

5-bandida, “Sudlarning e’tibori, JPKning 22-moddasiga binoan ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash uchun faqat qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan ma’lumotlardan foydalanish mumkinligiga qaratilishi;

sudlar hukm JPKning 26, 90 va 455-moddalari talabiga binoan faqat sud majlisida tekshirilgan va sud majlisi bayonnomasida o‘z aksini topgan dalillarga asoslangan bo‘lishi lozimligini e’tiborga olishlari kerakligi”gi haqida tushuntirishlar berilgan.

Biroq sud, sudlangan J.Qga nisbatan ayblov hukmi chiqarishda qayd etilgan qonun talablari va Oliy sud Plenumining rahbariy tushuntirishlariga rioya qilmagan.

O‘zbekiston Respublikasi JKning 210-moddasi 3-qismi “b” bandida (2001 tahririda), mas’ul mansabdor shaxs tomonidan pora olganlik uchun jinoiy javobgarlik nazarda tutilgan.

Mazkur jinoyatning ob’ekti davlat hokimiyati, boshqaruv va mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlarining normal faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydigan ijtimoiy munosabatlar, fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlari hisoblanib, ob’ektiv tomondan pora olish mansabdor shaxsning o‘z xizmat mavqeidan foydalangan holda sodir etishi lozim yoki mumkin bo‘lgan muayyan harakatni pora berayotgan shaxsning manfaatlarini ko‘zlab bajarishi yoki bajarmasligi evaziga shaxsan o‘zi yoki vositachi orqali qonunga xilof ekanligini bila turib, moddiy qimmatliklar olishi yoki mulkiy naf ko‘rishida ifodalanadi.

Sud, Navoiy viloyati IIB YHXB huzuridagi ro‘yxatdan o‘tkazish va imtihon olish bo‘limi davlat yo‘l harakati xavfsizligi inspektori J.Qni faqat mansab vazifalariga qarab, uning aybliligini faraz va gumonlarga asoslanib, sudlanuvchi va guvohlar tomonidan keltirilgan vajlarni to‘liq tekshirmasdan, barvaqt xulosaga kelgan.

Sudlov hay’ati, mazkur jinoyat ishi bo‘yicha pora predmeti bo‘lmagani va aniqlanib olinmagani, J.Qga aynan kim, qachon, qayerda qancha pul berganligi yoki J.Qning pora olganligi ish holatlari va biron bir dallilar majmui bilan tasdiqlanmagani va uning O‘zbekiston Respublikasi JK 210-moddasi 3-qismining “b” bandi (yoki JKning 210-moddasi boshqa qismlari hamda bandlari)da nazarda tutilgan pora olish jinoyatini sodir etganligi o‘z isbotini topmaganligi sababli, uning harakatida jinoyat tarkibi mavjud emas deb hisobladi.

Shuningdek, sudlov hay’ati, birinchi bosqich sudi tomonidan J.Q O‘zbekiston Respublikasi JK 209-moddasining 1-qismida ko‘rsatilgan jinoyatni sodir etganlikda noto‘g‘ri ayblangan deb hisobladi. 

O‘zbekiston Respublikasi JK 209-moddasining 1-qismida, fuqarolarning huquqlariga yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlariga yohud davlat yoki jamoat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazilishiga sabab bo‘lgan mansab soxtakorligi uchun jinoiy javobgarlik nazarda tutilgan.

Mazkur jinoyatning ob’ekti davlat boshqaruvi organlarining mavqei va faoliyati, fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlari hisoblanib, ob’ektiv tomondan qilmish va kelib chiqqan jinoiy oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanishning mavjudligi bilan ifodalanadi.

Dastlabki tergov va sudda aniqlangan holatlarga qaraganda, fuqaro R.A fuqaro K.Odan 85 D 2766 davlat raqamli “Moskvich-412” rusumli avtomashinani sotib olganidan so‘ng, mazkur avtomashinani viloyat IIB YHXB RIBdan qayta rasmiylashtirib, o‘zining nomiga transport vositasini qayd qilish guvohnomasi va 85 O 035 AA davlat raqami olgan.

Biroq, holat yuzasidan o‘tkazilgan sudga oid xatshunoslik ekspertizasining 2009 yil 16 dekabrdagi 1110-sonli xulosasiga ko‘ra, Navoiy viloyat IIB YHXB 1-sonli RIBning 2009 yildagi 85 O bilan boshlanadigan davlat raqam belgisi va transport vositasini qayd qilish guvohnomalarini ro‘yxatga olish kitobining 174-varag‘idagi 1656-raqami bilan qayd qilingan R.Aga tegishli “Moskvich-412” rusumli avtomashina uchun rasmiylashtirilib berilgan AAS 1900283 seriya raqamli transport vositasini qayd etish guvohnomasi va 85 O 035 AA davlat raqam belgisini olganligi haqidagi imzolar, shuningdek, R.Aning nomidan sotib olingan avtomobilni ro‘yxatga olib, qayd etish guvohnomasi va raqam belgisi berishni so‘rab yozilgan 2009 yil 19 iyundagi ariza blankasining “imzo” grafasidagi “arizachi” nomidan bajarilgan imzo fuqaro R.A tomonidan emas, balki boshqa shaxs tomonidan bajarilganligi aniqlangan. 

Xaqiqatdan ham, fuqaro R.Aning nomiga AAS 1900283 seriya raqamli transport vositasini qayd qilish guvohnomasini rasmiylashtirish hujjatlari YHXB RIB inspektori J.Q tomonidan bajarilib, R.Aga tegishli avtomashinani va uning o‘zini ko‘zdan kechirmasdan turib, ichki ishlar tizimida o‘rnatilgan ish yuritish tartib qoidalari va ish yutirish intizomini buzgan ko‘rinadi.

Bunday holat, J.Qning ichki ishlar tizimida o‘rnatilgan ichki tartib qoidalarga muvofiq intizomiy javobgarligini keltirib chiqarishi mumkin xolos.

Biroq, bu bilan, haqiqatda mavjud bo‘lgan ammo o‘zining ishtirokisiz avtomashinasi uchun tegishli hujjatlarni qonuniy tartibda olganligi nuqtai nazaridan R.Aning manfaatlariga biron bir ziyon yoki zarar yetkazilgan deb bo‘lmaydi.

Chunki, O‘zbekiston Respublikasi JK 14-moddasining birinchi qismiga asosan, jinoyat kodeksi bilan ta’qiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish jazo qo‘llanilishi taxdidi bilan jinoyat deb xisoblanadi. Ushbu moddaning ikkinchi qismiga muvofiq, jinoyat kodeksi bilan qo‘riqlanadigan ob’ektlarga zarar yetkazadigan yoki shunday zarar yetkazish real xavfini keltirib chiqaradigan qilmish ijtimoiy xavfli qilmish deb topiladi.

Qayd etilganlarga asosan, kassasiya instansiyasi sudi, J.Qning xarakatlarida mansab soxtakorligi jinoyat tarkibi mavjud emas deb xisobladi va Jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyat sudining 2010 yil
15 iyundagi Q.Jga oid hukmi bekor qilinib, Q.J, uning xarakatida O‘zbekiston Respublikasi JK 209-moddasining 1-qismi va 210-moddasi
3-qismining “b” bandida nazarda tutilgan jinoyat tarkibi bo‘lmaganligi sababli, O‘zbekiston Respublikasi JPK 83-moddasining 2-bandiga asosan
oqlandi.

Q.Jga, O‘zbekiston Respublikasi JPKning 304-313-moddalarida nazarda tutilgan tartibda, jinoiy ta’qib natijasida yetkazilgan mulkiy, ma’naviy va boshqa ziyon oqibatlarini bartaraf qilish huquqiga ega ekanligi e’tirof etildi.

     A.Shaydoyev,

KSH-4-04/171-19-sonli ajrimi

Jinoyat ishlari bo‘yicha

Buxoro viloyat sudi raisining

o‘rinbosari