Qalbaki dollar inqirozi

Turkiyada qalbaki dollarlar bilan bog‘liq yirik inqiroz avj oldi. Mutaxassislarning fikricha, mamlakat bozorida 600 millionga yaqin qalbaki dollarlar mavjud bo‘lib, ularning aksariyati 50 va 100 dollar nominalida. Qalbakilik darajasi shunchalik yuqoriki, hatto bankomatlar, pul hisoblash mashinalari va ko‘plab mutaxassislar soxtani asl nusxadan ajrata olmayapti, deya yozmoqda Yeni Şafak nashri.

Banklar va ayirboshlash shoxobchalari vakillari, shuningdek, Istanbuldagi "Grand-bazar" (Kapalı Çarşı) savdogarlari 50 dollarlik banknot va 100 dollarlik eski oq ko‘rinishdagi pullarni qabul qilishni to‘xtatgan. Bu hatto maxsus jihozlardan foydalanganda ham banknotlarning haqiqiyligini aniqlashning qiyinligi bilan bog‘liq.

Turkiya valyuta ayirboshlash shoxobchalari assosiasiyasi (TÜYEMDER) boshqaruvi a’zosi Mustafo Yunverning ta’kidlashicha, pul hisoblagichlari va bankomatlarning dasturiy ta’minoti bunday qalbaki pullarni aniqlash bilan kurashish uchun yangilanishi kerak.

“Biz tushunmovchiliklarning oldini olish va fuqarolarni moliyaviy yo‘qotishlardan himoya qilish uchun 50 dollar va oq 100 dollarlik banknotlar bilan operasiyalarni vaqtincha to‘xtatdik. Dasturiy ta’minotni yangilash taxminan 7-10 kun davom etishi kutilmoqda”, dedi Unver.

Ma’lumotlarga ko‘ra, qalbaki dollarlarning salmoqli qismi Turkiyaga Yaqin Sharq, Osiyo, Bolqon va Eron orqali kirib keladi. Mustafo Yunverning qo‘shimcha qilishicha, qalbaki pul sotuvchilar zamonaviy materiallar va texnologiyalardan foydalanmoqda, buning natijasida soxta buyumlarni maxsus jihozlarsiz asl nusxadan ajratib bo‘lmaydi.

“Biz qalbaki dollarlar hajmi 600 millionga yaqin ekanligi haqida ma’lumot oldik. 50 dollarlik kupyuralarga alohida e’tibor qaratish lozim, chunki ular qalbakilashtirishning asosiy maqsadi hisoblanadi. Bu banknotalar shunchalik yuqori sifatga egaki, hatto pulni tekshirish uskunalarini ishlab chiqaradigan zavodlarda ham ularning haqiqiyligini aniqlash qiyin”, — dedi u.

Yunver fuqarolarga banklar va rasmiy ayirboshlash shoxobchalaridan tashqarida valyuta operasiyalarini amalga oshirmaslikni qat’iy tavsiya qildi.

“Turkiyada 950 ga yaqin lisenziyaga ega ayirboshlash shoxobchalari mavjud, biroq ularga qo‘shimcha ravishda minglab noqonuniy tashkilotlar ham bor. Fuqarolar o‘ta ehtiyotkor bo‘lishlari va rasmiy lisenziyaga ega bo‘lmagan joylarda valyuta xarid qilishdan qochishlari kerak”, — dedi u.

Yeni Şafak nashri soxta dollarlarni aniqlash bo‘yicha bir qator tavsiyalarni e’lon qildi:

Qog‘oz sifati

Asl dollar pullari 75 foiz paxta va 25 foiz zig‘irdan iborat qog‘ozga bosiladi. Teginib ko‘rilsa, soxta pullar silliq yoki aksincha, juda qo‘pol bo‘lishi mumkin.

Mikromatn

Haqiqiy banknotlarda faqat lupa ostida ko‘rish mumkin bo‘lgan mikromatn mavjud. Masalan, 2004 yildagi 50 dollarlik kupyurada bunday yozuvlar portret yoqasiga va veksel chetlari bo‘ylab joylashtirilgan.

Rangni o‘zgartirish effekti

Haqiqiy 50 va 100 dollarlik banknotlarda raqamlar ko‘rish burchagi o‘zgarganda rangi misrangdan yashilga o‘zgaradi.

Qog‘oz konstruksiyasiga xavfsizlik ipi kiritilgan bo‘lib, unda «USA» yozuvi va banknot nominali ko‘rinadi.

Filigra

Banknotni yorug‘likda ko‘rayotganda, unda asosiy tasvir bilan mos keladigan portret yoki boshqa o‘yma tasviri paydo bo‘ladi.

Hid

Ba’zi ekspertlarning ta’kidlashicha, yangi banknotlarning hidi soxta pullardan farq qilishi mumkin, chunki turli xil kimyoviy moddalar qo‘llaniladi.

Qalbaki pullarning ko‘pligi tashvishli

Qalbaki dollarlar turk iqtisodiga ommaviy ravishda kirib, banklar, ayirboshlash shoxobchalari va oddiy fuqarolar uchun jiddiy qiyinchiliklar tug‘dirdi. Bu muammo moliya tizimiga bo‘lgan ishonchni susaytiradi va shoshilinch choralar ko‘rishni, jumladan, tekshirish texnologiyasini va xalq ta’limini takomillashtirishni talab qiladi.