Havo qobig‘i haqida ajoyib haqiqatlar

Qur’oni karimda har bir ne’mat benuqson va betakror qilib yaratilgani va ularning barchasi insonlar uchun xizmat qilishi haqida ko‘plab oyatlar tushirilgan. «Albatta osmonlar va yerning yaratilishida, kecha va kunduzning almashib turishida, dengizda odamlarga kerakli narsalarni olib yurgan kemalarning (suzishida) va Alloh osmondan tushirgan va u sababli o‘lik yerni tiriltirib, bor jonzotni tarqatib-yoyib yuborgan suv degan ne’matda va shamollarning yo‘naltirilishida, osmon va yer orasidagi itoatgo‘y bulutda (bularning hammasida) aqlli kishilar uchun oyat-alomatlar bordir» (Baqara, 164).

Atmosfera yer sharining havo qobig‘i bo‘lib, biosferada hayot mavjudligini ta’minlovchi asosiy manbalardan biridir. Atmosfera barcha jonzotlarni zararli kosmik nurlardan himoya qilib turadi, sayyora yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agar havo qobig‘i bo‘lmaganida yer yuzasida kunduzi +100⁰S va kechqurun -100⁰S harorat kuzatilgan bo‘lar edi. Atmosferaning yuqori chegarasi taxminan 2000 km. balandlikdan o‘tadi. Atmosfera bir necha qatlamlardan iborat bo‘lib, uning asosiy massasi (90%) 10-16 km. balandlikkacha bo‘lgan quyi troposfera qismida joylashgan. Ob-havo va iqlim asosan troposferadagi jarayonlar bilan bog‘liq. Atmosferaning shu qatlamida barcha yog‘inlar va bulutlar hosil bo‘ladi, bo‘ronlar yuz beradi. Troposfera ustida 40-50 km.gacha balandlikda stratosfera joylashgan va unda harorat pasayib boradi. Stratosferada 22-24 km. oraliqda Yerdagi tirik organizmlarni himoya qiladigan, ultrabinafsha nurlanishning katta qismini yutib qoladigan ozon (0₃) qatlami joylashgan. Ozon gazi yig‘ilganda yupqa, 2-4 mm. qatlamni hosil qiladi, lekin himoya ahamiyati juda ham katta.

Stratosferadan keyin, 50 km. dan yuqorida mezosfera joylashgan va unda harorat pasayib boradi. 80 km. yuqorida harorat –70⁰ S ni tashkil qiladi. Undan yuqorida termosfera joylashgan bo‘lib, 500-600 km. balandlikda havo harorati +1600⁰ S gacha ko‘tariladi. 800-1600 km. da ekzosfera joylashgan va unda havo juda ham siyrakdir.

Begona qo‘shimchalari bo‘lmagan atmosfera havosi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: azot-78.09%, kislorod 20.94% , argon 0.93 %, uglerod qo‘shoksidi- 0.03 %. Boshqa gazlarning miqdori nisbatan kam. Bundan tashqari, havoda doim 3-4 % suv bug‘lari mavjud, chang zarralari bo‘ladi. Atmosferadagi har bir gaz o‘ziga xos fizik va kimyoviy xususiyatlarga egadir. Masalan, kislorod tiriklikni ta’minlovchi, azot to‘yintiruvchi va sovituvchi va hokazo.

Biroq keyingi vaqtlarda sanoatning rivojlanishi natijasida atmosferaga ko‘plab chiqindi gazlar chiqarilishi oqibatida global miqyosdagi ekologik muammolar kelib chiqmoqda. Jumladan “Issiqxona samarasi”, “Ozon qatlamini yemirilishi”, “Cho‘llanish jarayonining avj olishi” kabilar. Bu jarayonlargaQur’onu karimidagi quyidagi oyatni misol qilib keltirish mumkin.

«Odamlarning o‘zlari qilgan qilmishlari sababli quruqlikda ham, dengizda ham (turli) balo-ofatlar yuz berdi.(Bu balo va ofatlar odamlar qilayotgan gunoh-ma’siyatlardan)qaytishlari uchun, ularga qilgan gunohlarining (jazosini) totdirib qo‘yish uchundir» (Rum, 41).

Aholining ehtiyojlari doimiy ravishda geometrik shaklda o‘sib bormoqda. Biroq moddiy ne’matlar yaratilishi esa arifmetik shaklda o‘smoqda. O‘rtadagi tafovut tabiiy resurlardan yanada keng va ko‘proq foydalanishi taqozo etmoqda. Natijada atmosferaga yanada ko‘proq chiqindilar chiqishiga sabab bo‘lmoqda.

Xalqimizning ajoyib bir maqoli bor “Toza havo-tanga davo”. Albatta ,xalqimiz azaldan atrof-muhitni asrab avaylagan, ayniqsa, bekordan bekorga xazon va barglarni yoqmagan, dalalarni o‘t qo‘yish orqali tozalamagan. Sababi insonlar uchun eng zarur bo‘lgan kislorod (O₂) yonib ketadi. Masalan 1 litr benzin yonishi uchun 15 kg. havo zarur. Londondan Nyu-Yorkka uchun Boing 747 samolyoti 80 tonna kerosin sarf qiladi va bu o‘rtacha kenglikda joylagan 10 ming gektar yerdagi o‘rmonning bir kun davomida ishlab chiqqan kislorodiga teng keladi. Endilikda o‘ylab ko‘ring, dunyo bo‘yicha qancha transport texnikasi (samolyot, kemalar, avtomashinalar, poyezdlar va hokazolar) harakatlanadi. Rum surasinining 41-oyatida keltirilganidek, qilgan ishlarimiz bizlarga balo qazo bo‘lmasiligi uchun aql ko‘zi bilan atrof-muhitga munosabatda bo‘lsak, uni asrab avaylash, tejashga targ‘ib qilsak, Allohning bergan ne’matlari yanada ziyoda bo‘lib boraveradi. Inshoalloh

Manba: muslim.uz