Mutaxassislar Orolbo‘yida ekologik muammolarni hal qilishda kompleks yondashuvni muhokama qildilar

Xalqaro Orol turizmi haftaligi doirasida Qoraqalpog‘iston Respublikasida o‘z faoliyatini mintaqani tiklash va barqaror rivojlantirish muammolariga bag‘ishlagan yetakchi mutaxassis va olimlarni jamlagan «Orolbo‘yi ezgu niyat elchilari» xalqaro konferensiyasi bo‘lib o‘tdi.
Orolbo‘yi mintaqasidagi ekologik inqirozni hal qilishda ilmiy asoslangan va amaliy yo‘naltirilgan yondashuvlarni ishlab chiqishga salmoqli hissa qo‘shgan uch nafar ekspertning ma’ruzalari alohida qiziqish uyg‘otdi: O‘rmon xo‘jaligi ilmiy-tadqiqot instituti laboratoriya mudiri, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori Zinoviy Novitskiy (O‘zbekiston), Markaziy Osiyo atrof-muhit va iqlim o‘zgarishini o‘rganish universiteti katta o‘qituvchisi Dr. Olaleykan Ibitoyeva Shinjon ekologiya va geografiya instituti xalqaro aloqalar departamenti direktori doktor Syao Jianfang (Xitoy).
Z.Novitskiy o‘z ma’ruzasida Orolbo‘yida ekologik muammolar mamlakat tarixida birinchi marta konstitusiyaviy darajada mustahkamlanganini alohida ta’kidladi. O‘zbekiston Respublikasi yangi tahrirdagi Konstitusiyasining 49-moddasiga muvofiq, davlat ekologik tizimni muhofaza qilish va tiklash, shuningdek, hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish choralarini ko‘radi. O‘rmonlarning qurigan tubida meliorativ holatni yaxshilash bo‘yicha alohida loyihalardan tizimli va ilmiy asoslangan tadbirlarga o‘tish muhimligini ta’kidladi. Ma’ruzachining takliflari orasida yaylovlar yaratish uchun qatorlar orasiga yem-xashak o‘simliklari ko‘chatlarini ekish, bunday ko‘chatlarni yetishtirish bo‘yicha Milliy markazni tashkil etish va keyinchalik viloyat markaziga aylantirish, ekoturizmni rivojlantirish, Xalqaro yoshlar ekologik markazini tashkil etish, O‘zbekiston va Qozog‘iston qurigan dengiz tubining o‘rmon meliorativ holatini rivojlantirishning yagona tizimini ishlab chiqish kiradi.
Doktor Olaleykan Ibitoye o‘z nutqida ichki dengizlarning ahamiyati va biologik xilma-xillikni saqlashning iqtisodiy farovonlikka ta’sirini ta’kidladi. U Orol fojiasi butun dunyo uchun yaqqol saboq bo‘lishini ta’kidladi: ichki suv havzalari ekotizimining yo‘qolishi iqtisodiyot, aholi salomatligi va turmush darajasiga bevosita ta’sir qiladi. Mintaqada biologik xilma-xillikni saqlash nafaqat ekologik, balki qayta tiklashning iqtisodiy dastagiga aylanishi, ekoturizm, ekologik yo‘naltirilgan qishloq xo‘jaligi va barqaror bandlik shakllarini rivojlantirishga ko‘maklashishi mumkin. U mamlakatlar o‘rtasida ilmiy almashinuv zarurligiga, ekologik ta’limni mintaqaviy va xalqaro barqaror rivojlanish dasturlariga integrasiyalashuviga alohida e’tibor qaratdi.
Doktor Syao Jianfangning ma’ruzasi Orol dengizi mintaqasi ekologiyasi va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro hamkorlikka bag‘ishlandi. Olim mintaqa davlatlari rahbariyatlari tomonidan belgilangan strategik vazifalarni amalga oshirish uchun qo‘shma ilmiy tadqiqotlar va amaliy loyihalarni faollashtirish zarurligini ta’kidladi. 2023 yil oktabr oyida bo‘lib o‘tgan «Bir makon, bir yo‘l» uchinchi xalqaro hamkorlik forumida tashabbus ko‘rsatgan Markaziy Osiyoda yashil texnologiyalarni rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar rejasi muhim tashabbuslar qatoriga kiradi. Ma’ruzachi Orol bo‘yicha tadqiqotlarga hozirda 90 ga yaqin davlat, jumladan, Germaniya, AQSH, Xitoy, Rossiya va O‘zbekiston qo‘shilganini ma’lum qildi. Ekspert xalqaro ishtirok yanada kengayishiga ishonch bildirdi. U viloyatning turli hududlarida shamol eroziyasi xavfini baholash bo‘yicha ma’lumotlarni taqdim etib, Orol dengizining sharqiy qismi eng yuqori xavf zonasida – 93 foiz ekanligini ta’kidladi. Orol dengizi tubidagi chang juda katta masofalarga — Shimoliy muz okeani, Eron, Yaponiya va hatto Fransiyaga tarqaladi. Qo‘shma ekspedisiyalar doirasida quriydigan tubini ham, Amudaryo deltasini ham qamrab olgan 43 ta tadqiqot hududi tashkil etildi.
2025 yilga mo‘ljallangan tadbirlar qatorida Qoraqalpog‘iston, Xorazm, Buxoro, Navoiy va Jizzax viloyatlarida beshta galofit botanika bog‘i barpo etish, germplazma bankini tashkil etish va sho‘rxok hududlarni ekologik jihatdan boshqarish sohasida Markaziy Osiyo salohiyatini mustahkamlash ko‘zda tutilgan. Shuningdek, ma’ruzachi Toshkent shahrida suv resurslari monitoringi, cho‘llanishga qarshi kurashish va bioxilma-xillikni saqlash sohasida mintaqaviy markazga aylanadigan yangi Markaziy Osiyo ekologiyasi va atrof-muhit ilmiy tadqiqot markazi faoliyatining muhimligini alohida ta’kidladi.
Mutaxassislarning taqdimotlarida Orolbo‘yining qayta tiklanishi ilmiy yondashuv, xalqaro hamkorlik va davlatlar tomonidan tizimli yordam ko‘rsatishni talab qilishini ko‘rsatdi. Taqdim etilgan tashabbuslar nafaqat kelgusidagi ishlar yo‘nalishlarini belgilab beradi, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasining barqaror va ekologik yo‘naltirilgan rivojlanishiga asos bo‘ladi.