«Bu yurt bizga begona emas» – uzoq yillik qardoshlik rishtalari bilan bog‘langan O‘zbekiston – Turkiya
Ilk bor Turkiyada yurarkanman, esimda, o‘zimni hech begona his qilmadim, qo‘rqmadim, aksincha har yoqda menga hayrixohlik bilan yuzlangan nigohlarni ko‘rib, qadrdon go‘shaga qaytgandek bo‘lardim. Xolbuki, bu mening Turkiyaga birinchi bor kelishim, birinchi xorijiy safarim edi. Bunga sabab qidirish haqida o‘ylamasdim, chunki Vatanimning tarixiy ildizlari bir, maqsadlari mushtarak, kelajak haqidagi qadamlari yakdil bo‘lgan mamlakatda edim.
Bu safar huddi uzoq yillik ayriliqdan so‘ng do‘stni ko‘rishdek ta’sir qilardi menga. Buni har qadamimda ish, vaziyat yuzasidan turk xalqi bilan muloqotga kirisharkanman, «Nerelisin?» degan savoliga, «O‘zbekistondan» deb javob berganimda yuzlaridagi xursandchilik ifodalaridan ham his qilsa bo‘lardi. Va ularda ham huddi shunday kayfiyatni sezdim. «O‘zbekistonda ekanman, o‘zimni hech begona yurtdagidek sezmadim», «O‘zbekistonni bilamanmi? Nega bilmayin, axir qardoshmiz» deyishardi menga. Bu ikki qardosh mamlakatning fuqarolarida bo‘lishi kerak bo‘lgan eng muhim jihat edi, mening nazarimda.
Darhaqiqat, O‘zbekistonning Turkiya bilan ildizlari bir, ikki mamlakat xalqining azal-azaldan orzulari, maqsadlari mushtarak bo‘lgan. Ayni shu haqiqat sabab ham O‘zbekiston mustamlaka zabtidan qutilgan ilk yildayoq, uning mustaqilligini eng birinchilardan bo‘lib, shodiyona bilan tan olgan davlat ham Turkiya edi. Shundan so‘ng O‘zbekiston va Turkiya Respublikalari o‘rtasida davlatlararo munosabatlarning asoslari va maqsadlari to‘g‘risida hamkorlik shartnomalari imzolanadi. Shuningdek, iqtisodiy va savdo sohasida hamkorlik, madaniyat, fan, ta’lim sog‘liqni saqlash, sport, turizm va boshqa sohalar bo‘yicha ham bitimlar imzolanib, kelishuvlarga erishiladi. 1996 yilda esa mamlakatlarimiz o‘rtasida “Abadiy do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risida”gi shartnoma imzolangan. Biroq, keyinroq, katta foyda keltirishi kutilgan, strategik jihatdan ham ikki davlatni kuchayishiga olib boruvchi uzoq yillik kelishuvlar ma’lum sabablarga ko‘ra, to‘xtab qoladi, afsuski.
Ammo, 2016 yilga kelib hammasi o‘zgardi. O‘zbekiston shu yildan boshlab, ichki va tashqi siyosatida umuman o‘zgacha, ochiq siyosat yurita boshladi. Natijada, yillar davomida turli sabablarga ko‘ra yopilgan chegaralar qayta ochilishni, to‘xtagan munosabatlar qayta tiklanishni boshladi. Mamlakat prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ilk prezidentlik yilidayoq Turkiya bilan hamkorlikning yangi bosqichi boshlandi. Shu yilning o‘zida ikki davlat rahbarlari Pekin, Ostona shahridagi tadbirlarda va BMTning Bosh Assambleyasining 72-sessiyasi doirasida uchrashib, muzokaralar o‘tkazgan edi.
Natijada «2016 yilda o‘zaro savdo hajmi 1,2 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Joriy yilning to‘qqiz oyida tovar ayirboshlash hajmi 29 foizga oshdi. Mamlakatimizda Turkiyaning 500 ga yaqin firma va kompaniyasi faoliyat yuritmoqda. Shu yilning o‘zida yurtimizda ushbu mamlakat sarmoyasi ishtirokida 20 dan ortiq korxona tashkil etildi, 53 kompaniyaning vakolatxonalari akkreditasiya qilindi».
O‘zbekiston Republikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Turkiya Respublikasi Prezidenti Rejep Tayyip Erdo‘g‘onning taklifiga binoan 2017 yildagi Turkiyaga davlat tashrifi doirasida ikki mamlakat o‘rtasida iqtisod, turizm, sog‘liqni saqlash, fan, ta’lim madaniyatga doir 20 dan ziyod hujjat imzolandi. O‘z navbatida 2018 yilda Rejep Tayyip Erdog‘an Toshkentga rasmiy tashrif bilan keldi. Tashrif davomida ikki davlat rahbarlari raisligida Strategik sheriklik oliy kengashi tuzish bo‘yicha kelishuvga erishildi.
«Biz Turkiya Respublikasiga ulkan siyosiy, iqtisodiy va harbiy salohiyatga ega bo‘lgan, xalqaro maydonda obro‘-e’tibori tobora ortib borayotgan yirik davlat sifatida qaraymiz. Ota yurtingiz – O‘zbekistonning eshiklari sizlar kabi yaqin qardoshlarimiz uchun doimo ochiq», deya ta’kidlagan edi davlatimiz rahbari bu kelishuvlar haqida.
2019 yilda esa O‘zbekiston va turkiy tilli davlatlar, jumladan Turkiya uzoq yillardan buyon kutgan voqea yuz berdi. Ozarbayjon poytaxti Boku shahrida o‘tkazilgan Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashining yettinchi sammitida O‘zbekiston rasmiy ravishda kengashga to‘la huquqli a’zo bo‘lib qo‘shildi. Bu voqelik dunyo hamjamiyati va turkiy tilli mamlakatlar o‘rtasida yurtimiz nufuzining yana bir karra oshishini ta’minlabgina qolmadi, balki davlat rahbarining o‘z xalqi ko‘nglida uzoq yillardan buyon asrab kelayotgan orzu-umidlarini ko‘ra olgani, uni ro‘yobga chiqarish uchun dadil qadam tashlagani bilan ham O‘zbekiston tarixida yorqin xotiraga aylandi.
2022 yilda ikki davlat o‘rtasida diplomatik munosabatlar o‘rnatilganining 30 yilligi va strategik sheriklik munosabatlari yo‘lga qo‘yilganining 5 yilligi nishonlandi. Bu vaqtga kelib, ikki davlat o‘rtasida o‘zaro tovar ayirboshlash 2,5 barobarga o‘sib, 3,6 milliard dollardan oshdi. Qo‘shma korxonalar soni 5 barobar ko‘payib, 2 mingdan ortdi. Investisiyaviy hamkorlik ko‘rsatkichlari 70 barobarga o‘sdi.
Qisqa davr ichida ikki davlat rahbarlarining bir qator uchrashuvlar, rasmiy tashriflari natijasida O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasida munosabalar iliqlashib, keng qirrali, uzoq marrali hamkorliklar yuzaga kela boshladi. Yana, bir e’tiborli tomoni, har ikki davlat rahbarlari muhim uchrashuvlarda ikki xalqning sevimli shoirlaridan satrlar ketirib o‘tishidir. 2018 yilda Rejep Tayyip Erdog‘an O‘zbekiston xalq shoiri Erkin Vohidovning «O‘zbegim» she’rini yoddan aytib berarkan, butun o‘zbek xalqining mehriga sazovor bo‘lgan edi. Keyinroq O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning buyuk turk shoiri Yunus Emrodan she’r o‘qishi ham qardoshlarimiz tomonidan juda iliq kutib olindi. Aytish kerakki, bu shunchaki davlat rahbarlarining shoirlardan she’r o‘qishi emas, balki ikki qondosh xalqning uzoq asrlik birdamligi, hamfikrligining ham ifodasi edi.
Mana shunday samimiy munosabatlar fonida birodar xalqimiz boshiga tushgan og‘ir yo‘qotish, talofat barchamizni qayg‘uga soldi. Turkiyada boshlangan katta talofatli zilzila har bir o‘zbekning yuragini larzaga keltirdi. Shu bilan birga butun O‘zbekiston oyoqqa qalqdi: yurtdoshlarimiz zilzilaning ilk kunidayoq, qardoshlarimizga ko‘mak berishga shoshildi. Ijtimoiy tarmoqlarning o‘zbek sigmenti turk birodarlarimizga yordam berish niyatida yo‘lga chiqmoqchi, moddiy mablag‘ o‘tkazmoqchi bo‘lgan, ularga sog‘lik-omonlik so‘ragan postlar bilan to‘ldi.
Birinchi kundayoq Prezident Shavkat Mirziyoyevning topshirig‘iga muvofiq, Turkiyada ro‘y bergan kuchli zilziladan jabr ko‘rganlarga gumanitar yordam hamda tabiiy ofat oqibatlarini bartaraf etishda ishtirok etish uchun Favqulodda vaziyatlar vazirligining 100 dan ortiq qutqaruvchilari jo‘natildi. Shuningdek, Turkiya Respublikasining O‘zbekistondagi elchixonasiga borib, qardoshlarimizga yana bir bor hamdardlik bildirdi.
O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi huzuridagi «Yoshlar kelajagi» jamg‘armasi, O‘zbek-turk ishbilarmonlar uyushmasi (UTİD), Tashqi iqtisodiy aloqalar kengashi (DEİK), Turkiya Sanoatchilar va tadbirkorlar uyushmasi (MÜSİAD) O‘zbekiston bo‘limi tashabbusi bilan esa zilziladan jabr ko‘rgan Turkiya aholisiga insonparvarlik yordami yig‘ildi. Anadolu agentligiga ko‘ra, «Hukumat, tadbirkorlar va O‘zbekiston aholisi tomonidan 170 tonna insonparvarlik yordami yig‘ilib, ular 6 ta yuk samolyoti va 7 ta yuk mashinasida mamlakatning turli hududlariga yetkazilgan».
Bundan tashqari O‘zbekistonda va Turkiyada yashayotgan yurtdoshlarimiz tomonidan moddiy mablag‘ yig‘ildi. Turkiyaning zilziladan jabr ko‘rgan hududlarida o‘zbekistonlik oshpazlar tomonidan har kuni 5 ming kishiga ikki mahal osh pishirib tarqatildi. Tabiiy ofat zonasida O‘zbekistondan 100 nafar qutqaruvchi va 71 shifokor hamda Istanbuldagi O‘zbekiston madaniyat, tadqiqot va birdamlik uyushmasi ko‘ngillilari ham qutqaruv ishlarida ishtirok etdi.
Xalqimizda «Do‘st boshga kulfat tushganda bilinadi» degan naql bor. Ushbu og‘ir kunlarda ikki mamlakat o‘rtasidagi qardoshlik, hamjihatlik rishtalari nafaqat sinovdan o‘tdi, balki yanada mustahkamlandi. Ana shunday og‘ir kunlarda o‘zbek-turk xalqlari azaldagi kabi bir-birini suyar, yelkadosh bo‘lar ekan, ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlik va do‘stlik dunyo rivojida muhim bo‘g‘in bo‘lib qo‘shilishiga, Turkiyaning bu sinovlarda ham qaddi bukilmasligiga bo‘lgan ishonch ko‘nglimizga chiroq bo‘la olyapti.
Sojida Botirova
