“Alloh taolo har yuz yilning boshida bir mujaddid yuboradi”
Dunyo musulmonlari sof e’tiqodini saqlab qolish uchun umri va ilmini sarf qilgan buyuk vatandoshimiz Imom Moturidiy haqida Payg‘ambarimiz sallollohu alayhi vasallam bashorat bergan desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Nabiy alayhissallom marhamat qiladilar: “Alloh taolo har yuz yilning boshida sizlarning diningizni yangilab beradigan bir mujaddid (dinni yangilovchi) yuboradi”. Hadisda keltirilgan “Yangilash”dan murod din ahkomlari va asoslarini o‘zgartirish degani emas, balki unga sizib kirgan turli bid’at-xurofotlar, noto‘g‘ri ta’vil va botil to‘qimalardan tozalash nazarda tutilgan.
Tarixchilar: “O‘tmishdagi islom ulamolarining qay biri mana shu hadisga muvofiq keladi?” degan savolga javob izlashadi. Unga ko‘ra, ulamolar Rasululloh sallollohu alayhi vasallam vafot etgan birinchi yuz yil boshida tug‘ilgan Umar ibn Abdulaziz ushbu hadisga muvofiq keladi deb ijmo qilganlar.
Umar ibn Abdulaziz hijriy 62 – 101 (mil. 680 - 719) yillar oralig‘ida yashab o‘tgan. Umar ibn Abdulaziz o‘z zamonasining eng ilmli kishilaridan biri bo‘lib, hijriy 99 va 101 yillari oralig‘ida butun islom olamiga podshoh bo‘ldi. Ana shu qisqa ikki yillik hukmronligi davrida undan oldin Bani Umayya hukmdorlari joriy qilgan turli bid’at va xurofotlarni supurib tashladi.
Keyingi yuz yilga esa to‘rt mazhabboshi to‘g‘ri kelishini etirof etishadi. Ahmad ibn Hanbal, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Muhammad ibn Nun, Hasan ibn Hammod Sajjoda va Ahmad ibn Nasr kabi zabardast olimlar ham shu hadisga muvofiq keladi.
“Bu hadisda har yuz yilda bitta olim kelishi haqida aytilgan. Maqolada bir davrdagi bir nechta olimlarni sanab o‘tdingiz?” degan savol tug‘ilishi mumkin. Bunga javob shuki, hadisda Payg‘ambarimiz sallollohu alayhi vasallam “مَنْ يُجَدِّدُ ” kalimasida مَنْ ismi mavsulasini ishlatdi. Bu kalima ham birlik va ko‘plik ma’nosida ishlatiladi. Shu bois bu hadisda faqatgina bir kishi nazarda tutilgan, deyishimiz noto‘g‘ri bo‘ladi. Balki mujaddid olimlar har yuz yilda keladigan olimlar bitta yoki bir nechta bo‘lishi ham mumkin
Ahmad ibn Hanbal raxmatullohi alayh hijriy 164-241 (mil. 780-857) yillarda yashab o‘tgan. U kishi Mo‘’tazila firqasi “Qur’on maxluq” degan botil e’tiqodlariga qarshi qoyadek turib berganlari har qanday tahsinga loyiq. Mo‘’taziliylar butun islom ummatining e’tiqodini buzish yo‘lida harakat qilib, hatto Abbosiylar sulolasining 7- 8-9-hukmdorlari ongiga botil e’tiqodlarini singdirishdi. Keyin shu hukmdorlar yordamida o‘sha davrdagi ummat ulamolarini g‘alvirdan o‘tkazdilar. Ulamolar orasida “Qur’on maxluq emas” degan sof e’tiqodda mahkam turganlarini zindonga solishdi, hatto qatl qilishdi. Mana shunday turli azob va qiynoqlarga sobit turgan zabardast olim Ahmad ibn Hanbal Mo‘’taziliya firqasining e’tiqodi noto‘g‘ri ekanligini isbotlab berdilar. Podshoh uni bir necha yil zindonga solib qiynaganligi uchun uzr so‘radi va ko‘p hadyalar berib, ehtirom ko‘rsatdi. Imom Ahmad raxmatullohi alayhni ham tarixchilar ikkinchi yuz yillikdagi “Mujaddidul Umma” hisoblanadi.
Abu Abdulloh Muhammad ibn Xuzayma Al-Iskandaroniy: “Men Ahmad ibn Hanbal vafot etgandan keyin tush ko‘rdim. U zot mening oldimga Oltindan bo‘lgan toj va oyog‘iga oltin kovush kiyib keldi. Men u zotga Robbingiz sizga qanday munosabatda bo‘ldi? Dedim. U zot: “Robbim menga mana shu oltin toj va kovushni kiydirib – bu senga Qur’onni mening kalomim ekanligini himoya qilganing uchun” dedi” deb aytgan ekan.
Uchinchi yuz yillikda Imom Moturidiy, Imom Abul Hasan Al-Ash’ariy va Imom Abu Ja’far At-Tahoviy kabi zotlar “Navbatdagi dinni yangilovchi” (Mujaddidul umma) kishilar bo‘ldi, desak adashmaymiz. Chunki shu davrda ahli sunna e’tiqodini buzishga zalolatga ketgan uch firqa tish-tirnog‘i bilan harakat qilayotgan edi. Ular Mo‘’taziliy, Rofiziy va Qarmatiylar firqalari edi. Rofiziylar hijriy 250 – 450 (mil.864 – 1058) yillar oralig‘ida tez-tez ahli sunna val jamoa e’tiqodidagi xalq ustiga hujum qilib, turli qon to‘kishlarni amalga oshirgan.
Qarmatiylar esa hijriy 258-345 (mil.872-956) yillarda butun Hijozni, ya’ni Makka, Madina va Toif shaharlarini bosib olib, odamlarni qilichdan o‘tkazdi. Hatto hijriy 317 yili haj mavsumida Makkaga hujum qilib, hojilarni o‘ldirib jasadini Zamzam qudig‘iga ko‘mib tashladi. Ka’bani vayron qilib, tillodan yasalgan eshigi va tarnovlarini qo‘porib olishdi. Ka’baning yoping‘ichini yechib, bo‘lib olishdi. Bu jinoyatchilarning biri Xajarul Asvadni o‘rnidan sug‘irib oladi, boshqasini gurzi bilan urib, sindirib tashladida: “Qani (Abraxaga kelgan) Abobil qushlari va qani sapol toshlar” deya jar soldi.
Ana shunday manfur Qarmatiylar bu jirkanch ishlarni qilib xojilarga qarata: “Eh Axmoqlar! Sizlarning bu qoratosh (Ka’ba) ni aylanib, tavof qilishlaringiz, johiliyatdagi mushriklarning butlarni aylanib tavof qilishidan nima farqi bor. U ham jonsiz tosh, sizlar tavof qilayotgan Ka’ba ham jonsiz toshku”, deb qichqirar edi. Hatto bir necha yil chekka hududlardan odamlar haj ibodatini bajarish uchun Makkaga kela olmay qoldi. Chunki Qarmatiylar ketma-ket bir necha marotaba haj ibodatiga kelayotgan hojilarning karvoniga hujum qilib, ularning oziq-ovqatlari va ichimlik suvlarini tortib olib, o‘zlarini bepayon sahroda yordamsiz qoldirar edi. Bu hojilar oziq-ovqatsiz, suvsiz, cho‘lda ochlik va tashnalikdan barchalari vafot etib ketar edi.
Ularning maqsadi barcha sof e’tiqoddagi musulmonlarni zalolatga boshlab, o‘zlarining jirkanch g‘oyalarini amalga oshirishdan iborat bo‘lgan. O‘sha davrda bizning diyorlarimizda Ismoil ibn Ahmad As-Somoniy podshoh bo‘lib, xalq Rofiziylar zulmidan qattiq ozor chekayotgan davr edi. Shunday og‘ir vaziyatda Alloh taolo Movarounnahrdan Imom Moturidiyni, Bog‘doddan Abul Hasan Al-Ash’ariyni va Misrdan Abu Ja’far At-Tahoviylarni “Mujaddidul umma” qilib chiqardi. Bu olimlar bir-birini ko‘rmagan holda “Ahli sunna val jamoa” aqida yo‘lini tuzib berdi. Bu yo‘l hozirga qadar islom ummatini sof e’tiqod ustida saqlab qolishga xizmat qilib kelmoqda.
Imom Moturidiy hayoti va ijodiga nazar solsak, hijriy uchunchi asrda ham din dushmanlari islom ta’limotini buzishga harakat qilgan. Ular Qur’on oyatlari va musulmonlarning sof etiqodini o‘zgartirishga urinishdi. Lekin ularning bu ishi samara bermagan. Alloh taolo Kalomini qiyomatga qadar o‘zi himoya qilishini marhamat qiladi: “Albatta, Zikrni (Qur’onni) biz nozil qildik va uni biz Muhofaza qilurmiz” (“Xijr” surasi, 9-oyat).
Buzg‘unchilar bu harakati foyda bermaganidan so‘ng Qur’onni noto‘g‘ri ta’vil qilish va islom ta’limotining ikkinchi asosi hisoblangan hadisi shariflarni buzishga kiradi. Ming afsuski, bu yo‘lda biroz bo‘lsa-da natijaga erishgan. Qur’ondagi mutashobeh oyatlarni o‘z maqsadlari yo‘liga burdi va turli mavzuda hadislar to‘qib chiqarishdi. Shu bilan sodda musulmon xalqni to‘g‘ri yo‘ldan adashtirishga urinishdi. Ana shunday qiyin vaziyatdan islom ummatini bezarar olib chiqishda Imom Moturidiy hazratlari juda katta xizmat qildi.
Nomoz o‘qimaydigan musulmonni hech ikkilanmasdan kofir, deb qoni, joni va molini o‘zlariga halol sanaydigan turli firqalarga qaqshatgich raddiya berdi. Ya’ni: “Agar bir kishi “La ilaha illalloh, Muhammadan Rasululloh” desa, endi nomoz o‘qiydimi, o‘qimaydimi u odam “Musulmondir”, dedilar. Bu so‘zga quyidagi hadisni dalil keltiradilar. Payg‘ambarimiz sallollohu alayhi vasallam: “Kim La ilaha illalloh desa, jannatga kiradi”, deganlar. Ana shu buyuk xizmatlari uchun Imom Moturidiy hazratlari musulmonlar tomonidan “Imamul huda”, “Musahhihu aqoidi ahli sunna” kabi unvonlar bilan sharaflangan.
Shayx Abdulloh Mustafo Murog‘iy hazratlari Imom Moturidiy haqlarida gapirib: “Abu Mansur Moturidiy hujjat va dalili kuchli, xusumatchini mot qiladigan, musulmonlar e’tiqodini himoya qilib, adashgan mulhidlarning shubhalariga raddiya bergan olim edi”, degan edi.
Imom Moturidiy hazratlarining sof e’tiqodiy ta’limotlarini mahkam ushlab, yosh avlodga to‘g‘ri yetkazsak, xalqimiz hech qachon to‘g‘ri yo‘ldan adashmaydi.
Manba: muslim.uz
