500 yildan ortiq vaqt mobaynida odamlar tetrapodlarning 73 avlodiga qiron keltirdi

Avstraliyadan cho‘chqa oyoqli bandikotlar oilasi odamlar va invaziv turlarning aybi bilan butunlay yo‘q bo‘lib ketgan.

Oxirgi 500 yil ichida sut emizuvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar va amfibiyalarning 73 avlodi inson ta’sirida yo‘q bo‘lib ketdi. Bundan tashqari, sut emizuvchilarning oltita oilasi va qushlarning to‘rtta oilasi, shuningdek, qushlarning ikkita turkumi yo‘q bo‘lib ketdi. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, bunday yo‘q bo‘lib ketish darajasi tabiiy ko‘rsatkichlardan taxminan 35 baravar ko‘p. Tadqiqot natijalari Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalida chop etildi, deb xabar bermoqda nplus1.runashri.

Olimlar tabiatni muhofaza qilish tashkiloti ma’lumotlar bazalaridan yo‘qolib borayotgan, yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan tetrapod turlari (ya’ni sut emizuvchilar, qushlar, sudraluvchilar va amfibiyalar) to‘g‘risida ma’lumotlar to‘plashdi va 1500 yildan beri tetrapodlarning 73 avlodi insonning tabiatga tajovuzi tufayli yo‘q bo‘lib ketganligini aniqladilar. Ulardan 44 tasi qushlar, 21 tasi sut emizuvchilar, 5 tasi amfibiyalar, 3 tasi sudralib yuruvchilardir. 55 nafar yo‘qolib ketgan avlod faqat bitta turdan iborat bo‘lib, butun naslning yo‘qolishi Antarktidadan tashqari barcha qit’alarda qayd etilgan. Qushlarning ikkita turkumi Yangi Zelandiyadan (moa (Dinornithiformes) va Madagaskardan (Aepyornithiformes) shuningdek, oltita sut emizuvchilar oilasi va to‘rtta qushlar oilasi, masalan, (Mohoidae) butunlay yo‘qoldi.

Yo‘qolib ketgan ko‘plab nasllarning vakillari ekotizimlarda muhim rol o‘ynagan yoki odamlar uchun foydali bo‘lishi mumkin. Xususan, yo‘lovchi, ko‘chmanchi kaptarlar (Ectopistes migratorius) yo‘qolganidan so‘ng, Shimoliy Amerikaning shimoli-sharqidagi o‘rmonlarda ilgari bu qushlar bilan oziq-ovqat uchun raqobatlashadigan kichik kemiruvchilar soni ko‘paydi. Natijada bu yerda kemiruvchilar odamlar uchun xavfli kasalliklarning tarqalishiga sabab bo‘ldi. Mualliflarning fikriga ko‘ra, bu yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan nasllarni himoya qilish choralarini kuchaytirish zarurligini ko‘rsatadi.

Odamlar nafaqat noyob turlarni yo‘q qilishlari, balki ularni samarali saqlashlari mumkin. Misol uchun, bir necha yil oldin braziliyalik tadqiqotchilar tabiatni muhofaza qilish harakatlari tufayli (1993 yildan 2020 yilgacha) 28-48 turdagi qushlar va sut emizuvchilarning yo‘q bo‘lib ketishining oldini olganligini aniqladilar.